معرفی کتاب: جستاری در روابط ایران و هند
کتاب جستاری در روابط ایران و هند: گذشته، حال و آینده تألیف دکتر حشمت‌السادات معینی‌فر، دانشیار دانشکدة مطالعات جهان، توحید اسدی، دانشجوی دکتری مطالعات آمریکا در دانشکدة مطالعات جهان، و دکتر نرگس‌السادات موسوی، فارغ‌التحصیل دانشکدة مطالعات جهان، به همت سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی واحد اصفهان منتشر شد.
جستاری در روابط ایران و هند در 291 صفحه در قطع وزیری به شمارة شابک 2-332-318-600-978 در چهار فصل در سال 1398 منتشر شده است.
در فصل 1 در معرفی کشور هند، این کشور پرچمدار مبارزه با استعمار انگلیس، و دارای پیشینة تمدنی، فرهنگی و هنری درخشانی معرفی شده است. هند دومین کشور پرجمعیت جهان و چهارمین قدرت اقتصادی بزرگ جهان، و در صنعت سینما، با عنوان بالیوود، دومین نهاد فیلم‌سازی مشهور دنیاست. از دید مؤلفان، اهمیت مطالعات هند از آن روست که هر سه خصلت اساسی فرهنگی، یعنی معنای مشترک، تداوم و تمایز را داراست. در این فصل در بیان اهمیت این بررسی به رابطة تنگاتنگ ایران و هند در طول تاریخ و تاریخچة ضد استعماری، تمدنی و فرهنگی هر دو اشاره شده است. همچنین، فرصت‌های آمریکا در هند و فرصت‌های هند در آمریکا و منافع مشترک و متفاوت این دو کشور در برقراری ارتباط با یکدیگر برشمرده شده است. دلایل اهمیت کشور افغانستان برای ایران و هند، از دیگر موارد بررسی شده در این فصل است. شتاب توسعة اقتصادی هند از سال 1973 تا 2015 و پیش‌بینی وضعیت آن تا سال 2025 در این فصل تحلیل شده است. نگرانی‌های امنیتی هند از جمله جدایی‌طلبی کشمیر، بی‌ثباتی افغانستان، تفکرات افراطی و ضد هندی در پاکستان، نفوذ اسلام‌گرایی افراطی، حیات خلوت ناامن آسیای مرکزی، و راه آبی اقیانوس هند برای تجارت جهانی و عرضة انرژی از دیگر مباحث مطرح در فصل 1 است.
در فصل 2 با عنوان «روابط فرهنگی ایران و هند»، این روابط از تاریخ باستان و از دورة هخامنشیان، ساسانیان، صفویان، غزنویان و پس از آن تا دوران نادرشاه افشار و سلطنت بهادرشاه دوم و مستعمره‌شدن هند بررسی شده است. روابط ایران و هند در تمامی این دوران‌ها بر پایة روابط سیاسی و اقتصادی، و مناسبات فرهنگی و علمی دوام داشته است. همچنین، تا دو سدة قبل، زبان فارسی زبان رسمی شبه‌قارة هند بوده است. اساطیر و پیوند عمیق ایران و هند؛ بررسی تطبیقی نقش گاو، نقش لوتوس و نقش آتش در اساطیر و هنر ایران و هند؛ اشتراکات فلسفی و اساطیری؛ تأثیر اسلام بر این دو کشور؛ تصوف: رابطة اسلام و هندوییزم از سلسلة سهروردیان، نقشبندیه و چشتیان؛ و موسیقی از جمله دیگر مباحث این فصل را تشکیل می‌دهد. تجلیات ادبیات فارسی در هند و تجلیات زبان و فرهنگ ایران در هند، تأثیر ایرانیان بر سنت‌های ادبی هند در دوران مغول، کتابخانه‌های هندی با کتب خطی فارسی، و واژه‌های فارسی در زبان هندی در این فصل تبیین شده است.
