تحولات احساس خوشبختی در جامعة ایران
[av_textblock size=” font_color=” color=”]
دانشکده مطالعات جهان با همکاری کمیته ملی یونسکو در ایران سه سخنرانی با موضوع «تحولات احساس خوشبختی در جامعة ایران» برگزار کرد.
این نشست در روز سه‌شنبه 10 خرداد 1401 به صورت حضوری و مجازی در دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران برگزار شد.
[/av_textblock]
[av_textblock size=” font_color=” color=”]
نشست نخست
سخنران:
دکتر محمد سمیعی، دانشیار دانشکدة مطالعات جهان دانشگاه تهران
عنوان سخرانی:
«تحلیل میزان پایین احساس خوشبختی در ایران»
دکتر سمیعی با اشاره به اینکه در سال 2011، سازمان ملل متحد توجه به احساس خوشبختی را برای سنجش توسعة کشورها پیشنهاد کرد، نخست به تبیین مفاهیم کلیدی بحث خود پرداخت. احساس خوشبختی (subjective well being) مفهومی ذهنی (قضاوت خود فرد) و عینی (وضعیت فرد، با توجه به ملاک‌های عینی) است. برای سنجش خوشبختی ملاک‌های تلفیقی عینی و ذهنی به‌کار برده می‌شود. موضوع این نشست بررسی قضاوت کلی ایرانیان از احساس خوشبختی ذهنی خود با نگاه به آینده (امید به آینده) و بررسی حس مثبت و حس منفی و با توجه به ملاک توسعه است.
شادمانی (happiness) ملاک دیگری برای سنجش احساس خوشبختی در حال است، و نه در بلندمدت.
با توجه به رتبه‌بندی گالوپ در سال 2020 با معیار نردبان کانتریل (امتیاز از صفر تا 10 برای قضاوت فرد از زندگی خود)، ایران در معیار احساس خوشبختی در رتبة 118 (معدل 267/4) از میان 153 کشور جهان قرار دارد. در این نظرسنجی میانگین سه موج نظرسنجی سال‌های 2017، 2018 و 2019 لحاظ شده است. بهترین کشور فنلاند (809/7) و دانمارک (646/7) است. در رتبة 18 امریکا، در رتبة 21 امارات، در رتبة 27 عربستان، در رتبة 66 پاکستان، و در رتبة 94 چین قرار دارد. با توجه به این شاخص، پس از ایران افغانستان، یمن، مصر، هند و فلسطین اشغالی است.
در شاخص احساس خوش‌بینی به آینده از سال 2014 تا 2018، نیز شهر تهران رتبة 565/5 و شهر مشهد 573/5 کسب کرده است. بالاترین رتبه را تاشکند در ازبکستان (390/8) داشته است.
در شاخص شادمانی و غمگینی، از سال 2017 تا 2019، ایران در احساس مثبت رتبة 118 و در احساس منفی رتبة 147 (و پایین‌تر از کشورهای مثل افغانستان، یمن و فلسطین اشغالی) را داشته است که رتبة نامناسبی است.
نظرسنجیهای داخلی نیز از سال 1353 هـ ش مشابه نردبان کانتریل بوده است با این تفاوت که فاقد امتیاز صفر است. در این نظرسنجی‌ها نیز وضعیت پایین بوده است.
امید به زندگی سالم، نابرابری اقتصادی، احساس فساد دربارة شرکت‌های بزرگ و دولت مفاهیمی است که در توسعه از آن استفاده می‌شود و رتبة ایران در این شاخص‌ها نسبتاً خوب است. اما، در حمایت اجتماعی، و آزادی در انتخاب روش زندگی وضعیت نامناسبی داشته است.
با توجه به تلاطم‌های اجتماعی، سیاسی، و اقتصادی ایرانیان از سال 1353 تا کنون، ثابت‌بودن وضعیت در این رتبه‌ها هم در نظرسنجیهای گالوپ و هم در نظرسنجیهای داخلی لزوم بررسی و تحلیل این شرایط را دوچندان کرده است. این در شرایطی است که در عناصر ذهنی خوشبختی وضعیت ایرانیان نامطلوب و در عناصر عینی خوشبختی وضعیت نسبتاً خوبی حاکم است و استمرار نیز داشته است.
دکتر سمیعی در تحلیل این مسئله رویکردی فلسفی اتخاذ کرد. برخی مکاتب از جمله مارکسیسم دیدگاه آرمانشهری دارد. دکتر سمیعی با انتقاد از رویکرد آرمانشهرگرایانه، دانش انسان را دانشی ناقص خطاب کرد که به گفتة سقراط، تا ابد نیز ناقص باقی خواهد ماند.
