معرفی کتاب ایران و جهان عرب؛ الگوهای رقابت و همکاری
کتاب ایران و جهان عرب؛ الگوهای رقابت و همکاری، تألیف دکتر محمد سلطانی‌نژاد، استادیار دانشکدة مطالعات جهان دانشگاه تهران، به همت انتشارات نگارستان اندیشه در تابستان 1400 منتشر شد.
این اثر در 315 صفحه و در قطع وزیری، به شماره شابک 1- 00- 7754- 622- 978 در چهار فصل و بخش حاصل سخن چاپ شده است. در انتهای هر فصل منابع آن فصل، مجزا از کتابنامة انتهای اثر، آمده و منبعی غنی برای پژوهش‌های بیشتر در این حوزه فراهم آورده است.
در این اثر مؤلف بر آن است که در قالبی تحلیلی و انتقادی، دلایل همکاری و رقابت میان ایران و جهان عرب را در نگاهی کلان شرح دهد؛ به‌گونه‌ای که بتوان به میانگینی در رفتارها و سیاست‌های ایران و کشورهای عربی دست یافت. مبنای کار مؤلف، تحولات اخیر با بهره‌گیری از نظریة سازه‌انگاری در روابط بین‌الملل و رویکردی مرکب از تحلیل سیاست خارجی شناختی بوده است. مجموعه‌ای از عوامل هیجانی، عاطفی و نگرشی بررسی‌شده در این اثر گویای این واقعیت است که نگرش‌های منفی میان ایران و بخش مهمی از جهان عرب به تفسیر بدبینانة رفتارها و اقدام‌های این دو در قبال هم انجامیده است.
به گفتة مؤلف تعاملات ایران با جهان عرب، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به دو گونة با برخی رقابت و با برخی همکاری شکل گرفته است. الگوهای این رقابت و همکاری موضوع فصل اول این اثر است با عنوان «جمهوری اسلامی ایران و جهان عرب: رقابت و همکاری». در این فصل عربستان سعودی، کشورهای عربی حوزة خلیج فارس، امارات متحدة عربی (کویت، قطر، بحرین و عمان) و مصر، در دستة رقابت با ایران، و عراق، سوریه و لبنان در دستة همکاری با ایران بررسی شده است.
در فصل دوم، «سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و جهان عرب: رویکردهای نظری غالب»، دیدگاه‌های نظری و عام در تبیین سیاست خارجی ایران با جهان عرب بررسی شده است. به گفتة مؤلف: «سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بعد از نزدیک به چهار دهه از پیروزی انقلاب اسلامی، همچنان توسعه‌نیافته باقی مانده است. یکی از نشانه‌های مهم این توسعه‌نیافتگی، گرفتارماندن مطالعة سیاست خارجی ایران در میان دوگانه‌های مفهومی و تحلیلی است» (ص 88). دوگانه‌های «خردگرایی- ایدئولوژی»، و «ساختار-کارگزار» در این فصل تبیین شده است.
«سازه‌انگاری روان‌شناختی: رویکردی جدید به مطالعة روابط ایران و جهان عرب» عنوان فصل سوم این اثر است. هویت جمهوری اسلامی ایران ساختة دو عامل داخلی به معنای نظام هنجاری و ارزشی، و خارجی به‌معنای تعاملات ایران با دیگر بازیگران در محیط بین‌المللی است. در رویکرد گفتمانی، گفتمان‌ها سازه‌‌های معنایی در دو شکل ابرگفتمان و خرده‌گفتمان، متضمن تداوم رویکرد کلان در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است که به اقتضای شرایط بین‌المللی و یا تغییرات سیاسی داخلی ایران با تغییر در قوة مجریه، تفاسیر متفاوتی می‌یابد. ازآنجاکه در هویت و گفتمان بر ساختارهای معنایی و اجتماعی برساخته توجه نمی‌شود، مؤلف به سراغ نظریة سازه‌انگاری با رویکرد روان‌شناختی رفته است و مفاهیم «شناخت گرم»، «هیجان، عواطف و شناخت»، «عواطف، هیجان‌ها و نگرش‌ها در سطح فردی و در سطح جامعه و دولت» و تأثیر آن‌ها بر روابط بین‌الملل و سیاست خارجی را تبیین کرده است.
در فصل چهارم، با عنوان «شناخت گرم و ساخت هویت: عواطف و نگرش‌های هویت‌ساز و مناسبات ایران و جهان عرب»، ضمن بررسی هویت ملی و نگرش ایرانیان و جهان عرب به یکدیگر، چرایی تنش‌زابودن یا همکاری‌جویانه‌بودن روابط ایران و دولت‌های عربی و توجه به مظلومیت تاریخی شیعیان و نقش غرب بر این روابط، همچنین، هراس عرب در مناسبات خود با ایران بررسی شده است.
مطالعة این اثر به دست‌اندرکاران سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و محققان و پژوهشگران در حیطة مطالعات روابط خارجی ایران توصیه می‌شود.
زهرا جلا‌ل‌زاده
کارشناس‌ارشد زبان‌شناسی
دیدگاهتان را بنویسید