سخنرانی وبیناری دکتر علیخانی در دانشگاه میجی ژاپن
دکتر علی‌اکبر علیخانی، دانشیار دانشگاه تهران، روز پنج‌شنبه 4 دی 1399 (24 دسامبر 2020) سخنرانی علمی خود را از طریق وبینار با عنوان «اسلام بر دوراهی صلح و خشونت؛ منازعات پایان‌ناپذیر در غرب آسیا» به میزبانی دانشگاه میجی گاکوئین ژاپن ایراد کرد.
این نشست وبیناری به دعوت مؤسسة بین‌المللی و پژوهشی صلح دانشگاه میجی گاکوئین ژاپن (International Peace Research Institute Meiji Gakuin University (PRIME)) و مؤسسة پاگواش ژاپن (Pugwash Japan) و مؤسسة ادیان برای صلح ژاپن (Religions for Peace Japan) برگزار شد.
دکتر علیخانی در ابتدای سخنرانی خود به طرح این سؤال اصلی پرداخت که رویکرد اسلام به صلح و خشونت چیست و اگر اسلام دین صلح و عشق است، پس چرا برخی جنگ‌ها و خشونت‌ها با نام اسلام اتفاق می‌افتد؟ او ادیان را پیشرو صلح، شفقت و هم‌زیستی خواند که بر محوریت اخلاق شکل گرفته است. وی با بیان اینکه گاه از ادیان در جهت ایجاد تنش و خونریزی استفادة ابزاری می‌شود، افزود: «امروز در جهان، به‌خصوص در غرب آسیا، بسیاری از درگیری‌ها و خشونت‌ها با نام اسلام و با انگیزههای مذهبی در حال انجام است. بسیاری از مسببان یا رهبران این قبیل فعالیت‌های خشونت‌بار تصور می‌کنند از فرامین اسلام پیروی می‌کنند، در حالی که اغلب متفکران معتقدند اسلام دین صلح و هم‌زیستی است و جنگ و خونریزی با ماهیت این دین در تضاد است و همین‌جاست که دوراهی صلح و خشونت دربارة اسلام مطرح می‌شود.» به باور این استاد برجسته در حوزة مطالعات اسلامی و صلح، اسلام دینی الهی است و عقلاً و منطقاً باید مسیر اخلاق، محبت، شفقت، تکریم کرامت انسانی، و پرهیز از خشونت و ویرانی را بپیماید.
دکتر علیخانی مباحث خود را در پنج بخش مطرح کرد. نخست آنکه در دنیای امروز تفاسیر و خوانش‌های متفاوتی از اسلام وجود دارد و در اصل با چندین رویکرد به اسلام مواجهیم؛ سپس، به تبیین این رویکردها پرداخت. در بخش دوم، به دسته‌بندی و تحلیل آیات قرآن و سنت پیامبر اکرم (ص) دربارة جنگ و جهاد پرداخت و تأکید کرد بر اساس قواعد علوم قرآنی، تمامی این آیات دفاعی است و قرآن اجازة شروع هیچ‌گونه جنگی را به مسلمانان نمی‌دهد. در تحلیل جنگ‌های پیامبر اسلام (ص) نیز این فرضیه را رد کرد که پیامبر اسلام (ص) برای گسترش اسلام جنگید، چرا که اساساً پذیرش دین و ایمان امری قلبی و معرفتی است و باید بر اساس بینش و پذیرش درونی افراد صورت گیرد. طبق مستندات تاریخی، تمامی جنگ‌های پیامبر اسلام (ص) دفاعی بوده است. در بخش سوم، به بیان دیدگاه قرآن و سنت دربارة صلح و هم‌زیستی پرداخت و گفت در یکی از پژوهش‌های خود در پنج حوزه بیش از چهل اصل هم‌زیستی مسالمت‌آمیز را بر اساس قرآن تبیین کرده است. ضمن اینکه برخی آیات قرآن خشونت و خونریزی را بالاترین مصداق فساد در زمین می‌دانند و به‌شدت آن را نهی می‌کنند. بخش چهارم سخنان وی به نحوة ورود خشونت به اسلام و ریشه‌یابی آن اختصاص داشت و این سؤال را مطرح کرد که اگر تمامی آیات قرآن دربارة جنگ و جهاد دفاعی است، و اگر تمامی جنگ‌های پیامبر اسلام (ص) دفاعی بوده است، و اگر اصول متعدد صلح و هم‌زیستی در قرآن و سنت وجود دارد، پس چرا پس از وفات پیامبر اکرم (ص) تا به امروز، جهان اسلام درگیر جنگ‌ها و خشونت‌های متعددی بوده است. دکتر علیخانی ریشه‌های خشونت در جهان اسلام و تفاسیر خشونت آمیز قرآن و سنت روایت خشونت آمیز تاریخ اسلام را از همان ابتدا، دارای ریشه در خشونت جاهلی پیش از اسلام دانست که گرچه پس از بعثت پیامبر اکرم (ص) تا حدی فروکش کرد، ولی پس از رحلت آن حضرت، این تعصبات و فرهنگ خشونت جاهلی دوباره زنده شد و هم در عرصة سیاست عملی و هم در عرصه‌های علمی و تفسیر قرآن و تاریخ‌نگاری به حیات خود ادامه داد، و مرتب خود را در طول تاریخ بازتولید کرد، در حالی که این‌بار با انگیزههای دینی و ایدئولوژیکی نیز آمیخته شد. در بخش پنجم و آخر، وی به اجمال به بیان علل و زمینة بروز و تداوم منازعه و خشونت در غرب آسیا پرداخت.