از دیدگاه ارسطو، افلاطون و سقراط، خوشبختی فضیلت (virtue) محسوب می‌شود و وسیله‌ای است که وسیلة ارزش دیگری نباشد.
در میان فلاسفة یونان، گروهی خوشبختی را لذت حداکثری می‌دانستند (هیدونیزم). نخستین مشکل این مکتب این است که وقتی می‌توان از چیزی لذت برد که دچار حرمان شده باشیم؛ بنابراین، این مکتب در خود تناقض دارد. برخی خوشگذرانی‌ها نیز با هم تناقض ذاتی دارد.
در فهرست عینی خوشبختی، فهرستی از عناصر خوب مطرح می‌شود، اما قضاوت خود فرد از خوشبختی با داشتن این عناصر عینی گاه یکسان نیست.
در نظریة برآورده‌شدن خواسته‌ها، قضاوت خود فرد از خوشبختی نقش‌آفرین است. به تعریف دکتر سمیعی، خوشبختی از جنس فعالیت است و شیئی مکتسب نیست. جامعة آرمانی مدلی است که باید به طرف آن حرکت و در این مسیر حرکت، احساس خوشبختی کرد. در جامعه تکثر قضاوت‌ها وجود دارد. ایرانیان در طول سدة گذشته از انقلاب مشروطه به‌دنبال توسعه بوده‌اند و ایدئولوژی‌های آرمانشهری را دنبال کرده‌اند. نگاه ایرانیان به غرب، و توصیف آنان، آرمانشهرگرایانه بوده است و مدرنیته را آرمانشهر ترسیم کرده‌ایم. رسیدن به هر خوبی‌ای بهایی دارد، چراکه خواسته‌های بشر در تناقض با هم است. جهان سرمایه‌داری که مروج نگاه آرمانشهری است، به‌گفتة دانیل برگ دو روی سکه دارد؛ یک روی آن مقررات خشک و کار سخت است؛ روی دیگر آن خوشگذارانی‌کردن، خرج‌کردن و حماقت است که ایرانیان چون مصرف‌کننده بوده‌اند فقط به این روی سکه توجه داشته‌اند.
نگاه مارکسیسم نیز در طول تاریخ تجربه‌های تلخی را در عمل به بشر تحمیل کرد.
نگاه ایران‌باستان نیز نمونه‌ای از آرمان‌شهرپردازی است. در جمهوری اسلامی ایران نیز نگاه آرمانشهری، عوام‌گرایی، بحران فرهنگی و آزادی بیان مؤلفه‌های مهمی در ترسیم احساس خوشبختی در میان ایرانیان بوده است.
دکتر سمیعی در نتیجه‌گیری بحث خود آرمانشهرگرایان و آرمانشهرگرایان نقاد را مطرح کرد که در دومی خوشبختی فعالیت نگریسته می‌شود. وی این موارد را برای افزایش احساس خوشبختی در میان ایرانیان با مدیریت فضای سیاسی و فرهنگی ضروری دانست: اجتناب از خوشبختی به‌عنوان شیئی مکتسب، پرهیز از عوام‌گرایی، ترویج آزادی بیان، مردم خود را کنشگر توسعه ببینند، و بازنگری و اصلاح سیاست‌های رسانه‌ای در نظام جمهوری اسلامی ایران.
آدرس فایل این سخنرانی در آپارات:
[/av_textblock]
[av_textblock size=” font_color=” color=”]
نشست دوم
سخنران:
دکتر غلامرضا غفاری، دانشیار دانشکدة علوم اجتماعی، دانشگاه تهران
عنوان سخنرانی:
«تحولات نسلی و احساس خوشبختی»
دکتر غفاری «سعادت»، «رفاه ذهنی» و «به‌زیستی روانی» را معادل‌های دیگری برای احساس خوشبختی یاد کرد و خوشبختی را نوعی توانمندی دانست که البته کل بحث نیست. احساس خوشبختی گاه فردی است و گاه اجتماعی و فرافردی. وی داوری در خارج از مرزها و گذشته را نیز مؤثر دانست و خوشبختی را محدود به جغرافیا و حال کشور ندانست.
