دومین همایش بین‌المللی مطالعات هند در دانشکدة مطالعات جهان برگزار شد

دومین همایش بین‌المللی مطالعات هند در روز شنبه 5 خرداد 1403 با حضور اساتید، دانشجویان و پژوهشگران داخلی و خارجی در دانشکدة مطالعات جهان دانشگاه تهران، به دو زبان فارسی و انگلیسی، برگزار شد.

رشتة مطالعات هند در دو مقطع کارشناسی‌ارشد و دکتری در دانشکدة مطالعات جهان دایر است. رئیس این همایش، دکتر سعیدرضا عاملی، دبیر علمی آن، دکتر حشمت‌السادات معینی‌فر، دبیر اجرایی آن، دکتر مازیار مظفری‌فلارتی، و مجری آن، دکتر توحید اسدی، بودند.

مراسم افتتاحیة دومین همایش بین‌المللی مطالعات هند پنج سخنران داشت. پس از تلاوت آیاتی از کلام‌الله مجید و پخش سرود ملی هند و جمهوری اسلامی ایران، و قرائت فاتحه برای شهدای خدمت، کلیپی از سفر وزیر شهید امور خارجه، دکتر حسین امیرعبدالهیان به هند، به گرامیداشت یاد این شهید خدمت و از اساتید دانشکدة مطالعات جهان، پخش شد.

دکتر حشمت‌السادات معینی‌فر، دبیر علمی همایش، نخستین سخنران مراسم افتتاحیه بود. ایشان با بیان تاریخچة تأسیس رشتة مطالعات هند از سال 1383ش، از فارغ‌التحصیلی 78 دانشجو در مقطع کارشناسی‌ارشد در این رشته، و بیش از 8 دانشجو در شرف فارغ‌التحصیلی سخن گفت. همچنین، از سال 1398ش و با دایرشدن مقطع دکتری این رشته، 13 دانشجوی دکتری در این رشته جذب شده‌اند. دکتر معینی‌فر افزود: «رشتة مطالعات هند با هدف تقویت روابط هند و ایران، در سه گرایش سیاست و روابط بین‌الملل، اقتصاد، و فرهنگ و علوم اجتماعی در دانشکدة مطالعات جهان دایر شده است.»

دبیر علمی دومین همایش بین‌المللی مطالعات هند با تأکید بر رشد اقتصادی هند در جهان و بدل‌شدن این کشور به یکی از قدرت‌های برتر منطقه، هند را یکی از ارکان مهم صلح و پایداری در آسیا خطاب و ابراز امیدواری کرد این همایش در مسیر شناخت بیشتر دو کشور از هم و رفع چالش‌های احتمالی مؤثر باشد.

دکتر معینی‌فر از استقبال خوب اساتید، دانشجویان و پژوهشگران از این همایش سخن گفت و افزود: «130 چکیده برای همایش ارسال شد. پس از بررسی در کمیتة علمی همایش، به 35 چکیده برای عرضة شفاهی در همایش و به بیش از 20 چکیده در قالب پوستر، پذیرش داده شد. چکیده‌های پذیرفته‌شده در 7 نشست به دو زبان فارسی و انگلیسی در موضوع‌های متنوعی ازجمله سیاست، ادبیات، فرهنگ و علوم اجتماعی تنظیم شده است و مرجعی غنی برای تقویت روابط ایران و هند خواهد بود.»

خاتمه‌بخش سخنان دبیر علمی همایش، قدردانی از دکتر سعیدرضا عاملی، رئیس همایش و رئیس دانشکدة مطالعات جهان، تقدیر از حمایت‌های سفیر هند در ایران که به‌دلیل شرکت در جلسة یادبود رئیس‌جمهور شهید، دکتر رئیسی، امکان حضور در این همایش را نیافت، و تقدیر از حضور رایزن فرهنگی ایشان، آقای جمیل، و سپاسگزاری از دکتر مازیار مظفری، دکتر حمیده مولایی، دکتر توحید اسدی و دانشجویان رشتة مطالعات هند بود. همچنین، برای تغییر ناگهانی زمان برگزاری همایش، به‌دلیل شهادت رئیس‌جمهور، وزیر امور خارجه و همراهان ایشان، از سخنرانان و حاضران در نشست عذرخواهی کرد.

