تحولات جهانی در عصر کرونا و پساکرونا

[av_textblock size=” font_color=” color=”]
دانشکده مطالعات جهان با همکاری کمیته ملی یونسکو در ایران سه سخنرانی با موضوع «تحولات جهانی در عصر کرونا و پساکرونا» برگزار کرد.

این نشست در روز چهارشنبه 11 خرداد ۱۴۰۱ به صورت حضوری و مجازی در دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران برگزار شد.
[/av_textblock]

[av_textblock size=” font_color=” color=”]
نشست نخست

سخنران:

دکتر احسان رسولی‌نژاد، استادیار دانشکدة مطالعات جهان دانشگاه تهران

عنوان سخرانی:

«کرونا و تحولات اقتصاد جهانی»

دکتر رسولی‌نژاد در مقدمة سخنان خود با تعریفی جامع، تمایز میان اپیدمی و پاندمی بنا به تعریف میکوئل در سال 2008 را یادآور شد: «پاندمی بیماریی عالمگیر و فرای مرزهای جغرافیایی و در کل جهان است.» اپیدمی یا همه‌گیری، به‌لحاظ دامنة شیوع، یک درجه پایین‌تر از پاندمی است. اپیدمی در یک کشور یا در یک منطقه بروز می‌یابد. سرعت شیوع آن سریع است اما کنترل آن سریع‌تر از پاندمی ممکن است. یک درجه پایین‌تر از اپیدمی، ایندمی قرار می‌گیرد. در یک منطقة کوچک یک کشور و در یک قوم شیوع می‌یابد و در مدت کوتاهی نیز خاتمه می‌یابد.

پاندمی یا بیماری‌های عالمگیر، گرچه وقوعی گه‌گاه داشته است، قدمتی به اندازة حیات بشر دارد و تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مهمی پدید آورده و ابعاد مختلف زندگی بشر را متحول کرده است. حتی عامل وقوع جنگ‌ها یا خاتمة آن بوده است، اما همواره به مهار انسان رسیده است. به گفتة دکتر رسولی‌نژاد افزایش شیوع پاندمی‌ها در سال‌های اخیر سه دلیل اصلی داشته است: دخالت زیاد و بدون چارچوب انسان در طبیعت؛ کمرنگ‌ترشدن مرزهای جغرافیایی به‌واسطة توسعة فناوری و توسعة اطلاعات و ارتباطات همچنین توسعة تفکرات لیبرالی، اقتصاد آزاد و تجارت آزاد و بدون مرز؛ فرایندهای جهانی‌شدن. به‌دلیل اقلیم بهتر، کشورهای جنوبگان کرة زمین تمایل بسیاری دارند که به کشورهای شمالگان نزدیک‌تر شوند.

کرونا در ابتدا پاندمی اعلام شد ولی پس از گذشت زمانی کوتاه، به اپیدمی تبدیل شد. ار 1960 تاکنون، چهل گونة این ویروس دیده شده که هفت گونة آن قابل‌انتقال به انسان است. کووید 19 در سال 2019 در شهر ووهان چین دیده شد. شاخص‌های این ویروس عبارت است از تمام‌نسلی و فرانسلی، لامکان، زیست جهان مردم. مجموع فوتی‌های ناشی از ویروس کرونا در سال 2020 از مجموع سه بیماری توبرکولوسیس، ایدز و مالاریا فراتر رفت.