احساس خوشبختی قرین با احساس رضایت است، اما قالب و اصول ثابتی ندارد. آرایه‌های مربوط به وجه پنداشتی و ذهنی احساس خوشبختی مستلزم هستی‌شناسی است مبتنی بر پیش‌پنداشت‌ها و ارزش‌ها. احساس خوشبختی به انتظار و توقع فرد نیز بستگی دارد. داشتن استقلال رأی و خودمختاری، رشد و وفور اقتصادی، و حاکمیت طبقة کارگر از مواردی است که رسیدن بدان، عامل خوشبختی عنوان شده است.
از 1948 به بعد که خط فقر بر اساس میزان درآمد به دلار تعیین شد، بیش از دوسوم مردم جهان فقیر شناخته شدند که طبیعتاً خود را خوشبخت نمی‌بینند و مفاهیم برساخته و جدیدی به جامعة بشری تحمیل شد. خوشبختی مفهومی سیال و پویاست و در قالب محاسبات جبری نمی‌گنجد؛ ارزش‌های بنیادین در ورای این عوامل، موجب بروز احساس خوشبختی است.
احساس خوشبختی با برآورده‌شدن انتظار و توقع افراد عجین است. این انتظارها برآماده از برخی رجحان‌هایی است که افراد برای خود متصورند و ممکن است مادی یا فرامادی باشد و به دورة حیات و تجربة زیستة افراد بستگی دارد. این امر نقطه‌ای نیست و در یک وضعیت نمی‌توان آن را در نظر گرفت؛ هم استمرار در گذشته دارد و هم استمرار در آینده. نگاه برایندی بدین امر ضروری است.
دکتر غفاری این رجحان‌ها را به‌لحاظ بازة زمانی دسته‌بندی کرد: رجحان‌های قدمتدار و دارای حافظة ذهنی، میان‌مدت، بلندمدت، بسته به شرایط روز.
به‌لحاظ وجه عینی نیز وضعیت وفور صادق است. ابژه‌های اصلی و کلیدی و مختصات مبنا برای احساس خوشبختی دچار تغییر می‌شود. لذا، سیاستگذران لازم است به اذهان توجه داشته باشند.
دکتر غفاری با تأکید بر رخداد جنگ و تغییر مناسبات جهانی متعاقب آن، جهانی‌شدن و مدرنیته، تحولات پرشتاب و فزاینده هم به‌لحاظ ذهنی و هم به‌لحاظ عینی، آن را فرصتی برای تحرک ذهنی (انقلاب دیجیتال و دوفضایی‌شدن جهان) و عینی (سفر و مهاجرت) یاد کرد.
پس از جنگ ابژه‌های اصلی و کلیدی در احساس خوشبختی به سمت فرامادی سوق یافته است. با توجه به سنجه‌های صورت‌گرفته تفاوت‌ها دربارة امید به آینده معنادار است و در نسل‌های مختلف استمرار داشته است.
بنا به پیمایش صورت‌گرفته در سال 1397، در خصوص احساس راحتی و آرامش 17 درصد کم، 36 درصد متوسط و بالای 50 درصد زیاد پاسخ دادند. در سنجه‌ای دیگر در همان زمان و در میان افراد همان جامعه، در خصوص میزان لذت از زندگی 13 درصد اصلاً، 22 درصد خیلی کم، 25 درصد کم، 27 درصد تاحدودی، 7 درصد زیاد، 2 درصد خیلی زیاد، و 6/2 درصد نمی‌دانم، پاسخ دادند. در پاسخ به امید به آینده 1/15 درصد اصلاً، 21 درصد خیلی کم، 24 درصد کم، 24 درصد تاحدود، 7/8 درصد زیاد، 2 درصد خیلی زیاد پاسخ داده‌اند. در پاسخ به میزان شادی افراد در زندگی 7 درصد اصلاً، 12 درصد خیلی کم، 20 درصد کم، 37 درصد تاحدودی، 16 درصد زیاد و 5 درصد خیلی زیاد پاسخ دادند. در پاسخ به میزان آرامش فرد در زندگی 4/6 درصد اصلاً، 12 درصد خیلی کم، 20 درصد کم، 36 درصد تا حدودی، و 6 درصد زیاد پاسخ دادند. در پاسخ به میزان رضایت فرد از زندگی خانوادگی 3/5 درصد اصلاً، 6/2 خیلی کم، 6/15 درصد کم، 36 درصد تاحدودی، 5/11 درصد زیاد پاسخ دادند. در پاسخ به امید به آینده 3/9 درصد اصلاً 6/13 درصد خیلی کم، 20 درصد کم، 42 درصد تاحدودی، 15 درصد زیاد، و 7 درصد خیلی زیاد پاسخ دادند.