سخنرانان این نشست عبارت بودند از: دکتر سعیدرضا عاملی، رئیس همایش و رئیس دانشکدة مطالعات جهان، آقای بالرام شوکلا، رایزن اول فرهنگی سفارت هند، آقای ابراهیم جمیلی، رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و هند، و دکتر امیرحسین ذکرگو، استاد بین‌الملل مطالعات هند در دانشکدة مطالعات جهان.

دکتر سعیدرضا عاملی، رئیس همایش و رئیس دانشکدة مطالعات جهان، نخستین سخنران کلیدی دومین همایش بین‌المللی مطالعات هند بود. وی نخست شهادت حضرت آیت‌الله دکتر رئیسی، حضرت آیت‌الله آل‌هاشم، دکتر امیرعبدالهیان و دکتر رحمتی و دیگر همراهان را تسلیت گفت و یاد ایشان را گرامی داشت و آن را تجربة بزرگ ازدست‌دادن ایران و فقدانی بزرگ عنوان کرد و افزود: «امیدواریم با زعامت رهبر حکیم انقلاب، شاهد آمدن رئیس‌جمهور جدید لایقی برای این سرزمین و این ملت باشیم. حرکت عظیم ملت ایران در این روزها، معرف عزت و عظمت ایران عزیز و این شهدای خدمت بود.»

رئیس دومین همایش بین‌المللی مطالعات هند، هند را سرزمینی تاریخی و تمدنی مهم، با سبقة سه‌هزار سال قبل از میلاد و دارای روابط با ایران از دوران هخامنشی عنوان کرد. سپس، به ذکر شاخص‌های جهانی بزرگ و کلان هند پرداخت، ازجمله هفتمین کشور پهناور جهان در وسعت 3 میلیون و 402 هزار و 873 کیلومتر، چهارمین اقتصاد بزرگ جهان با درآمد ناخالص ملی 5/3 تریلیون دلار، با بیش از 1 میلیارد و 415 میلیون جمعیت، که جمعیت اول جهان را به خود اختصاص داده است، درصد رشد جمعیت 4.1 با رشد 8 درصدی اقتصاد و درآمد سرانة حدود 2500 دلار؛ در عین حال، 34 درصد جمعیت هند در وضعیت اقتصادی نامناسبی هستند، با درآمد 1 دلار در روز.

روابط ایران و هند بخش دوم سخنان رئیس دانشکدة مطالعات جهان بود و آن را ریشه‌دار در تاریخ و تلفیق‌های مختلف و برخاسته از تمدن، فرهنگ و زبان خطاب کرد و گفت: «با این مشترکات بسیار و تاریخی میان ایران و هند، هند علی‌رغم فشارهای اخیر برای کاهش رابطه با ایران، همچنان مناسبات اقتصادی و سیاسی خود را با ایران حفظ کرده است.»

چهار دورة تاریخی در روابط میان ایران و هند، ادامه‌بخش سخنان دکتر عاملی در این نشست بود: 1) قبل از ظهور اسلام ایران، 2) پس از ظهور اسلام تا ورود استعمار هند، 3)دورة استعمار هند تا انقلاب اسلامی، و 4)دورة انقلاب اسلامی.