دکتر رسولی‌نژاد در بخش دوم سخنان خود به کنشگری جهان در برابر ویروس کرونا، خاصه در بخش اقتصاد از دید سه جهان کوپر پرداخت. واقعیت کرونا در جهان از چارچوب مباحث فیزیکی و طبیعی بشر نیست، بلکه واقعیات را باید به سه جهان تقسیم کرد: جهان نخست موجودات طبیعی و فیزیکی؛ جهان دوم حالات ذهنی و تجربه‌های بدون‌واسطة انسان؛ جهان سوم صورت‌بندی زبانی اندیشه‌ها، نظریه‌ها و آثار علمی، ادبی، هنری و مسائل و موقعیت‌های آن. جهان دوم و سوم ارتباط عینی قوی‌تری با جهان اول دارد. از پنجرة کرونا، از دهة 1960 میلادی کرونا کشف شد (جهان اول). این بروز، جهان دوم و جهان سوم را تغییر داد. افزایش ریسک در اقتصاد و نگرانی از آیندة زندگی بشر ازجملة این تغییرات است.

کرونا و شوک اقتصادی آن درونزا، روشمند و تحت کنترل انسان نبود، بلکه برونزا، غیرروشمند و بدون قانون بود. بنا بر آمارها، تولید ناخالص داخلی در سال 2020 و بر اثر شیوع کرونا، در مقایسه با سایر بحران‌ها، به‌طور چشمگیری در کشورها کاهش یافت (8/6- درصد). بیشترین کاهش را اتحادیة اروپا و کشورهای پیشرفته داشته است که نشان می‌دهد تاب‌آوری کشورهای پیشرفته در مواجهه با بحران، علی‌رغم تصورات پیشین، پایین است. در سال 2021 و 2022، جهان با وضعیت بهتری همراه شده است، به‌خصوص چین. دکتر رسولی‌نژاد این رشد اقتصادی را رشد مطلوبی ارزیابی نکرد، چراکه با فشار هزینه همراه بوده و به افزایش هزینه‌های تولید، کاهش سود، تعدیل برنامه‌های اقتصادی و رفاهی منجر شده است. رشد اقتصادی دو گونه است: رشد اقتصادی ارزان‌قیمت، رشد اقتصادی گران‌قیمت که دومی اگر محقق هم بشود، مطلوب نیست. البته، رشد اقتصادی گران‌قیمت بهتر از رکود همراه با تورم است، چراکه به شاخص فلاکت، افزایش بزه و جنایت و بحران‌های اجتماعی، و جنگ‌های داخلی و کاهش مشارکت مردمی و مردم‌سالاری منتهی می‌شود. تورم یا بر اثر فشار هزینه ایجاد می‌شود یا بر اثر فشار تقاضا. کرونا نخست تورم ناشی از فشار تقاضا را سبب شد و به‌دنبال آن فشار هزینه پدید آمد. با بروز جنگ روسیه و اوکراین، شوک اقتصادی دیگری به جهان وارد شد که سبب رکود رشد شد.

با شیوع کرونا، کاهش سطح درآمد و اشتغال، و کوچک‌ترشدن اندازة اقتصاد جهان بروز یافت که نتیجة آن افزایش افراد فقیر به‌خصوص در کشورهای آسیای شرقی و جنوب آسیا بود (بیش از 500 میلیون نفر در جهان، درآمد روزانة کمتر از 50/5 دلار).

در بالندگی یا شکوفایی اقتصادی دو نوع مکتب فکری وجود دارد: رشد اقتصادی برونزا، و رشد اقتصادی درونزا. رشد درونزا طولانی‌مدت است و در کوتاه‌مدت به بهره‌وری نمی‌رسد. هر اقتصادی برای رسیدن به رشد و توسعه ناگزیر به تعامل با دنیای خارج (بهره‌مندی از علم یا سرمایه) است. سیاست‌های حمایتگرایی، کاهش سرمایه، کاهش بازده سرمایه‌گذاری، و افزایش ریسک سرمایه‌گذاری به‌دنبال همه‌گیری کرونا، به کاهش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در جهان انجامید (42 درصد). این کاهش در کشورهای درحال توسعه یا کمتر توسعه‌یافته آثار منفی بیشتری دارد چون به اقتصاد خارجی وابسته‌ترند. فیلیپین، هند و چین کمترین آسیب و بیشترین رشد را در این شاخص داشته‌اند.

