نخستین همایش ملی روابط جمهوری اسلامی ایران و اروپا در دانشکدة مطالعات جهان برگزار شد
نخستین همایش ملی روابط جمهوری اسلامی ایران و اروپا در روز دوشنبه 14 اسفند 1402 با همکاری مؤسسة مطالعات معاصر ملل (ایرانـیوریکا) و حمایت دانشکدة حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، انجمن ایرانی مطالعات منطقهای، و مؤسسة مطالعات آمریکای شمالی و اروپا در دانشکدة مطالعات جهان دانشگاه تهران، بهصورت حضوری و مجازی برگزار شد.
دکتر سعیدرضا عاملی، رئیس دانشکدة مطالعات جهان و رئیس همایش، سخنران کلیدی این نشست بود، با عنوان موضوعی «فهم فلسفی اروپا و نگاهی به رابطة اروپا با مسلمانان و جمهوری اسلامی ایران و سیاستهای کلان روابط بینالملل».
دکتر عاملی گفت: «عامل اصلی تنشها بر علیه جمهوری اسلامی بهدلیل عدم شناخت دیدگاههای اصولی جمهوری اسلامی ایران شکل میگیرد. بر پایة سیاستهای کلی مقام معظم رهبری، جمهوری اسلامی ایران رژیم پهلوی نیست و بنیان دکترین روابط خارجی خود و در فلسفة وجودی خود را مبتنی بر استقلال و عدمپذیرش سلطه پایه نهاده است.»
دکتر عاملی با بیان اینکه در مطالعة اروپا، نباید گرفتار کلیگوییهای نظیر شرقشناسی شد، گفت: «اروپایی را که در آن فرانسه، انگلستان و آلمان حضور دارد، نباید یکپارچه دید. شرقشناسان شرقی کلی را تولید کردهاند، و با آن معنای تعمیمیافتهشدهای را عرضه میکنند. ما در مطالعات اروپا نباید دچار چنین کلیگوییهایی باشیم.»
رئیس همایش ملی روابط جمهوری اسلامی ایران و اروپا موضوع این همایش را مهم دانست، بهخصوص که سیاست جمهوری اسلامی ایران در روابط خارجی سیاست چندجانبهگرایی و حفظ استقلال ایران است و با این رویکرد توسعة روابط خود را با سایر نقاط جهان دنبال میکند.
محور اصلی سخنان این سخنران کلیدی، بر نفرتپراکنی علیه مسلمانان در اروپا و تبیین هشت نکته از فرازهای مقام معظم رهبری دربارة رابطه با اروپا متمرکز بود و تأکید کرد: «هم ما باید اروپا را با کلیت آن درست بشناسیم، و هم اروپا باید جمهوری اسلامی ایران را درست بشناسد تا این رابطه جایگاهی بیابد. البته، موانع جدی دیگری نیز بر سر راه شکلگیری این رابطه وجود دارد. کژتابیهای موجود را باید بررسی کرد؛ گاه این روابط به حوزة روابط راهبردی کشیده شده است.»
رئیس دانشکدة مطالعات جهان از چهار محور تأثیرگذار در فهم رابطة میان جمهوری اسلامی ایران و اروپا سخن گفت: 1. فلسفة سیاسی رفتار اروپا با غیراروپاییها، 2. نوع تعامل اروپا با مسلمانان در اروپا و سایر نقاط جهان، 3. چگونگی تعامل اروپا با جمهوری اسلامی ایران طی چهار دهة گذشته، 4. سیاستهای کلان جمهوری اسلامی ایران در روابط بینالمللی بهطور عام و اروپا بهطور خاص منبعث از نگاه رهبر معظم انقلاب اسلامی.