رئیس شورای ارتقا و تحول علوم انسانی درخصوص دورة نخست روابط ایران و هند قبل از ورود اسلام به ایران (642 سال قبل از میلاد)، موارد زیر را برجسته ساخت: 1. شکل‌گیری خویشاوندی میان مردمان دو کشور با خاستگاه مشترک نژاد آریایی، تشابه زبانی نزدیک (زبان دراویدی مردم ایندوس که یکی از شاخه‌های زبان عیلامی‌ـ‌دراویدی است. حتی گفته‌شده که در عصر تمدن ودیک، در هند که از حدود 1500 قبل از میلاد آغاز شده بود، مردم مناطقی از شمال، غرب، مرکز و حتی شرق هند به زبان هندوایرانی سخن می‌گفتند و حتی ریگ‌ودا، کتاب مقدس تمدن ودیک، بسیار به اوستا نزدیک است و در آن از پارتاواها یا پارس‌ها سخن گفته شده است.)، 2. میراث تمدنی (ارتباط نزدیک با تمدن‌های موهنجودار در سند و هارپا در پنجاب بین سال‌های 2500 تا 1500 قبل از میلاد و تشابه نمونه‌ها و تزیینات در آثار باستانی و سفالینه‌ها؛ کشف مهره‌ها و دست‌سازهای درة سند در کیش و شوش)، 3. معماری (تشابه سبک معماری آشوکا، از پادشاهان سلسلة موریان و نخستین امپراتوری هند، با سبک معماری هخامنشی؛ اقتباس کتیبه‌نویسی و بیانیه از داریوش هخامنشی‌)، 4. دین (پیروان آیین بودایی در هر دو کشور، از پیش از میلاد تا دو سه قرن پس از اسلام، به‌خصوص در دورة سلوکیان)، و 5. تعاملات علمی در دورة ساسانیان که پزشکان هندی در دانشگاه جندی‌شاپور اهواز حضور داشته‌اند.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای عالی فضای مجازی در خصوص دورة دوم روابط ایران و هند: پس از ورود اسلام تا ورود استعمار هند (1857م) نه شاخص را مطرح کرد: 1. رفتن زرتشیان ایران به هند پس از سقوط دولت ساسانی که «پارسیان» خطاب می‌شدند و همچنان یکی از عوامل نزدیکی و ارتباطی دو کشور هستند. 2. دوران حکمرانی مغولان در هند و هم‌زمان با دوران حکومت صفویان در ایران و کمک صفویان به همایون، دومین فرمانروای مغولان در هند، برای بازگشت به سلطنت و شکست شیرشاه سوری؛ همایون تعداد زیادی از شعرا، نویسندگان، نخبگان، دانشمندان و شیوخ صوفیه را به هند برد. 3. زبان فارسی، زبان رسمی هند بود و اسناد حکومتی و اجرایی و اداری و کتیبه‌ها و سکه‌ها در هند به زبان فارسی بوده است. 4. عرفان تلفیقی: عرفان هندویی و اسلامی که زمینة مشترکی برای تفاهم به‌وجود آورد و تصوف نیز راهی برای فهم متقابل میان مردم هند و ایران بود. از نظر هر دو، وجود الهی، که تنها اساس و شالودة همة موجودات است، خود را به‌صورت جهان متجلی ساخته است و کثرات چیزی جز وجوه گوناگون ظهورات او نیست. 5. معماری تلفیقی. 6. رواج زبان و ادب فارسی در قالب شعر، فرهنگ‌نویسی، نامه‌نگاری، خطاطی و تذکره‌نویسی. 7. روزنامه‌نگاری؛ «جام جهان‌نما» هفته‌نامه‌ای بود که از سال 1822م در کلکته منتشر شد. همچنین، «مرآت‌الاخبار» و «شمس‌الاخبار» از دیگر نشریه‌ها به زبان فارسی در هند بود. 8. هندشناسان ایران، ازجمله شخصیت کلیدی ابوریحان بیرونی (دکتر عاملی به دانشجویان توصیه کرد بر این مورد تمرکز ویژه داشته باشند) و تلاش وی برای کسب علوم روز ریاضی، نجوم هندی و مطالعة نوشته‌های ابراهیم ابن حبیب الفزاری، یعقوب ابن طارق و محمد ابن موسی خوارزمی؛ همچنین بیرونی به گردآوری منابع لازم برای تألیف تحقیق ماللهند پرداخت که کتابی دربارة مذهب، فلسفه، ادبیات، تاریخ، قوانین، آداب و رسوم و نجوم در هند است. فهرست آثار بیرونی با موضوع هندشناسی عبارت است از: جوامع الموجود لخواطرالهنود، تهذیب زیج الارکند، خیال الکسوفین عند الهند، تذکره فی‌الحساب و العدد بارقام السند و الهند، کیفیه الرسوم الهند فی تعلم الحساب، فی ان رأی العرب فی مراتب العدد اصوب من رإی الهند، فی راشیکات الهند، فی سنکلب الاعداد، ترجمة ما فی براهم سیدهانته من طرق الحساب، فی تحصیل الان من الزمان عندالهند، الجوابات عن المسائل الواردات من منجمی الهند، الجوابات عن المسائل العشر الکشمیریات، مقالات فی حکایات طریق الهند فی استخراج العمر، ترجمة کتاب المولد الصغیر لبراهمیهیر، حدیث صنمی البامیان، حدیث نیلوفر فی قصه دیبَستی و برَبهاکر، ترجمة کلپ یاره، فی تحقیق ماللهند من مقوله مقبوله فی العقل اومَرذوله (کتاب الهند)، مقالات فی باسدیو الهند عند جیئه الأدنی، ترجمة کتاب السانک فی الموجودات المحسوسات و المعقولات، ترجمة کتاب پاتنجل فی الخلاص من الارتباک، ترجمة پلس سدهانت، ترجمة براهم سدهانت، مقاله فی تحقیق منازل القمر، کند کاتک العربی کَهَند کَهادَیکه، مفتاح علم الهیئه. 9. اهمیت نسخ خطی در حیدرآباد.