آلودگی هوا یکی از شاخص‌های مهم توسعة پایدار محسوب می‌شود. به‌دلیل محدودیت‌های کرونایی- همچون قرنطینه، بستن مرزهای تجاری، کاهش حمل‌ونقل شهری، کاهش مصرف برق تولیدی- به‌طور مصنوعی، انتشار دی‌اکسید کربن و آلودگی هوا در کوتاه‌مدت کاهش یافت.

کرونا از منظر اقتصاد سیاسی با تمرکز بر حکمرانی، بخش دیگر سخنان دکتر رسولی‌نژاد بود؛ اینکه دولت‌ها بتوانند با بهره‌مندی بهینه از منابع، به توسعة اقتصادی و اجتماعی مطلوب دست‌یابند. دکتر رسولی‌نژاد از سه مدل نموداری شوک سخن گفت: شوک Vشکل (اقدام سریع و اثربخش دولت و تطبیق سریع اقتصاد: چابکی؛ حکمرانی خوب)، شوک Uشکل (ازجمله اروپا و امریکا)، شکل wشکل، و شوک L.

دکتر رسولی‌نژاد نیروهای اثرگذار بر شکل احیای اقتصادی تحت شرایط کرونا را سه مورد ذکر کرد: توانایی شوک در آسیب‌رساندن به سمت عرضة اقتصاد (تشکیل سرمایه)، حکمرانی خوب (رابطة دولت و اقتصاد برمبنای مفهوم حکمرانی خوب، مؤلفه‌های حکمرانی خوب، اثر کرونا بر مؤلفه‌های الگوی حکمرانی خوب)، تعادل بازارهای اقتصادی در جهان. همچنین پنج مؤلفة حکمرانی خوب را برشمرد: مشارکت در اجماع‌سازی در اقتصاد، حاکمیت قانون و تحمیل برخی قوانین در شرایط بحران؛ شفافیت و پاسخگویی؛ مسئولیت‌پذیری؛ عدالت، انصاف و کارایی. در دوران پساکرونا اگر حکمرانی خوبی برقرار نشود، مردم از دولت‌ها جدا خواهند شد.

بر اساس گزارش سازمان ملل، سه بحث عمیق دربارة دوران پساکرونا با حرکت به‌سمت اجماع جهانی مطرح است: شکاف نابرابری (افزایش مهاجرت)، دخالت دولت در اقتصاد، بیکاری و موج نابرابر مهاجرت.

دربارة فرصت‌های اقتصاد جهان در دورة کرونا و پساکرونا نیز توسعة پایدار و گذار انرژی به پروژه‌های سبز؛ اقتصاد دیجیتالی، اقتصاد دانش‌بنیان، اقتصاد بدون کاغذ، اقتصاد مجازی را برشمرد.

آدرس فایل این سخنرانی در آپارات:

 https://aparat.com/v/zHZsf

[/av_textblock]

[av_textblock size=” font_color=” color=”]

نشست دوم

سخنران:

دکتر داود مرادی، دکترای جامعه‌شناسی اقتصادی و پژوهشگر اجتماعی

«تأثیرات همه‌گیری کووید 19 بر کنش‌های اجتماعی»

دکتر مرادی با اشاره به محدودیت‌های اجباری حاکمیت‌ها بر مردم به‌دنبال همه‌گیری کرونا در جهان، ازجمله مجازی‌شدن آموزش، اعمال قرنطینه‌ها و تعطیلی برخی بنگاه‌ها و کسب‌وکارها، بر کاهش تعاملات اجتماعی و اختلال در زندگی و روند عادی افراد و در سطح خرد و کلان جامعه متمرکز شد و شیوع کرونا را یکی از عظیم‌ترین بحران‌های تاریخ جهان خواند.