محور نخست، فلسفة سیاسی رفتار اروپا با غیراروپاییها بر محور اروپامرکزی تبیین شد. دکتر عاملی گفت: «اروپا خود را مرکز اندیشه، تمدن و حتی دین برای دنیا میشناسد و باقی را دنیای پیرامون خود فرض میکند. امتداد این نگاه به استثناگرایی آمریکایی منتج شد. مفهوم اروپامرکزی در تفکر پاکگرایان پروتستان آشکار است. پس از کشف آمریکا و اشغال آن توسط این گروه، نظیر همان رویکرد اشغالگری که امروز در فلسطین و در غزه شاهدیم، خواهان ساخت شهری در جهان بودند که همة دنیا به آن بنگرند. حتی در نگاه به تعریف فرهنگ نیز در تعاریف قرن هجدهم، بافرهنگ و بیفرهنگ مطرح است؛ البته، نه فرهنگ بهمعنای امروز که همه را صاحب فرهنگ و دارای سبک زندگی میدانیم، بلکه فرهنگ بهمعنای اروپایی آن متداول بود و باقی بیفرهنگ محسوب میشدند. جنبة والای فرهنگ اروپایی نیز موسیقی کلاسیک و جنبههای تمدنی فرهنگ و نقاشی و معماری والا قلمداد میشد.»
این استاد تمام حوزة ارتباطات تفکر اروپا مرکزی را رویکردی شناختی، نهادی و نظاممند به جهان دانست که در بسیاری از موارد بهطور خودکار و گاه در عرصة سیاسی و در مسیر یکپارچهسازی نمود مییابد و در حکمرانی جهانی امتداد دارد.
دکتر عاملی در کتاب خود با عنوان استثناگرایی آمریکایی، اروپامرکزی و دیگریسازی مسلمانان در سال 1395، چاپ انتشارات امیرکبیر، اروپامرکزی را بهتفصیل تبیین کرده است و آن را موضوعی اجتماعی میشناسد که در سیاست، اقتصاد و روابط بینالملل و دوجانبه و چندجانبه امتداد یافته و یکسویه شده است.
محور دوم تأثیرگذار در فهم رابطة میان جمهوری اسلامی ایران و اروپا، به بیان سخنران کلیدی این همایش، نوع تعامل اروپا با مسلمانان در اروپا و سایر نقاط جهان بود؛ تفاوت سیاستها از زمان سیاست شبیهسازی هیتلر تا سیاست چندفرهنگیگرایی و انتقال به سیاست یکپارچهسازی. و ادامه داد: «امروز نیز سیاست یکپارچهسازی را در رویکرد مرکل شاهدیم و برخی حتی یکپارچهسازی را نوعی از نازیسم تلقی میکنند که پیامدهای منفی و امنیتی دارد، مسلمانان را به مراکز امنیتی فرامیخوانند، در مدیریت مراکز اسلامی دخالت میکنند و مواضع اتخاذی خشن شده است. بهطور مثال، مدیر میانی اسلامی انگلستان را خانمی مسیحی انتخاب کردند که باید همة تصمیمها با ایشان هماهنگ شود و بهنوعی رئیس و هیئت امنا را خلأید کردهاند. انگلستان مدتی بهسمت سیاست چندجانبهگرایی و چندفرهنگگرایی حرکت کرد و فضا برای فعالیت مسلمانان فراهم بود. حضور گستردة مسلمانان در اروپا با جمعیتی 50 میلیون نفری منبعث از همین سیاست چندفرهنگگرایی است. اما، با شکلگیری اتحادیة اروپا، این سیاست به یکپارچهسازی تغییر کرد. صحبت از اسلام اروپایی بهمیان آمد.»
گسترش اسلامهراسی، بهخصوص پس از 11 سپتامبر، موضوع دیگر این بحث مطرح شد: استفاده از المانهای هراس در کنار زندگی با مسلمانان و تعمیمدادن آن. این عضو شورای انقلاب فرهنگی گفت: «ضدیهودبودن جرم شناخته میشود. اگر شخصی بر ضد یهود یا صهیونیسم سخنی بگوید، مجرم شناخته میشود. اما این رویکرد دربارة مسلمانان و اسلام وجود ندارد.»
