پرسش و پاسخ سمینار سواد رسانه ای و اطلاعاتی

[av_slideshow size=’featured_large’ animation=’slide’ autoplay=’false’ interval=’5′ control_layout=”]
[av_slide slide_type=’image’ id=’6806′ video=” mobile_image=” video_ratio=” title=” link_apply=” link=’lightbox’ link_target=” video_controls=” video_mute=” video_loop=” video_autoplay=”][/av_slide]

[/av_slideshow]

[av_textblock size=” font_color=” color=”]
در خصوص سیاست‌های آموزش و پرورش برای کسب مهارت و سواد رسانه‌ای در کودکان و نوجوانان چه اقداماتی انجام شده است؟
دکتر سعیدآبادی: برنامه‌های درسی‌ای در مقاطع متوسطه در مدارس برگزار می‌شود. البته، در نظام آموزشی لازم است بسترهای آموزش انتقادی ایجاد شود. تربیت دانش‌آموزان خلاق، بافکر و باجرأت در طرح پرسش، و دارای قابلیت مواجهه با دیدگاه‌های مختلف، نظام آموزشی خاص خود را می‌طلبد.
دکتر عاملی: در چند مقطع دورة دبیرستان آموزش و پرورش سری کتاب‌هایی تحت عنوان سواد رسانه‌ای تألیف شده است. یکی از دانشجویان دکتری من، خانم دکتر خسروی، موضوع رسالة خود را بررسی محتوای این کتاب‌ها انتخاب کرده بود. از میان 1050 کتاب آموزش و پرورش در مقاطع مختلف، 5 جلد کتاب به حوزة سواد رسانه‌ای اختصاص دارد. متأسفانه، این کتاب‌ها نگاه آسیب‌گرا دارد تا نگاه آموزش و مهارت و قدرت تحلیل ولی در همین سطح هم بسیار مغتنم است و می‌تواند مجلد تکمیلی پیدا کند.
چهار سال پیش «اولین کنفرانس سواد رسانه‌ای» در ایران برگزار شد. عنوان «اولین» همیشه نشان‌دهندة پیشرفت نیست. در بسیاری مواقع نشان‌دهندة عقب‌ماندگی است. مفهوم سواد رسانه‌ای در دنیا تقریباً بعد از اختراع تلویزیون در 1950 پدید آمد. یونسکو نیز نقشی جدی در توسعة بحث‌های سواد رسانه‌ای داشته است. شاید بهترین مکان برای سیاستگذاری در این امر شورای عالی فضای مجازی باشد که متولی قانون‌گذاری و سیاستگذاری در این حوزه است. متأسفانه، این مباحث هنوز جای خود را باز نکرده است و در کمیته‌های کمیسیون فرعی شورای عالی فضای مجازی طرحی تدوین شده است برای توسعة سواد رسانه‌ای که در آن صدا و سیما، آموزش و پرورش، آموزش عالی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نقش روشنی دارند.
در سواد تخصصی که رشته‌های مختلف چگونه تحت تأثیر سواد مجازی قرارگیرند، برای مثال در حوزة پزشکی، حدود 24 تله (Tel) وارد شده است و از ما دعوت می‌شود که در دانشگاه‌های علوم پزشکی دربارة پزشکی راه دور سخنرانی کنیم که رویکرد نادرستی است. تله یعنی از راه دور و یک نوع نگاه ابزاری به این دانش می‌دهد. رشته‌های مختلف تحت تأثیر شرایط موجود ناگزیر باید خود را بازسازی کنند. سیاستگذاری در آن نقش دارد، ولی همة آن، امور دستوری نیست. در خود رشته‌ها و مشاغل نیز باید بازسازی تحقق یابد. در start upهای به‌وجود آمده توسعة سواد تخصصی مرتبط با ICT امروز در حال شکل‌گیری است.