این رویداد بر تمامی لایه‌های اجتماعی و تمامی گروه‌های سنی تأثیر گذارد که ادامه‌دار نیز خواهد بود. میزان آسیب‌پذیری در کشورهای مختلف از 10 تا 67 درصد بوده است. ساعات کاری و دستمزدهای حدود 2 میلیارد نفر در جهان کاهش یافت. بنا به آمار حدود 6312533 نفر فوتی، 532350457 نفر ابتلا و 489141566 نفر بهبودیافته در جهان بر اثر ابتلا به کرونا به ثبت رسیده است.

پدیده‌های اجتماعی پدیده‌های چندوجهی محسوب می‌شود و عوامل بسیاری در ایجاد آن نقش دارد، از جمله در سطح خرد بروز بزهکاری، طلاق و سرقت. در خصوص پدیدة کرونا نیز چنین است و صرفاً دید پزشکی و سلامت نگاه جامع و کاملی به این بحران محسوب نمی‌شود. کرونا سبک زندگی انسان‌ها را تغییر داده است.

در سطح‌بندی دیدگاه‌های اجتماعی، همه‌گیری کرونا در سه سطح خرد (خانواده)، میانه (سازمان‌ها) و کلان (اجتماع کلان) مطرح است. تعاملات و روابط اجتماعی در بحران‌ها دچار تغییرات بنیادین می‌شود. پیوندهای اجتماعی قوی در بلایا و بحران نقش مثبت و سازنده‌ای دارد و در کنار دولت‌ها بازوی حمایتی جامعه نقش ایفا می‌کند. در خصوص کرونا همه درگیر شدند و باید فاصله‌گذاری اجتماعی نیز رعایت می‌شد. لذا، این نقش پیچیده‌تر شد. کرونا تمامی ابعاد زندگی اجتماعی بشری را تحت تأثیر قرار داد، به‌خصوص با اعمال محدودیت‌ها، قرنطینه‌ها و تعطیلی مشاغل مختلف سبک زندگی افراد تغییر کرد. سازمان بهداشت جهانی رعایت فاصلة فیزیکی (2 متر) را برای فاصلة اجتماعی اعلام داشت، نه قطع ارتباط اجتماعی را. آنچه جان انسان‌ها را در شرایط بحران حفظ می‌کند، پیوستگی اجتماعی است نه فاصلة آن‌ها از یکدیگر. سرمایة اجتماعی در جوامع توسعه‌یافته موجب گذر از این بحران شد. همچنین، اهمیت نقش رسانه‌ها و ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی محسوس بود و تغییراتی در آن‌ها پدید آمد. استفاده از آموزش مجازی و بهره‌مندی از آن در برخی دروس نظری از مزایای ماندگار همه‌گیری کرونا محسوب می‌شود.

برپایة افکارسنجی‌های داخلی (ایسپا) و بین‌المللی ازجمله گالوپ، میزان تأثیر کرونا در ایران بر سبک زندگی 66 درصد؛ به‌لحاظ اقتصادی، درصد بیکاری 67 درصد، کاهش ساعت کاری 64 درصد بوده است. بنا به اعلام گالوپ، همه‌گیری کرونا در سال 2020 در سطح جهان، وضعیت کار و زندگی افراد شاغل را 45 درصد تغییر داده و 41 درصد نگرانی‌ها را افزایش داده است.

درخصوص عملکرد دولت در ایران، بیش از 60 درصد عملکرد در زمینة واکسینه‌کردن را نامطلوب ارزیابی کردند که مشابه دیگر کشورهای درحال‌توسعه بوده است.

در دوران پساکرونا شاهد این موارد خواهیم بود: تغییر ارتباطات سنتی به ارتباطات دیجیتالی، انتقال هرچه بیشتر افراد از مرحلة درتماس به ارتباط.

بنا به تحقیق صورت‌گرفته، مهم‌ترین آرزوی افراد در سال 1401 در ایران این موارد بوده است: 24 درصد آرزوی سلامت، 17 درصد بهبود اوضاع اقتصادی، 22 درصد ازبین‌رفتن کرونا.