سیاست نفرت و مدل آن دیگر محور مباحث مطرحشده بود که به مدلی مرجع در مطالعه دربارة مسلمانان و دیگر اقوام و اقلیتها بدل شده است. دکتر عاملی به نمونههایی از یافتههای چندین پژوهش انجامشده در مؤسسة اسلامی حقوق بشر با محوریت ایشان اشاره کرد و گفت: «در سیاست نفرت به نفرت در زیستبومی نگریسته میشود، که هم ایدئولوژی نفرت و بازنمایی رسانهای آن و هم اقدامهای نفرتآمیز دنبال میشود.» پژوهش 2011 تا 2015 دکتر عاملی دربارة وضعیت مسلمانان در اروپا که در سازمان ملل نیز ثبت شد نشان میدهد 2/8 درصد حملات فیزیکی (نفرت فردی)، 3/17 درصد نادیدهگرفتهشدن در مکانهای عمومی، 5/22 درصد سطحی صحبتکردن، 8/19 درصد اتهام و برخورد، 0/25 درصد صحبت تحقیرگرایانه (نفرت در سیاستها)، 9/18 درصد سوءاستفادة کلامی (نفرت ایدئولوژیکی)، و 8/41 درصد نگاه خیره دلالت بر بیگانهبودن در بریتانیا علیه مسلمانان گزارش شده است. در فرانسه، امریکا و کانادا نیز سهم نفرت فردی کمترین و نگاه خیره دلالت بر بیگانهبودن بیشترین درصد و بهترتیب 3/32 درصد، 1/32 درصد، و 3/43 درصد گزارش شده است. در کانادا، حتی با پاسپورت کانادایی، با افراد دارای اسم مسلمان، و با خانمهای محجبه برخورد تحقیرآمیز میشود.
نفرت در سیاستها 3/43 درصد، نفرت ایدئولوژیکی 4/47 درصد و نفرت بینفردی 2/24 درصد در بریتانیا گزارش شده است.
در مجموع این آمار کسب شد: نفرت بینفردی 20 درصد، نفرت در سیاستها 40 درصد و نفرت ایدئولوژیکی 40 درصد.
بیشترین توزیع نفرت در عرصة رسانه بهچشم میخورد و ریشههای قومی و تعصبی را هدف قرار میدهد. شاهد رواج آن در میان مردم، فارغالتحصیل دانشگاهی پاکستانی و مسلمانی بود که در بریتانیا، بعد از واقعة 11 سپتامبر با دشداشه در مراسم جشن فارغالتحصیلی رفته بود و در مسیر در اتوبوس مورد حمله قرار گرفت و با چوب تی آنقدر بر سرش کوفته بودند که از گردن به پایین فلج شد.
چگونگی تعامل اروپا با جمهوری اسلامی ایران طی چهار دهة گذشته محور سوم سخنان دکتر عاملی در این نشست بود و بر دو رکن تأکید کرد: امتداددادن سیاست هراس و نفرت از مسلمانان به جمهوری اسلامی ایران (دیگریهراسی در قالب اسلامهراسی، ایرانهراسی، شیعههراسی، انقلابیهراسی، و نگاه نفرت از مسلمانان بعد از 11 سپتامبر)، و پشتیبانی و همسویی با سیاستهای آمریکا در تنش و تحریم (با سه عامل: همسویی دیپلماتیکی، منافع اقتصادی، ملاحظات ژئوپلیتیکی). آمریکا با فعالکردن سازوکار رصد تحریم فشار آورد و سیاستهای تحریمی را به اروپا نیز تحمیل کرد. همچنین، به نقش تخریبی و دروغپردازیهای منافقان در روابط میان ایران و اروپا، همچنین ایران و آمریکا اشاره شد.
محور چهارم و آخر سخنان دکتر عاملی سیاستهای کلان جمهوری اسلامی ایران در روابط بینالمللی بهطور عام و اروپا بهطور خاص منبعث از نگاه رهبر معظم انقلاب اسلامی بود. دکتر عاملی گفت: «عامل اصلی تنشها بر علیه جمهوری اسلامی بهدلیل عدم شناخت دیدگاههای اصولی جمهوری اسلامی ایران شکل میگیرد. بر پایة سیاستهای کلی مقام معظم رهبری، جمهوری اسلامی ایران رژیم پهلوی نیست و بنیان دکترین روابط خارجی خود و در فلسفة وجودی خود را مبتنی بر استقلال و عدمپذیرش سلطه پایه نهاده است.»
