معرفی کتاب: تلاش برای حفظ اقتصاد اتحاد جماهیر شوروی
کتاب تلاش برای حفظ اقتصاد اتحاد جماهیر شوروی؛ میخائیل گورباچف و اتحاد جماهیر شوروی نوشتة «گریس میلر» با قلم دکتر احسان رسولی‌نژاد، استادیار دانشکدة مطالعات جهان دانشگاه تهران، و شهاب‌الدین شکری، کارشناس‌ارشد مطالعات روسیة دانشکدة مطالعات جهان دانشگاه تهران ترجمه و به همت نور علم منتشر شد.
تلاش برای حفظ اقتصاد اتحاد جماهیر شوروی در 233 صفحه در قطع وزیری به شمارة شابک 4-385-169-600-978 در هفت فصل، به‌همراه فصل نتیجه‌گیری و سپاسگزاری، در خرداد 1399 منتشر شده است.
پیش از ورود به فصل‌های کتاب، و پس از پیشگفتار و مقدمة مترجمان، گزارشی از شخصیت‌ها و وقایع مهم در چین و شوروی، به‌همراه گاهشمار رویدادهای مهم از سال 1917 تا دسامبر 1991 در 18 صفحه باب بحث را برای ورود به فصول کتاب می‌گشاید. نویسنده در این بخش با انتقاد شدید استالین از مورخان اتحاد جماهیر شوروی مبنی بر اینکه «بازیگران تاریخ را باید بر اساس اعمالشان و نه فقط گفته‌‌هایشان ارزیابی کرد»، پایه و اساس نگارش این اثر را مستندات جمع‌آوری‌شده از شش آرشیو روسیه و نیز مجموعه‌های آرشیوی متعدد در آمریکا معرفی می‌کند و به‌دنبال پرکردن خلأ بزرگی است که در ذهن تاریخ‌نگاران در خصوص سیاست اقتصادی شوروی وجود دارد.
فصل 1 با عنوان «چرخش آسیایی» با بررسی تاریخ فکری شوروی و سیاست خارجی آن از غربی‌سازی شوروی از زمان پتر کبیر و الکساندر دوم آغاز می‌شود. با شوک صنعتی‌شدن در دهة 1930 در شوروی و ترجیح این کشور به تولید صنایع سنگین به‌جای کالاهای مصرفی و زوال مدیریت اقتصادی کلان در آمریکا، چرخش سیاست اتحاد جماهیر شوروی به‌سمت شرق و از الگوگرفتن از ژاپن، کرةجنوبی، تایوان، هنگ‌کنگ و سنگاپور یاد شده ولی تمرکز اصلی بر چین بررسی شده است.
فصل 2 با عنوان «برخاستن یا جهش رو به جلو» ارزیابی شوروی پس از مائو و نقش تحقیقات دانشگاهی در تصمیم‌گیری‌های سیاستمداران شوروی تحلیل شده است.
در فصل 3 با عنوان «قمار گورباچف» تقسیم‌های سیاسی محلی در دوران شوروی و منافع احزاب سیاسی و پرسترویکا و گرایش به سمت اصلاحات به سبک چینی بدون نظام بودجه‌ریزی چینی‌ها مطرح شده است. متعادل‌کردن بودجه از طریق افزایش مالیات‌ها، کاهش هزینه‌ها، و افزایش قیمت‌ها ویرانگر توصیف شده است. گورباچف از میان دو گزینة رهاکردن اصلاحات، و حرکت به سوی رشد، دومی را برگزید و سیاست مالی و پولی را محدود نکرد. قمار گورباچف این بود که ساختارهای جدید کسب‌وکار و سرمایه‌گذاری خارجی در شوروی نظیر چین محقق نشد.
فصل 4 با عنوان «صنعت شوروی، الگوی سیچوان» به بررسی اصلاحات کسب‌وکار گورباچف اختصاص دارد. در فصل 5 با عنوان «شنژن شوروی؟» کپی‌برداری از الگوی منطقة آزاد اقتصادی چین و شکست آن در شوروی تحلیل شده است. در فصل 6 با عنوان «یارانه‌ها و ساوخوزها» بازسازی کشاورزی شوروی و دلایل شکست آن بررسی شده است.
فصل 7 با عنوان «بحران مالی، گزینة تیان آن‌من و فروپاشی شوروی» گزارش مفصلی است از تصمیمی که به بحران تورم و فروپاشی شوروی انجامید. همچنین، تحلیلی مقدماتی است از اینکه چرا سبک سیاست اقتدارگرا به شیوة تیان آن‌من نتوانست مشکلات اتحاد جماهیر شوروی را حل کند.
نویسنده در فصل نتیجه‌گیری به دور باطل اقتصاد شوروی اشاره دارد که با فروپاشی شوروی، مشکلات اقتصادی آن حل نشد. وی صنایع این کشور را سودده می‌داند ولی به‌روز نشده است. همچنین، به تحلیل مواردی پرداخته است که می‌باید در شوروی اصلاح می‌شد و نشد.
به بیان مترجمان این اثر، نویسنده تلاش کرده است اقدامات گورباچف را در اجرای اصلاحات اقتصادی با تکیه بر الگوبرداری از اصلاحات کشور چین و مقاومت گروه‌های منفعت‌طلب در بدنة دولت و اقتصاد شوروی و دلایل فروپاشی اقتصادی‌ـ سیاسی این کشور بررسی کند و الگوبرداری غیربومی را از عمده دلایل آن می‌دانند.
مترجمان، در مقدمة اثر با طرح دو مفهوم «تحول» و «انقلاب»، ناکارآمدی رهبران شوروی را از دلایل تبدیل تحول به انقلاب بیان داشته‌اند. در صفحة 28 این اثر می‌خوانیم: «این داستان تنها به گذشته مربوط نمی‌شود، بلکه با درک ما از زمان حال نیز ارتباط دارد. این عقیده که سیاست‌های زمان گورباچف بیش از حد آزادای‌خواه و نیز آشفته بودند که بتوانند حکومتداری مؤثر و کارآمدی را به نمایش بگذارند، نکتة کلیدی ایدئولوژی می‌باشد که امروزه زیربنای حکومت اقتدارگرای روسیه به‌شمار می‌رود.»
زهرا جلال‌زاده
کارشناس‌ارشد زبان‌شناسی
دیدگاهتان را بنویسید