آدرس فایل این سخنرانی در آپارات:

 https://aparat.com/v/tqILA

[/av_textblock]

[av_textblock size=” font_color=” color=”]

نشست سوم

سخنران:

دکتر ابوالقاسم عربیون، دانشیار دانشکدة کارآفرینی، دانشگاه تهران

عنوان سخنرانی:

«سیر تحول اکوسیستم دیجیتال و الگوی تاب‌آوری کسب‌وکارهای نوآور در محیط کسب‌وکار ایران: ظهور فرااکوسیستم‌ها در سیر تحول کارآفرینی فناورانه در مواجهه با همه‌گیری کووید 19»

دکتر عربیون دربارة جهان‌بینی و معرف‌شناسی، همچنین تأثیر، اثر و فرصت‌های تحولات دیجیتالی و فناوری‌های نوظهور سخن گفت.

قدمت کارآفرینی به قدمت پیدایش انسان بازمی‌گردد و هر زمان زیست‌بوم خاص خود و تنوع خاص خود و پیچیدگی خود را داشته و به‌سمت چندجانبه‌گرایی و پیچیدگی و درهم‌تنیدگی در سیستم پیش رفته است.

در سال 1970 و به‌دنبال انقلاب صنعتی، انقلاب اینترنت، انقلاب در حوزة مدیریت، انقلاب فناوری‌ها و ورود آن به حوزة مدیریت انفجاری پارادایمی را شکل داد و کارآفرینی تحولات جدی یافت. در سال 2000 و 2001 کل متون تخصصی اقتصادی دنیا، تعریف اقتصاد و تعریف سازمانی و مفهومی اقتصاد متحول شد. اقتصاد به‌منزلة کنش‌های انسانی شکل گرفت و امری رفتاری است.

موج‌های تحولات بشری با گذشت زمان بلندتر و به‌هم نزدیک‌تر شده است؛ یعنی مدت‌زمان افزایش و تأثیر آن بر زندگی بشر عمیق‌تر شده است. در موج پنجم نوآوری، شبکه‌های دیجیتالی و فناوری دیجیتالی شکل می‌گیرد. در موج ششم پایداری در مسیر کارایی اقتصادی دنبال می‌شود.

با شیوع همه‌گیری کرونا تاب‌آوری نیز به‌جد مطرح شد و سازمان‌ها و شرکت‌های چابک‌تر و در بستر مدرن موفق‌تر عمل کردند، ازجمله دی‌جی‌کالا، آمازون و اوبر.

اقتصاد ایران در 2017 و 2018 قدری کوچک‌تر شد و در 2019 این روند کاهش شدت بیشتری گرفت.

در دوران پساکرونا رهیافت حفظ و رونق کسب‌وکارها حرکت به‌سمت پارادایمی جدید و استفاده از فناوری‌های منشأ تحول جدید است، ازجمله تحولات دیجیتالی. تا سال 2015 کل دوره‌های تحول دیجیتال در دنیا 58 دوره بود. سال 2021 به 3400 دورة علمی در جهان رسید و تأثیر عمیقی بر توسعة علمی برجای گذاشت.

به‌گفتة دکتر عربیون، همه‌گیری ویروس کرونا در ایران مرزبندی‌های سنتی را شکست و حاکمیت دیجیتالی را در ایران گسترش داد و تأثیر عمیقی بر زنجیرة اقتصادی و اجتماعی کشور برجای گذاشت. ویژگی بارز آن هوشمندی و خلاقیت است. اگر از این فرصت درست استفاده شود، برای اشتغال‌زایی جوانان نیاز به ورود دولت نخواهد بود. همچنین، بر اهمیت متاورس تأکید داشت.