اصول منبعث از نگاه مقام معظم رهبری نیز از زبان دکتر عاملی چنین تبیین شد: 1. لحاظ سه اصل «همکاری، همدلی، همراهی» در دیپلماسی چندجانبهگرایانه بهخصوص در عرصة دیپلماسی فرهنگی و اجتماعی، 2. اتخاذ رویکرد چندجانبهگرایانه به دیپلماسی و توسعة مسیرهای مبتکرانه و جدید در ارتباطات بینالملل، 3. تعریف و اعلام رسمی «اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران» با تأکید بر هویت نظام اسلامی، 4. توجه به اصل بنیادین عزت، حکمت و مصلحت و پرهیز از سیاستهای استیلایی بر علیه جمهوری اسلامی ایران، 5. توسعة عضویت در پیمانها، پروتکلها و میثاقهای بینالمللی با هدفِ ایجاد امکانات بیشتر برای حمایت از حقوق کشور (حضور فعالتر در عرصههای مجازی)، 6. پرهیز از کاربردِ مفاهیمِ کلان «غرب» و «کشورهای غربی» در ادبیاتِ دیپلماتیک، سیاسی و رسانهای (غرب مساوی با آمریکا نیست)، 7. اتخاذ رویکردِ فعال در روابط بینالملل بهجای رویکرد منفعل و تدافعی و ایجاد گشایش مرزهای تعامل بهخصوص در حوزة فضای مجازی، 8. تأکید بر سیاست «چندفرهنگیگرایی» بر مبنایِ ارتباطات بینفرهنگی عاری از سلطهگرایی و سلطهپذیری (برگرفته از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران).
در پایان رئیس دانشکدة مطالعات جهان گفت: «این نخستین همایش ما دربارة رابطة جمهوری اسلامی ایران با اروپا بود که با همکاری یوریکا برگزار شد و امیدواریم از این پس بهصورت سالیانه برگزار شود.»
برای مشاهدة فیلم مراسم افتتاحیه [اینجا] را انتخاب فرمایید.
دکتر بهزاد احمدی، دبیر علمی این همایش، نیز به تاریخ گسترده و چندوجهی روابط تقابل و تعامل میان اروپا و ایران اشاره کرد و گفت: «وقتی از اروپا سخن میگوییم، باید روسیه را هم در آن جای دهیم. در دورانی، روسیه و انگلستان 65 کنسولی در ایران داشتهاند. از زمان داریوش روابط ایران و اروپا آغاز شده و در زمان صفویه بسیار پررونق بوده است. با شکلگیری کمپانی هندشرقی و تغییر رویة انگلستان، بهخصوص در دوران قاجار، روابط شکل متفاوتی به خود گرفت و مداخلة گستردة کشورهای اروپایی، بهخصوص انگلستان و روسیه را شاهد بودهایم.»
دکتر احمدی به بافت این روابط نیز گریزی زد و گفت: «در دوران معاصر، کسی بهتر از مقام معظم رهبری نمیتواند بافت روابط با اروپا را مشخص کند. فرازهای ایشان در دهههای مختلف دربارة اروپا در دو مقام مطرح است: نخست در مقام اندیشمند، و دوم در مقام بالاترین جایگاه سیاسی کشور. نگاه ایشان به اروپا مشتمل بر دو ویژگی است: انتقادی (ازجمله بیصداقتی، سابقة استعماری، نداشتن وفا به عهد، و دیگر نقدهای اخلاقی)، و واقعبینانه (دریافتهای ما از اروپا). ایشان تداوم و توسعة روابط با اروپا را بهشکل مشروط توصیه فرمودهاند. همایش امروز با هدف بازشناخت اروپا، با توجه به سابقة تاریخی روابط، و با الهام از بافتار روابط به فرمودة مقام معظم رهبری، در جهت یافتن راهحل برای حل مسائل با اروپا و گسترش روابط با ملاحظات شرقی، آگاهانه و با حفظ منافع ملی ایران ترتیب داده شده است.»
دکتر عفتیان، رئیس یوریکا و از همکاران برگزارکنندة این همایش، گفت: «امروز، رصد دقیق مسائل اروپا و آمریکای شمالی امری بسیار ضروری است و تحلیل کنشها و واکنشهای کشورهای این حوزه، در جایگاه بازیگران مهم صحنة بینالمللی، اهمیت مضاعفی دارد.»
