نشست چهارم: اینفودمی در دوران کرونا

[av_textblock size=” font_color=” color=”]
پنج نشست مجازی: همه‌گیری کرونا و تحولات جهانی در عصر کرونا و پساکرونا

نشست چهارم: اینفودمی در دوران کرونا

دانشکدة مطالعات جهان دانشگاه تهران با همکاری انجمن ایرانی مطالعات جهان، از 13 اسفند 1399 تا 11 فروردین 1400، هر چهارشنبه ساعت 18:00 الی 19:00 به مدت پنج هفته، سلسله‌نشست‌های مجازی «همه‌گیری کرونا و تحولات جهانی در عصر کرونا و پساکرونا» را در کانال اینستاگرام دانشکده برگزار می‌کند.

در نشست چهارم، دکتر یونس شکرخواه، استادیار دانشکدة مطالعات جهان دانشگاه تهران، در روز چهارشنبه 4 فروردین 1400 سخنرانی خود را با عنوان «اینفودمی در دوران کرونا» ایراد کرد.

دکتر شکرخواه نخست، از منظر زبان‌شناسی، به ریشه‌شناسی واژة «اینفودمی» پرداخت: «اینفو» (info) به معنای اطلاعات و «دمی» (demi) به معنای جمعیت و مردم. از طرفی، واژة «اپیدمی» یعنی بیماری‌ای که روی مردم سوار شده است؛ و واژة «پاندمی» یعنی آنچه غلبه یافته است. لذا، «پاندمی» دامنة تأثیر بیشتری از «اپیدمی» دارد.

سپس مبحث ضرب واژه (coinage) و تداول (coherency) در زبان را مطرح کرد، دال بر اینکه با ساخت واژه‌ای جدید، اگر واژه در میان اهل زبان کاربرد نیابد، از میان خواهد رفت.

در علم زبان‌شناسی، واج کوچک‌ترین واحد معنای در زبان محسوب می‌شود و تک‌واج‌ها مفاهیمی انتزاعی را دربرمی‌گیرند و تک‌وجهی، مرکب یا چمدان‌واژه‌اند.

دکتر شکرخواه، اینفودمی را چمدان‌واژه‌ای چندوجهی و کریستالی خواند که می‌توان از ابعاد مختلف آن را بررسی کرد: یکی از منظر علم پزشکی، و دیگری از منظر علم اطلاعات و ارتباطات؛ و به تبیین آن از منظر دوم پرداخت. به باور ایشان، این مفهوم را باید در روان‌شناسی رسانه‌ای و ارتباطات رسانه‌ای، سال‌ها بررسی کرد.

از منظر پزشکی، در سال 2020، سازمان بهداشت جهانی و سازمان ملل واژة «اینفودمی» را به‌کار بردند. به‌دنبال آن بریتیش آکادمی نیز آن را به‌کار برد. اینفودمی معرف بی‌اعتباری تلاش‌های علمی و منسجم و مبتنی بر بهداشت جهانی است.

با این مقدمه و با توجه به جغرافیای مخاطب، که از نگاه دکتر شکرخواه، نهادهای رسانه‌ای و علمی محسوب می‌شوند، وارد تبیین این واژه از منظر علم اطلاعات و ارتباطات شد، با این هدف مهم که باید علم را عمومی‌سازی کرد تا قابل‌فهم برای مردم شود و مردم بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند. به باور این استاد رسانه، این مهم برعهدة روزنامه‌نگاران و مجامع علمی است.

دربارة چیستی و ماهیت اینفودمی، آن را باید ترکیبی از حقیقت و افسانه دانست. لذا، باید بتوان حقیقت را از دروغ تمییز داد. دکتر شکرخواه از هفت لایه سخن گفت. لایة نخست، ترکیب حقیقت و دروغ است.

در لایة دوم، نحوة عمل و استفاده از صورت‌های آشنا برای تهیة خبر و مطالب مورد نظر مطرح است و با سازوکارهای آشنا، اینفودمی را تداول می‌بخشند. در باب اهمیت این لایه، دکتر شکرخواه گفت: «یافتن راه‌حل بخشی از زندگی نیست، بلکه کل زندگی محسوب می‌شود.»

در لایة سوم، تکیة افراد بر آرزوها، به‌جای تکیه بر حقایق، نهفته است.

در لایة چهارم، کندن حقیقت یا گزاره‌ای اشتباه از گستره‌ای بزرگ‌تر مطرح می‌شود. انتخاب گزینشی است.

دو لایة دیگر، حملات فیشینگ و تکیه بر منشأ بیماری است؛ برای مثال، اینکه ویروس کرونا ویروسی چینی است.

