نشست استعمارزدایی از ذهن، استعمار و تمدن جهانی جدید
کرسی آزاداندیشی در دانشکدة مطالعات جهان با عنوان «استعمارزدایی از ذهن، استعمار و تمدن جهانی جدید» با سخنرانی دکتر سعیدرضا عاملی، رئیس دانشکدة مطالعات جهان، و ساندئو هیرا، مدیر مؤسسه بین‌المللی تحقیقات علمی (IISR)، در روز شنبه 22 اردیبهشت 1403 در تالار ایران دانشکدة مطالعات جهان، و در جمع اساتید و دانشجویان علاقه‌مند، به‌زبان انگلیسی، برگزار شد.
ادارة این نشست را دکتر زینب قاسمی، استادیار گروه مطالعات آمریکا، برعهده داشت.
دکتر عاملی، با بیان این مقدمه که استعمارزدایی تغییری شناختی است که باید به تغییر و چندقطبی‌شدن تفکر و بازنگری در نهادها، نظام‌ها، فرایندها، آموزش و سبک زندگی منجر شود، گفت: «استعمارزدایی باید در دولت‌ها و جوامع رخ بنماید؛ تا زمانی که افراد در ذهن خود در مرحلة انکار ’واقعیت استعمار‘ باشند، آن را طبیعی و عادی قلمداد می‌کنند و به‌دنبال تغییر شرایط نخواهند رفت. تا زمانی‌که افراد ذهن و تفکر خود را باز نکنند، گفتگو و تبادل‌نظر شکل نخواهد گرفت و تغییر رخ نخواهد داد. ذهن چندقطبی، غرب‌محوری و تحمیل آن را بر دیگر فرهنگ‌ها و ملت‌ها برنمی‌تابد.» این استاد علوم ارتباطات از سه نوع استعمار سخن گفت: استعمار جغرافیایی، استعمار فرهنگی، و استعمار در دنیای مجازی.
رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی نمونة بارز و به‌روز استعمار جغرافیایی را اسرائیل مثال زد، که خاک کشور فلسطین را با زور و جنگ تصاحب کرده است و با نسل‌کشی و بی‌خانمان‌کردن مردم فلسطین، به جنایت‌های استعماری خود ادامه می‌دهد. آمریکا و آفریقا از دیگر نمونه‌های بارز استعمار آمریکایی و اروپایی است. به‌طور نمونه، اروپایی‌ها 10 میلیون تن نقره به ارزش امروزی 167 تریلیون دلار را با استعمار آفریقا به نفع خود تصاحب کردند. این نوع استعمار عمر تاریخی طویلی دارد و وقایع غمباری را رقم زده است. دو‌سوم جهان این نوع استعمار را به‌خود دیده است. در فهرست این استعمارگران اروپا نیز دستی بزرگ داشته است.
استعمار فرهنگی، نوع دوم استعمار تبیین‌شده در سخنان رئیس دانشکدة مطالعات جهان بود که آن را حتی دردناک‌تر و غمبارتر از استعمار جغرافیایی خواند. وی آمریکا را مثال زد که با انتشار اسناد و کتاب‌های خود و با بهره‌برداری هدف‌مند از هالیوود، هویت آمریکایی را ترویج داد و سرخ‌پوستان بومی آمریکا را که دارای فرهنگ و تاریخ خود بودند، در حد ماهیت حیوانی و نه انسانی معرفی کرد و تاریخی جدید را با نام «آمریکا» خلق کرد. تغییر هویت و ارزش‌ها در فکر افراد هدف این نوع استعمار است. مردم، فرهنگ و جوامع هدف این نوع استعمار هستند که باید آن را «استعمار افکار» خواند. در این نوع استعمار، ارزش‌های خوب و بد و تشخیص خوب از بد در افکار افراد تغییر می‌یابد.