مؤسسة ایرانـیوریکا از زمان تأسیس خود در دهة اخیر، مرکزی مستقل، برای مطالعة تخصصی کشورهای اروپایی، بهخصوص ایالاتمتحده، بریتانیا، اتحادیة اروپا، فرانسه و آلمان بوده است. ازجمله اهداف مؤسسه، دستیابی به شناخت عمیق از شرایط مختلف سیاسی، نظامی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی اروپا و آمریکا، فعالیت پژوهشی در حوزة تخصصی اروپا و آمریکا؛ تحلیل سیاست خارجی و منطقهای اروپا و آمریکا و آثار آن بر ج.ا. ایران؛ بررسی سیاست خارجی اروپا و آمریکا در قبال ج.ا. ایران، تحلیل تحولات بینالمللی متأثر از کنشگری بازیگران غربی و بررسی روابط فراآتلانتیک با بهرهگیری از نظرهای اساتید و کارشناسان صاحبنظر و دیپلماتهای عالیرتبه است.
برگزاری نشستهای تخصصی و میزگردهای کاربردی و نظری در حوزة اروپا و آمریکا، تماس مستمر با کارشناسان خبره و ارتباط با مراکز مطالعاتی تصمیمساز، نیازسنجی برای برقراری ارتباط نزدیک با مراکز مطالعاتی در داخل و خارج کشور و برقراری ارتباط کارشناسی با نخبگان اروپایی و آمریکایی از دیگر فعالیتهای این مؤسسه بوده است.
دکتر عفتیان گفت: «با توجه به اهداف و فعالیتهای مؤسسة ایرانـیوریکا، بهرهمندی از نظرات پژوهشگران و دانشجویان نخبه، فراهمکردن زمینة مناسب کار و پژوهش، برقراری نظام پیشنهادها و بهرهوری از آن در دستور کار مؤسسة ایرانـیوریکا قرار دارد. مؤسسه، در چشمانداز آینده، فراتر از ارتقا و رشد سطح کارشناسی در مطالعات اروپا و آمریکا، در تلاش است تا به کانونی مهم برای تولید فکر و اندیشه، ایدهپردازی، پژوهش و کمک به فرایند تصمیمسازی در حوزة سیاست خارجی تبدیل شود. در سطح خارجی نیز انتظار میرود مؤسسه بتواند، ضمن بهرهگیری از ظرفیتهای کارشناسی پژوهشگران و کارشناسان اندیشکدههای اروپایی و امریکایی، به تأثیرگذاری و انتقال دیدگاههای ایران در تحولات بینالمللی و منطقهای به توفیقهای ارزشمندی دست یابد. نمونهای از این فعالیتها دعوت از اندیشمندان خارجی نظیر پروفسور جان مرشایمر بوده است، امید است تلاشهای هدفمند مؤسسه و مطالعات تخصصی دربارة مسائل منطقهای اروپا و آمریکا در جهت کمک به فرایند تصمیمسازی در سیاست خارجی و نهادهای مسئول در حوزة سیاستگذاری، بهبود موقعیت بینالمللی جمهوری اسلامی ایران و در نهایت تأمین منافع ملی کشور مفید واقع شود.»
پس از مراسم افتتاحیه، این همایش در چهار نشست تخصصی به قرار زیر ادامه یافت.
نشست (1): درک و شناخت ایران از اروپا (برای مشاهدة فیلم این نشست [اینجا] را انتخاب فرمایید.)
تالار حنانه رئيس نشست: دکتر روحاله حسینی زمان: 09:00 تا 10:30 | سخنرانان و عناوين مقالات: · هستیشناسی «ایران» و «اروپا» در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران / سیدجلال دهقانی فیروزآبادی، دانشگاه علامه طباطبایی · نقش و جایگاه اروپا در نظم درحالشکلگیری/ محمدرضا مجیدی، دانشگاه تهران · تصویر کنونی آلمان و آلمانیها نزد ایرانیان و معضلات شناختی ناشی از آن / سارا رحمانی، دانشگاه تهران · ریشهیابی سوءتفاهمی تاریخی بین جهان غربی و شرقی/ حجتاله ایوبی، دانشگاه تهران |
نشست (2): بررسی سیاست اروپا در قبال ایران (برای مشاهدة فیلم این نشست [اینجا] را انتخاب فرمایید.)