دورة سومی که دکتر عاملی در تاریخ روابط ایران و هند برشمرد از دورة استعمار هند تا انقلاب اسلامی را شامل می‌شد (1857 تا 1947م). در این دوران انگلیسی‌ها حائل میان روابط ایران و هند بودند. انگلیسی‌ها تلاش کردند جایگاه زبان و ادب فارسی و فرهنگ و تمدن ایرانی را در هند از میان ببرند و انقطاعی تاریخی را شکل دهند.  

دورة چهارم و آخر سخنان این استاد ارتباطات دربارة روابط ایران و هند به دورة انقلاب اسلامی اختصاص داشت و گفت: «مواجهة هند با انقلاب اسلامی ایران مثبت بود، چراکه این انقلاب جریانی مردمی و در پی کسب استقلال بود. ایران از سنتو (سازمان پیمان مرکزی برای مقابله با شوروری و نفوذ مارکسیسم در جهان) کناره‌گیری کرد و عضو جنبش عدم‌تعهد شد. علی‌رغم فشارهای موجود، عرصة روابط تجاری ایران و هند طی این سال‌ها، تا سقف 2 میلیارد دلار رسیده است و ظرفیت‌های بزرگی را حوزة گردشگری و تعاملات علمی و بین‌فرهنگی فراهم آورده است.»

دکتر عاملی سخنان خود را با این بیت بیدل دهلوی خاتمه داد: پیوستگی به حق ز دو عالم بریدن است/ دیدار دوست، هستی خود را ندیدن است.

همچنین، از دکتر حشمت‌السادات معینی‌فر، دکتر مازیار مظفری فلارتی، دکتر حمیده مولایی، دکتر توحید اسدی و دانشجویان عزیز رشتة مطالعات هند برای همتشان در برگزاری این همایش بین‌المللی و دیگر نشست‌های هند تجلیل کرد.

نشست‌های همایش به صورت موازی به دو زبان فارسی و انگلیسی به شرح زیر برگزار شد.