نگاه محدودگرا در بدنة اجرایی و عدم تعادل میان نگاه امنیتی و مسائل امنیتی به این فضا ما را از حصول به نتیجة مطلوب دور می‌سازد. راهکار پیشنهادی چیست؟
دکتر عاملی: سه راه‌حل برای فضای مجازی وجود دارد. این سه راه‌حل حاصل 15 سال کار در این حوزه است. یکی که از همه مهم‌تر است رویکرد توسعه‌ای و اثبات‌گراست. از قابلیت‌های این فضا در جهت رشد باید استفاده کرد. همچنین، جلوی فساد شایع در سیستم را گرفت. 67 درصد افراد اظهار داشته‌اند که تجربة فساد در نظام اداری داشته‌اند. این فساد با استفاده از سیستم از میان برداشته خواهد شد. عقلانیت سیستمی باید جلوی فساد را بگیرد که در این باره دکتر ایوبی سخن گفتند.
مقام معظم رهبری طی حکم انتساب دورة دوم اعضای شورای عالی فضای مجازی، ده بند را توصیه کردند که نه بند آن توسعه‌ای ‌است. یک بند دیگر نیز به آسیب‌ها معطوف شده است. در یکی از این ده بند، خواسته‌اند که قدرت سایبری ایران باید در حد قدرت‌های جهانی باشد. دولت هلند در سال 2003، 55 درصد سرمایه‌گذاری ملی خود را به فضای سایبری اختصاص داده است، در حالی که ما 1 درصد هم اختصاص نداده‌ایم. نظام بودجه‌ریزی باید به سمتی رود که بیشترین سرمایه‌گذاری‌ها در حوزة ICT باشد تا اتفاقات بزرگی محقق شود.
کار دوم، کار قانونگذاری است. دکتر صبار و دکتر سعیدآبادی در این باره سخن گفتند که چگونه اخبار غلط جاذبه‌های دارد که مانند گلولة برفی جریان ایجاد می‌کند. لذا، این محیط قانون خود را می‌طلبد. در سال 1389 در کتاب رویکرد دوفضایی به آسیب‌ها، جرایم و قوانین و سیاست‌های فضای مجازی، قوانین کشورهای مختلف را بررسی کردیم. آمریکا بیشترین قوانین را داشته است. اخیراً، دولت آلمان برای نشر اخبار نادرست در این فضا جریمة 10 هزار یورویی و تا 10 سال زندان تعیین کرده است. بنیان نظام کیفری بر سه رکن استوار است که یک رکن آن قانون است.
کار سوم، در حوزة سواد اینترنتی است. افراد را نمی‌توان مجبور کرد. محدودیت‌ها موجب می‌شود افراد بیشتر به فیلترشکن‌ها روی آورند. به نقل از آیت‌الله امینی که سن‌وسالی از ایشان گذشته و اخیراً در سخنرانی‌ای در قم فرمودند با وجود فیلترشکن‌ها فیلترکردن معنایی ندارد. شورای عالی فضای مجازی فضای شورای فیلترینگ نیست. این تصمیم‌ها در ذیل شورای فیلترینگ گرفته می‌شود که ذیل قوة قضاییه است و البته با حضور بعضی از مسئولان و وزرای بخش اجرایی کشور. سخن من این نیست که ما نباید فیلتر کنیم. حتما نباید داده‌های مخرب در معرض شهروندان و مردم شریف قرارگیرد، ولی عرض من این نیست که این امر راه‌حل کارآمدی نیست.

بهتر نیست به‌جای سواد رسانه‌ای فرهنگ رسانه‌ای را نهادینه کنیم؟
دکتر صبار: سواد رسانه‌ای بخش مهمی از فرهنگ رسانه‌ای است ولی همة آن نیست. هر کاربری در قبال آنچه منتشر می‌کند مسئول است. بحث روابط نیز اهمیت دارد و لایه‌ای را به زندگی ما افزوده است. امنیت سایبری و مالی نیز ابعاد گسترده‌ای یافته که آموزش آن مهم است. فرهنگ و سواد رسانه‌ای و بخش مالی بخش امنیتی سایبری است که همگی در قالب فرهنگ سایبری جای می‌گیرد.
دکتر عاملی: بوردیو بحث سرماية فرهنگی را مطرح می‌کند و ما در ارتباطات از هوش فرهنگی صحبت می‌کنیم. هوش فرهنگی وجه نقد فرهنگ است و با آن می‌توان خرید فرهنگی کرد. فرد دارای هوش فرهنگی در ارتباطات با اقوام و گروه‌های مختلف دارای توانایی است. فرهنگ اثر دارد، ولی مسیر ایجاد فرهنگ قوانین و مقررات، پلت‌فرم‌ها و اپلیکیشن‌هاست. در عین حال الگوریتم‌های این محیط خود فرهنگ ایجاد می‌کند که در قالب قوانین باید دنبال شود.

در منطق ارسطویی دانش منطبق بر واقع است. جایگاه منطق ارسطویی در این محیط چیست؟
نگاه ارسطویی در تطبیق با واقع و سواد اینترنتی رسانه‌ای از سواد اطلاعاتی شروع می‌شود و به سواد مهارتی و سواد تحلیلی می‌رسد. سواد تحلیلی یعنی سواد تشخیص انطباق با واقع و عدم‌انطباق با واقع. در نهایت، سواد هم در مسیری تکاملی به منطق ارسطویی می‌رسد. واقعیت هم حقیقت دارد و برای درک آن باید انطباق را اثبات و تأمین کرد.

شرایط این محیط با رویکرد معنوی و قرب‌الهی چگونه ارتباط می‌یابد؟
دکتر عاملی: توسعة ارتباطات موجب افزایش عقلانیت است. نگاه به آینده مثبت است. به فرمودة قرآن کریم: «وارثان زمین صالحان خواهند بود و عدالت گسترده می‌شود.» وجه مشترک همة بت‌پرستان و کفار عصبیت است. جهان جدید ما را به‌سوی عقل و تدبیر می‌برد. در روایات آمده که مردم دوران حضرت مهدی، از مردم دوران پیامبر آگاه‌ترند و گوش شنواتری نسبت به حق دارند. این فضا فضای توسعة عقلانیت است و عصبیت‌ها را کاهش می‌دهد. در دوران گذار ممکن است آشفتگی‌هایی را شاهد باشیم، ولی مسیر به سمت عقل‌گرایی در جریان است.
[/av_textblock]