در لایة هفتم، این استاد، اصطلاح «میم» (meme) را به‌کار برد. میم‌ها تصاویر یا فیلم‌هایی است که در رسانه‌های اجتماعی یکباره پربازدید می‌شوند. میم‌ها فرهنگ یا خرده‌فرهنگ رسانه‌ای محسوب می‌شوند. میم‌ها را باید کوچک‌ترین واحد معنایی در شبکه‌های اجتماعی دانست. فضای کرونا، میم‌ها را به‌شدت افزایش داد. با افزایش هیجان، فضای اینفودمی نیز گسترده‌تر شد.

در مارس 2020، شبکه‌های اجتماعی بزرگ و رسانه‌های اجتماعی بزرگ به‌شدت رشد کردند. در مقاله‌ای در نشریة Technology Riview متعلق به دانشگاه ام‌آی‌تی، گفته شد: «کووید 19، نخستین اینفودمی شبکه‌های اجتماعی است.» به‌دنبال آن تغییر پارادایمی رخ داد: مردم از مرورگرها، به‌سمت پلت‌فرم‌های شبکه‌های اجتماعی هجوم بردند. داده‌ها از تعقیب مرورگرانه به تعقیب فوری‌تر رسانه‌های اجتماعی تغییر کرد و طبیعی است که صحت این اطلاعات کمتر قابل‌تأیید است. نتیجة این تغییر پارادایمی، ضربه‌خوردن به کارهای صبورانه و مستلزم بررسی ژرف‌تر بود؛ و علم نیز از این دسته مقولات محسوب می‌شود.»

دکتر شکرخواه برای مقابله با چنین تغییر پارادیمی که سبب ترویج اطلاعات کمتر قابل تأیید در جامعه می‌شود و گاه عواقب جبران‌ناپذیری دارد، نخستین‌گام را ساده‌سازی مفاهیم، و نه مبتذل‌سازی آن، خواند و افزود: «از انواع روش‌ها و داده‌ها باید استفاده کرد و در حوزه‌های مختلف سیاسی، پزشکی، اجتماعی، رسانه و نظایر آن همگرایی ایجاد کرد، به‌گونه‌ای که قابل‌فهم برای مردم باشد.»

در اینجا نیز گریزی به علم زبان‌شناسی زد و افزود: «مطالب را باید خارج از متن بررسی کرد. متن را باید فرامتن درک کرد.»

اجتناب از روایت‌های احساسی و اتاق‌های پژواک دیگر راه‌حل این استاد رسانه بود.

دکتر شکرخواه در ادامة سخنان خود به طرح خطرهای اینفودمی کرونا پرداخت و به موارد زیر اشاره کرد: مداخلة سیاستمداران، انگاره‌سازی در عرصه‌های مختلف از جمله دربارة واکسن، برخورد سیاسی با جغرافیا، سلبریتی‌ها، نظریه‌های توطئه، سانسور، و خوش‌خیالیِ همه‌چیزدانی.

به گفتة وی، چرخش صحیح ویکی‌پدیا به سمت سازمان بهداشت جهانی و طرح اطلاعات درست؛ تلاش گوگل، فیس‌بوک و اینستاگرام در حذف اطلاعات غلط؛ دعوت پارلمان بریتانیا از نمایندگان رویترز، اسکای نیوز و گوگل برای شرکت در نشست ویژة اینفودمی در ژانویة 2021 از جمله اقدام‌هایی بود که به قطع زنجیرة اینفودمی اطلاعات غلط دربارة کرونا کمک کرد.

در خاتمه نیز به بیان چند توصیه اکتفا کرد. نخست آنکه این فرصت را باید غنیمت دانست و نهادهای پژوهشی باید به گردآوری داده‌ها و نمایه‌سازی داده‌های فعلی برای انجام‌دادن پژوهش‌های بیشتر در آینده اهتمام جدی نشان دهند.

دکتر شکرخواه، ضمن انتقاد از روند نهادهای رسانه‌ای، افزود: «در کرونا، با اطلاعات سروکار داریم. اطلاعات را باید به ارتباطات تبدیل کرد. مردم باید بتوانند با این اطلاعات ارتباط برقرارکنند تا بتوانند راست و دروغ را از هم تشخیص دهند. به آسیب‌های ارتباطی باید عمیق فکر کرد. همگرایی نهادهای رسانه‌ای، علمی و پزشکی برای یافتن راه‌حل، بسیار مهم است. باید بتوان میان متن و فرامتن ارتباط برقرار کرد.»

فیلم این سخنرانی در کانال اینستاگرام دانشکدة مطالعات جهان به نشانی زیر در دسترس علاقه‌مندان است.

iranian_studies_ut
[/av_textblock]

[av_slideshow size=’featured_large’ animation=’slide’ autoplay=’false’ interval=’5′ control_layout=”]
[av_slide id=’11182′][/av_slide]

[/av_slideshow]