به‌گفتة دکتر غفاری تمامی این سنجه‌ها با توجه به گروه‌های سنی دارای تفاوت‌های معنادار است. در درجة اول لازم است فهم و شناخت مناسبی از خود آرایه‌ها در میان نسل‌های مختلف کسب کرد و آن را در برنامه‌ها و سیاست‌های خرد و کلان گنجاند. به این سنجه‌ها و حتی به سنجه‌های گالوپ باید با قدری احتیاط برخورد کرد.
آدرس فایل این سخنرانی در آپارات:
[/av_textblock]
[av_textblock size=” font_color=” color=”]
نشست سوم
سخنران:
دکتر حسین ایمانی‌جاجرمی، دانشیار دانشکدة علوم اجتماعی، دانشگاه تهران
عنوان سخنرانی:
«زیرساخت‌های اجتماعی و خوشبختی جوامع»
دکتر ایمانی به پیوند خوشبختی با اجتماعات محلی و شهری و حمایت اجتماعی تأکید کرد. وی سخنان خود را با تعریف امریکایی ترومن از خوشبختی آغاز کرد که گفته بود: «به کشورهای دوست کمک خواهیم کرد تا مثل ما خوشبخت باشند.» وی با انتقاد از نگاه مصرف‌گرایی امریکایی و آسیب آن به منابع جهانی در جهت تأمین آن، رویای امریکایی را کوته‌بینی دانست. وی با اشاره به نخستین سمینار بررسی مسائل اجتماعی شهر تهران در سال 1341 در دانشگاه تهران، بر نابرابری توزیع امکانات در شهر تهران و نداشتن نقشة جامع و توجه به آمایش سرزمین اشاره کرد.
دکتر ایمانی با انتقاد از ایدة توسعه، آن را «دام توسعه» خطاب کرد. ایران کشوری است که در آن نظام‌های ارزشی متناقضی حاکم است: نظام ارزشی سنتی و مذهبی و برخاسته از فرهنگ ایرانی، و نظام ارزشی مدرن و برخاسته از غرب.
وی افزایش مادیات را برای رسیدن به خوشبختی به سراب همانند کرد. همچنین، برنامه‌های دولت‌ها را در ایران غیرواقع‌بینانه و غیرخواست مردم عنوان کرد. بروکراسی اداری ناکارآمد نیز در جهت تحقق اهداف دولت‌ها با حکمرانی از بالا به پایین آن را تشدید کرده است. لذا، بازنگری در عملکردها ضرورتی مهم محسوب می‌شود. علم، به‌خصوص در حوزة علوم اجتماعی، باید نقادانه عمل کند و هنر دانشگاه باید تربیت افراد نقاد باشد. با اشغال تمامی ارکان‌ها توسط دولت، بروکراسی رواج می‌یابد و افراد بروکرات محافظه‌کارانه عمل می‌کنند. باید مراقب دانشگاه‌ها، آموزش و پرورش، رسانه‌ها و جامعة مدنی بود که بروکرات نشود. مهم‌ترین عامل در ساخت آینده، تقویت نیروهای فعال در آموزش و تربیت است.
برای احساس خوشبختی باید ارزش زحمت را به‌رسمیت شناخت. وی به‌نقل از ارلی کلانبرگ، گفت: «احساس خوشبختی را از خود نمی‌گیریم، بلکه از جمع می‌گیریم.» بودن در جمع احساس خوشبختی ایجاد می‌کند. توکوفل در کتاب تحلیل دموکراسی در جامعة امریکا ابرقدرت‌شدن امریکا را برپایة اساس زندگی اجتماعی در امریکا پیش‌بینی کرده بود. پاتنام نیز ازمیان‌رفتن این مزیت را در امریکا هشدار داد. دکتر ایمانی با تأکید بر زیرساخت‌های اجتماعی، نزدیک‌شدن افراد را در فضاهای اجتماعی عامل احساس خوشبختی عنوان کرد.
آدرس فایل این سخنرانی در آپارات:
[/av_textblock]
[av_slideshow size=’featured_large’ animation=’slide’ autoplay=’true’ interval=’5′ control_layout=”]
[av_slide id=’12960′][/av_slide]
[av_slide id=’12959′][/av_slide]
[av_slide id=’12958′][/av_slide]
[av_slide id=’12957′][/av_slide]
[/av_slideshow]
دیدگاهتان را بنویسید