پیوندهای هنری میان ایران و هند دارای ریشه‌ها و آثار بسیاری است از جمله در معماری. تأثیر معماری هخامنشیان بر هند، تأثیر معماری ایرانی بر معماری مغولان هندی و در عهد بابر، همایون، اکبر کبیر، جهانگیر، و شاه‌جهان نمودهای بی‌شماری از این پیوند برشمرده و بررسی شده است. معماری بی‌نظیر تاج‌محل در جهان که تلفیقی زیبا از الگوهای ایرانی و هندی است در کنار لوتوس و هنر باغسازی ایران در هند از دیگر موارد مشترکات هنری ایران و هند در اعصار متمادی بوده است. بررسی تصویرسازی و نگارگری ایران و هند از زمان قبل از اسلام، تا عهد صفویه، بابر، همایون، اکبر، جهانگیر، شاه‌جهان و اورنگزیب از دیگر مباحث مطرح در فصل 2 است.
روابط فرهنگی ایران و هند نیز در چارچوب دیپلماسی فرهنگی و با توجه به جهانی‌شدن که سبب رشد خرده‌فرهنگ‌ها شده است، از مباحث مهمی است که مؤلفان در فصل 2 با تعریف دیپلماسی فرهنگی و چارچوب نظری آن و بیان مشخصات و جمعیت ایرانیان مقیم هند و بیان مفصلی از شورای روابط فرهنگی هند بدان پرداخته‌اند. همچنین، با معرفی دانشگاه‌های مهم در هند، تعاملات فرهنگی بین دانشگاهی را نیز از قلم نیانداخته‌اند.
تفاهم‌نامه‌های فرهنگی در حوزه‌های نو میان دو کشور ایران و هند، تأسیس صندوق مالی مشترک فرهنگی، و تقویت زبان فارسی خاتمه‌بخش مباحث مطرح در فصل 2 این کتاب است.
روابط اقتصادی ایران و هند، به‌عنوان دو کشور تأثیرگذار و قدرتمند آسیایی، در فصل 3 به تفصیل از دوران ایران باستان و پس از اسلام مطرح شده است. همچنین، نقش تجار و عناصر فعال در بازرگانی میان دو کشور و کالاهای صادراتی و وارداتی از مباحث مطرح‌شده است. افت‌وخیزهای روابط تجاری و اقتصادی ایران و هند در دوران افشاریه و زندیه، قاجاریه، پهلوی و پس از پیروزی انقلاب اسلامی در این فصل تبیین شده است.
تجارت و فناوری با بررسی مسائل انرژی، موقعیت زیست‌بوم‌شناختی، موافقت‌نامه‌های پایه‌ای اقتصادی، تحریم، پسابرجام و توافقنامة چابهار در این فصل بررسی شده است. مؤلفان از دو وجه روابط اقتصادی ایران و هند را مهم می‌دانند. نخست آنکه هند در دوران تحریم، سطح روابط تجاری و اقتصادی خود را با ایران حفظ کرد. دوم، روابط اقتصادی ایران و هند با بازار مصرف دو کشور در ارتباط است.
محدودیت‌های روابط ایران و هند نیز در دو بخش روابط این کشور با آمریکا و اسرائیل آخرین مباحث مطرح در فصل 3 را تشکیل می‌دهد.
فصل 4 و پایانی این کتاب به روابط سیاسی ایران و هند اختصاص دارد که با اشاره‌ای کوتاه به دوران باستان، دوران پهلوی اول و دوم، و پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران بررسی شده است. سیاست عدم‌تعهد، روابط هند با آمریکا و رژیم صهیونیستی، و چالش ایران برای استقلال راهبردی هند، چالش‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، و آیندة روابط ایران و هند از مباحث مهم مطرح در این فصل است.
مؤلفان تعاملات پیوسته و مستمر ایران و هند را طی هزارة گذشته، حضور عمیق عناصر فرهنگی و زبانی ایران را در هند، و وجود عناصر راهبردی را از عمده دلایل دوام روابط میان این دو کشور عنوان کرده‌اند. به‌خصوص حوزة انرژی و پروژة خط لولة صلح را از طرح‌های مهم اقتصادی برمی‌شمارند. همچنین، علاقة هند به دنبال‌کردن منافع ملی خود از طریق اتخاذ سیاست پراگماتیسم و تعامل، و تبدیل‌شدن آن به قدرت مستقل سیاسی واقعیت‌هایی است که این کشور در روابط خود با آمریکا و ایران از نظر دور ندارد.
زهرا جلال‌زاده
کارشناس‌ارشد زبان‌شناسی
دیدگاهتان را بنویسید