استعمار سوم، استعمار در دنیا مجازی، درحالی تحقق می‌یابد که بیشترین فضا در محیط مجازی و ارتباطات مجازی در انحصار آمریکاست و هالیوودسازی استعمار فرهنگی در کنار وبی‌وود‌سازی استعمار مجازی به سیاست روز استعمار آمریکا بدل شده است. این عضو شورای عالی فضای مجازی گفت: «5/98 درصد ایرانیان در گوگل به جستجو می‌پردازند. گوگل با دنبال‌کردن خط فکری و سلایق کاربران، تغییر در تفکر و استعمار فرهنگی و مجازی کاربران را به‌پیش می‌برد. دنیای مجازی امروز دنیایی ریاضی و کوانتومی است و دیگر برپایة صفر و یک عمل نمی‌کند، بلکه بی‌نهایت حالت را بین صفر و یک شامل می‌شود. با دوفضایی‌شدن، از فضای فکر و ماده، به فضای الگوریتم و مجاز راه‌یافته‌ایم. درک الفبای چنین دنیایی منوط است به درک الگوریتم؛ یعنی مهندسی و ریاضی. در چنین فضایی، معیارهای غربی است که برتر فرض می‌شود و ترویج می‌یابد. حتی ارگان‌هایی مانند سازمان ملل، یونسکو و نفتا نیز به‌جای پذیرش فرهنگ هر ملت، ماهیتی جهانی را ترویج می‌دهند که همان ماهیت غربی است. آمریکا حتی حاضر نیست برای مالکیت فضای مجازی به گفتگو بنشیند، و این فضا را متعلق به خود می‌داند.»
دکتر عاملی با طرح این پرسش‌ها، به سخنان خود خاتمه داد: دنیای پسااستعمارزدایی چگونه دنیایی خواهد بود؟ چگونه می‌توانیم با استعمارزدایی صلح و عدالت را به‌دنیا بازگردانیم؟ در واقع، بر این معنا تأکید داشت که استعمارزدایی از ذهن، همة ماجرا نیست. ما نیازمند ایده‌ای عالی و متعالی هستیم تا بشر در تفرق ایده و تجربه‌های شخصی نابود نشود.
هیرا، که برای شرکت در کنگرة بین‌المللی امام رضا (ع) در 24 و 25 اردیبهشت، به ایران سفر کرده است، در بخش نخست سخنان خود به تعریف استعمار و استعمارزدایی و ماهیت آن، خاصه استعمارزدایی ذهن، پرداخت و با دو نگرش لیبرالیسم و مارکسیسم، روشنگری غرب را بازنمود. تمرکز وی بر استعمارزدایی از تفکر بود. رویکرد استعماری غرب را در این حوزه در سه دسته تقسیم کرد: دستکاری تولید دانش و خلق دانش کاذب؛ بهره‌گیری از نژادپرستی برای خلق و ترویج دانش برتر؛ استعمار رشته‌ها، بردگی ذهنی با استفاده از قدرت نهادهایی مانند آموزش، رسانه، و فرهنگ.
همچنین، اصول فلسفی را در ترویج رشته‌ها با رویکرد استعماری برشمرد و با نظریه‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، زیستی، ریاضیات، و فیزیک تبیین کرد. همچنین، از شکل‌گیری دنیای جدید سخن گفت که با افول غرب و قدرت سیاسی و اقتصادی آن در حال شکل‌گیری است و کشورهای عضو بریکس نقش مهمی در آن دارند و تمدن‌های جهانی چندگانه‌ای رشد خواند کرد. وی نقش ایران و نهادهای دانشگاهی را در این تغییرات مهم خواند.
هیرا مؤلف بیش از 20 عنوان کتاب با موضوع استعمار و استعمارزدایی است. وی آخرین اثر خود را با عنوان Decolonizing The Mind (استعمارزدایی فکر)، به دانشکدة مطالعات جهان اهدا کرد. شایان ذکر است ترجمة این اثر به فارسی به قلم دکتر ابراهیم محسنی آهویی، به‌زودی در انتشارات دانشگاه تهران به چاپ خواهد رسید.
دانشکدة مطالعات جهان، نیز در راستای تأسیس دو رشتة نظام قدرت جهانی، و جهانی‌شدن و فرهنگ در مقطع کارشناسی‌ارشد و رشتة صلح و حل منازعه، در مقطع دکتری، ذیل گروه مطالعات جهانی، و پذیرش دانشجو در سال تحصیلی جدید، تأسیس رشتة مطالعات استعمار و پسااستعمار را در دستور کار خود دارد.
فیلم این نشست در نشانی زیر در دسترس علاقه‌مندان است.
دیدگاهتان را بنویسید