تالار حنانه رئيس نشست: دکتر رضا باقری زمان: 10:45 تا 12:15 | سخنرانان و عناوين مقالات: · سیاست فرانسه در قبال ایران: چالشها و چشماندازها / محمدرضا دهشیری، دانشکدة روابط بینالملل · روابط ایران و اتحادیة اروپا: مقتضیات و موانع/ غلامحسین دهقانی، سفیر سابق ایران در بروکسل · تحول نظم جهانی و روابط جمهوری اسلامی ایران با جمهوری فدرال آلمان/ بهزاد احمدی، دانشگاه تهران · ارزیابی روابط ایران و بریتانیا: چالشها و مسیر پیشرو / کیومرث جاویدنیا، پژوهشگر مسائل اروپا |
نشست (3): بایستههای روابط ایران و اروپا در پرتو متغیر بازیگران منطقهای و فرامنطقهای (برای مشاهدة فیلم این نشست [اینجا] را انتخاب فرمایید.)
تالار حنانه رئيس نشست: دکتر محمدرضا سعیدآبادی زمان: 13:40 تا 15:30 | سخنرانان و عناوين مقالات: · عامل اروپا در سیاست خارجی روسیه / مهدی سنایی، دانشگاه تهران · روابط ایران و اروپا متأثر از متغیر آمریکا / ابوذر گوهریمقدم، دانشگاه امام صادق (ع) · عامل چین در روابط ایران و اتحادیة اروپا / نوذر شفیعی، دانشگاه تهران · تأثیر شورای همکاری خلیجفارس بر روابط ایران و اروپا/ حسن احمدیان، دانشگاه تهران · تأثیر ناتو بر روابط جمهوری اسلامی ایران و اتحادیة اروپا/ حمزه صفوی، دانشگاه تهران |
نشست (4): مسئلهشناسی روابط ایران و اروپا (همزمان با نشست 5) (برای مشاهدة فیلم این نشست [اینجا] را انتخاب فرمایید.)
تالار حنانه رئيس نشست: دکتر زهره نصرت خوارزمی زمان: 15:45 تا 17:35 | سخنرانان و عناوين مقالات: · پیامدهای جنگ اوکراین در روابط اتحادیة اروپا و جمهوری اسلامی ایران / منوچهر مرادی، پژوهشگر حوزة اوراسیا، اتحادیة اروپا و جنگ اوکراین · اروپا در مسئلة هستهای ایران؛ تناقض نقش هنجاری و ارادة سیاسی / علی اسمعیلی اردکانی، دانشگاه علامه طباطبایی · نقش متغیر تحریم در روابط اقتصادی اروپا با ایران / علی صباغیان، دانشگاه تهران · ارزیابی متغیر حقوق بشر در روابط ایران و اتحادیة اروپا / محمودرضا گلشنپژوه، پژوهشگر مسائل حقوق بشر · روابط ایران و اروپا در پرتو تحولات غزه؛ بایستههای مدیریت تنش / حسین آجرلو، پژوهشکدة رصد هستهای |
نشست (5): مسئلهشناسی روابط ایران و اروپا (همزمان با نشست 4) (برای مشاهدة فیلم این نشست [اینجا] را انتخاب فرمایید.)
تالار ملل رئيس نشست: خدیجه حجتی زمان: 15:45 تا 17:35 | سخنرانان و عناوين مقالات: · تبیین کنشگری چین و اروپا در پرتو تحولات نوین بینالمللی و دلالتهای آن برای ایران / محمدجواد قهرمانی، پژوهشگر مسائل چین · ملاحظات امنیتی اروپا در زمینة انتقال فناوری و مسئلة ایران / کیوان حسینی، دانشگاه علامه طباطبایی · رویکرد اروپا و آمریکا در قبال ایران در دورة ترامپ و بایدن و چشمانداز آن / عیسی کاملی، پژوهشگر مسائل آمریکا · آیندة سوختهای فسیلی و چشمانداز روابط ایران و اروپا در زمینة انرژی / عباس ملکی، دانشگاه صنعتی شریف · تحول روابط ایران و اروپا در پرتو طرح کلان دروازة جهانی اروپا / رکسانا نیکنامی، دانشگاه تهران |
دیدگاهتان را بنویسید