بانک جهانی کشورها را به سه دسته تقسیم کرده است: مبتنی‌بر درآمد عوامل تولید، مبتنی‌بر کارایی و کشورهای مبتنی‌بر نوآوری. با توجه به تحولات دیجیتالی، اقتصاد دنیا باید تغییر یابد و به‌سمت داده پیش رود. پیشرفت غرب پیش از آنکه حاصل اقتصاد صنعتی باشد، به‌دلیل اقتصاد سیاسیِ مناسب است و اقتصاد سیاسی زادة اقتصاد اجتماعیِ مناسب است. دستیابی بدان نیز از طریق مدل‌های هوشمند محقق می‌شود. با استفاده از تحولات دیجیتالی باید بتوانیم پتانسیل‌های بالقوة کشور را فعال و ساده‌سازی کنیم تا دسترسی‌های بالاتر و رونق بیشتری داشته باشیم.

به گفتة دارن تایر، هرچه بیشتر تغییرات را اعمال کنیم، سریع‌تر می‌آموزیم و به ناشناخته‌های بیشتری ورود پیدا می‌کنیم و جسارت افراد افزایش می‌یابد. با این رویکرد در امریکا میزان کارآفرینی پنج برابر رشد داشته است.

مدیریت اصولی، و کشف فرصت‌ها و بهره‌برداری از آن‌ها از تعاریف انتقال ذکر شده است. در دنیای امروز هم‌تکاملی جای خود را به رقابت میان شرکت‌ها داده است. انتقال دیجیتال با جابه‌جایی مرزهای مدیریت، در این مسیر یاری‌رسان خواهد بود. اهمیت شهرهای هوشمند، استفاده از انرژی‌های بهینه و هم‌افزایی در توانمندی‌ها از دیگر مواردی است که با انتقال دیجیتالی محقق می‌شود. سه مؤلفة اثرگذار در این مسیر عبارت است از تجربة مشتری، فرایند اجرایی، و مدل کسب‌وکار. جهانی‌شدن اندیشه‌ها و گردآوری تمامی اندیشه‌ها مدل جهانی‌شدن خواهد بود.

دکتر عربیون افزایش فهم مردم و افزایش پهنای باند در اینترنت را در کشور جزو ضروریات دانست. همچنین، به سیاستگذران توصیه کرد هشدارهای اجتماعی را جدی بگیرند.

دکتر عربیون از پنج اصل مهم در انتقال دیجیتال سخن گفت: یکبار خرج کن، یک عمر استفاده کن؛ بدون آنکه تقاضا کنی، تقاضا برایت ارسال خواهد شد؛ بهترین کیفیت، کمترین هزینه؛ همه‌زمانی، همه‌مکانی؛ هر هدفی در هر زمان دست‌یافتنی است.

فضای کسب‌وکار ایران فضایی درهم‌تنیده است و عناصر بسیاری در تصمیم‌سازی‌های مدیران نقش دارد. رهیافت‌های دوگانة کشف و فرصت، پیش‌بینی‌ناپذیری، عدم‌انعطاف‌پذیری، و سختی کار ازجملة ویژگی‌های این فضاست. خلق ارزش‌ها و فرصت‌های جدید در جامعه از ضرورت‌های بنیادی است. دکتر عربیون زنگ خطر کسب‌وکار در ایران را- با توجه به وضعیت واکنشی در کشور، به‌جای وضعیت تحلیلی، تدافعی و پیش‌رو- به‌صدا درآورد و خواهان دقت نظر مسئولان شد.

در جمع‌بندی بر نقش کلیدی و بنیادی فناوری در اقتصاد، و نه صرف نگاه ابزاری بدان، و رواج گردشگری بین‌المللی در کشور تأکید شد.

آدرس فایل این سخنرانی در آپارات:

https://aparat.com/v/xDREZ

[/av_textblock]

[av_slideshow size=’featured_large’ animation=’slide’ autoplay=’true’ interval=’5′ control_layout=”]
[av_slide id=’12968′][/av_slide]
[av_slide id=’12967′][/av_slide]
[av_slide id=’12969′][/av_slide]
[/av_slideshow]