در قسمت پایانی و نتیجه گیری، دکتر علیخانی مباحث متفاوتی را مطرح کرد و یک پیشنهاد ارائه داد. او با اشاره به اینکه ژاپن یکی از کشورهای بسیار مورد احترام در جهان است، آن را کشوری توسعه‌یافته و دارای اقتصاد و شرایط رفاهی خوب، و مردمی تحصیل‌کرده و بافرهنگ دانست و افزود: «بر مبنای شاخص‌های علمی، ژاپن یکی از کشورهای بزرگ و مهم در دنیاست. راز این موفقیت در مادة 9 قانون اساسی این کشور نهفته است. به‌موجب این ماده از قانون اساسی، ژاپن در 70 سال گذشته به‌جای صرف وقت، انرژی و منابع مالی خود در امور نظامی و درگیرشدن در دیگر کشورها، تمرکز خود را بر امور سازنده و مثبت صرف کرد و به کشوری پیشرفته با اقتصادی پویا و مردمی رشدیافته تبدیل شد. این تغییر رویکردِ ژاپن می‌تواند الگویی مطلوب برای سایر کشورها باشد.»
این استاد و پژوهشگر برجستة مطالعات اسلام و صلح، اقدام درخور توجه دیگر در حوزة صلح در دنیای امروز را بیانیة اینشتین- راسل در 1955 عنوان کرد که در پی آن همایش‌های پاگواش شکل گرفت. ایدة «پرهیز از جنگ» (renunciation of war) که این بیانیه مطرح کرد و به‌دنبال آن مؤسسات و گروه‌های فعال صلح آن را پی گرفتند ایده‌ای است که با مبانی همة ادیان الهی و از جمله اسلام سازگار است. دکتر علیخانی افزود: «به‌موجب همین فعالیت‌ها و اقدام‌های صلح‌طلبانة دانشمندان، عالمان و پژوهشگران است که امروز جهانی صلح‌آمیزتر با خشونت کمتر داریم و در غرب آسیا نیز به چنین اقدام‌ها و فعالیت‌هایی نیاز داریم.»
دکتر علیخانی در انتهای سخنان خود پیشنهادی را مطرح کرد که بسیار مورد توجه استادان حاضر در نشست قرار گرفت. وی گفت: «پیشنهاد می‌کنم مؤسسة بین‌المللی و پژوهشی صلح دانشگاه میجی گاکوئین ژاپن، شبکة همایش‌های پاگواش، مؤسسة ادیان برای صلح ژاپن، و دیگر مؤسسات و سازمان‌های مردم‌نهاد صلح در جهان، طرحی را تنظیم، و اجرای آن را از طریق سازمان ملل متحد پیگیری کنند. در این طرح از کشورهای عضو سازمان ملل متحد خواسته شود، که ماده‌ای مشابه مادة 9 قانون اساسی ژاپن را در قانون اساسی کشور خود بگنجانند. سازمان ملل نیز مطابق با برنامة زمان‌بندی‌شده و با توجه به شرایط هر منطقه و کشور، طرحی را تنظیم کند که کشورهای عضو به‌تدریج این ماده را اجرایی کنند و متقابلاً سازمان ملل متحد امنیت آن‌ها را تضمین کند.»
یادآور می‌شود دکتر علی‌اکبر علیخانی، دبیر علمی و بنیانگذار همایش بین‌المللی صلح و حل منازعه در دانشگاه تهران نیز بوده است. این همایش تاکنون دو دوره برگزار شده است: نخستین دورة این همایش در 9 و 10 اردیبهشت 1398، و دومین آن در 3 و 4 آذر 1399 در دانشکدة مطالعات جهان دانشگاه تهران برگزار شد. این همایشِ سالیانه با استقبال خوب اساتید و پژوهشگران صلح در ایران و سایر کشورها همراه بوده است.
لینک این وبینار در آدرس زیر در دسترس است:
http://www.meijigakuin.ac.jp/~prime/events/events20201224/
دیدگاهتان را بنویسید