بیستونهمین نشست ژاپنشناسی: شب یلدا در ایران و ژاپن
بیستونهمین نشست ژاپنشناسی با عنوان «شب یلدا در ایران و ژاپن»، به مناسبت ثبت جهانی یلدا، میراث فرهنگی ناملموس مشترک ایران و افغانستان، در روز دوشنبه 28 آذر ۱۴۰1 در با سخنرانی سید احمد محیط طباطبایی، پژوهشگر حوزة میراث فرهنگی، و دکتر زینب شکرابی، عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات ژاپنی دانشگاه تهران، با حضور آزوما، رئیس سابق جایکا، و تاناکا، رئیس جدید جایکا، در تالار ملل دانشکدة مطالعات جهان دانشگاه تهران برگزار شد.
در آغاز جلسه از مرحوم استاد افشینمنش یاد شد. ایشان در حوزة آموزش و پرورش ژاپن مطالعات و آثار متعددی از خود بهجای گذاشتهاند. دکتر علی گلمحمدی در یادبود وی گفت: «استاد افشینمنش مهمترین عامل توسعة ژاپن را امر آموزش و پرورش میدانست.»
در ادامه، حسنی سلیمی، دانشجو مطالعات ژاپن، در مورد توُجی، انقلاب زمستانی، سخن گفت: «اول دی مصادف است با کوتاهترین روز سال و آغاز تابستان در نیمکرة جنوبی، در روز 22 دسامبر 6:47 صبح و آغاز توُجی در ژاپن. کدو حلوایی و حمام یوزو از ارکان توُجی هستند که برای خوشاقبالی و حفظ سلامتی برای گذر از زمستان استفاده میشوند. از دیگر خوراکیهای این روز میتوان به رِنکون، نینجین، گیننان، کینکان، کانتن و اودون اشاره کرد. در پایان تمامی این خوراکیها صامت ‘ن’ قرار دارد که نشانگر خوششانسی است. مصرف دو نوع از این خوراکیها خوشاقبالی مضاعف بههمراه دارد. حمام یوزو (میوهای به شکل نارنج) برای انجام آداب تطهیر در آیین شینتو و برای سلامتی در این روز انجام میشود. برخلاف ایران که شب یلدا را با دورهمی جشن میگیریم، در ژاپن دورهمی نداریم و توُجی در طی روز برگزار میشود.»
دکتر طباطبایی نخستین سخنران رسمی این نشست بود. به بیان وی، «بسیاری از آیینهایی که میشناسیم آیینهای شبانی اقوام در نیمکرة شمالی است. یلدا طولانیترین شب سال است و با شروع زمستان و کوتاهشدن طول روز، تا چهار روز به طول میانجامد. در شب یلدا، برای طیشدن شب و برای دیدن طلوع صبح، دور هم جمع میشویم و داستان میخوانیم. در تقویم باستانی ایرانی روز اول هر یازده ماه هورموز روز بوده است، جز روز اول دی ماه، خرم روز، که روز تولد مهر و شفق قرمز، موقع طلوع مهر است.»
دکتر طباطبایی یلدا را عید امیدواری خطاب کرد، عیدی که قرار است با آن زمستان را بگذرانیم. همچنین، به خشکبار و میوههایی اشاره کرد که از گذشته در طبیعت بودهاند و بر سفرة یلدا گذاشته میشود. از دیگر موارد به گندم بهصورت نان، آش یا رشتهپلو بر سر سفره اشاره کرد و افزود: «سفره عنصری از فرهنگ عشایری است؛ سفره را پهن و در آن غذا میخوردند. با قدرتگرفتن عشایر، این فرهنگ گسترش پیدا کرد. سفره مکان گردآمدن و دور هم جمعشدن است. بر سر سفره شکرانة خداوند و عناصر مهم برای فرد گذاشته میشود؛ خواه قرآن باشد یا تورات. یلدا بهروشنی رسیدن و به صبح رسیدن است. یلدا عید امید است و برای همگان مهم است. حافظ، سعدی، نظامی و دیگر شعرا نیز از یلدا یاد کردهاند و بر آن ارزش میگذاشتهاند. باید به حیات یلدا تداوم داد.» ایشان در ادامه از اهمیت زندگی اجتماعی بهعنوان یکی از ویژگیهای توسعهیافتگی سخن گفت و افزود: «تنوع آیینها برای جمعکردن افراد کنار یکدیگر است.»
پخش ویدئویی دربارة توجی، مقدمهای شد برای آغاز سخنران دکتر شکرآبی در اینباره. وی گفت: «توجی کوتاهترین روز سال است. با توجه به نویسة کانجی آن 冬至 بعد از پایانیافتن کوتاهترین روز، خورشید دوباره به منزلگاه خود میرسد و سال جدید با شروع زمستان آغاز میشود.»
وی صامت «ن» را در انتهای اسامی خوراکیهای روز توجی نماد خوششانسی خواند و گفت: «نویسة کانجی 運(اون) به معنای خوشیمنی و خوششانسی است.»
در زبان ژاپنی به کدو تنبل «کابوچا» نیز گفته میشود. دکتر طباطبایی در اینباره گفت: کابوچا از کشور کانبوجیا وارد ژاپن شده است. این طور باور دارند که زردی داخل کدوتنبل نشان از ذخیرهسازی انرژی خورشید درون آن است؛ پس برای گرمابخشیدن و حفظ سلامتی مفید است. باور بر این است که شرایط آبوهوایی این روز، نشاندهندة شرایط سال پیشرو خواهد بود؛ برف نشانة سال پر محصول است. برخلاف شب یلدای ایرانی، در روز توجی برای ذخیرة انرژی باید زود خوابید. در فردای روز توجی، در معبد ایسه خوراکیهای مختص این روز در بین بازدیدکنندگان توزیع میشود. دو واژة هم آوای 冬至、湯治 بهترتیب بهمعنای حمام آب گرم و انقلاب زمستانی است که به شکلگیری رسم حمام با یوزو انجامید. بر این باورند که حمام یوزو شیاطین را دور میکند. از آزوکی، لوبیاهای قرمز رنگ، بهشکل فرنی استفاده میشود. بر این باورند که رنگ قرمز این خوراکی شیطان را دور میکند و سال جدید با روحی پاک آغاز میشود. از سال ۲۰۰۱، رسم جدیدی به مراسمهای این روز اضافه شد و آن شب شمع است. در این شب برای دو ساعت برقها را خاموش و شمع روشن میکنند.»
در پایان این نشست نیز از زحمات آزوما، رئیس سابق جایکا، قدردانی شد. تاناکا، رئیس جدید جایکا، ضمن تشکر از دکتر پوررستمی و دکتر گلمحمدی، از برگذاری این نشست ابراز خوشحالی کرد و آن را نشانة روابط دیرینة ایران و ژاپن در دورة ساسانیان، باوجود فاصلة زیاد میان دو کشور، دانست.
ادارة این نشست را دکتر ناهید پوررستمی، مدیر گروه مطالعات جنوب و شرق آسیا و اقیانوسیه، برعهده داشت.
گزارشی از زهرا جلالی، دانشجوی کارشناسیارشد رشتة مطالعات ژاپن
دیدگاهتان را بنویسید