چهلویکمین نشست ژاپن‌شناسی: فرهنگ کار و سبک مدیریت در شرکت‌های ژاپنی
چهلویکمین نشست ژاپن‌شناسی: فرهنگ کار و سبک مدیریت در شرکت‌های ژاپنی
چهلویکمین نشست از سلسله نشست‌های ژاپن‌شناسی دوشنبه‌های آخر ماه با موضوع «فرهنگ کار و سبک مدیریت در شرکت‌های ژاپنی» و با سخنرانی دکتر سیدمحمد موسوی جهان‌آبادي با موضوع «حرکت بهرهوری در آسیا با محوریت ژاپن» و سخنرانی مهندس رضا پورخردمند در دو حوزة شرایط کاری در ژاپن و با توجه به تغییرات جمعیتی و بهره‌روی در آسیا با محوریت ژاپن، در روز دوشنبه 30 بهمن 1402، در تالار ملل دانشکدة مطالعات جهانِ دانشگاه تهران برگزار شد.
در بخش نخست نشست، دکتر موسوی با اشاره به فشار حاصل از تغییرات جمعیتی بر نیروی کار، صنایع و سیستم کار ژاپن به شرح تغییرات صورت گرفته پرداخت.
به‌دنبال افزایش میانگین طول عمر، کاهش موالید و کاهش جمعیت، دولت ژاپن با طرح‌هایی مانند کمک‌هزینه‌های تحصیلی و درمانی برای کودکان و تسهیل شرایط کار با تخصیص مرخصی زایمان برای بانوان و همسران‌شان با حفظ سمت، به‌دنبال افزایش جمعیت است. نسبت جمعیت سالمند به جمعیت نیروی کار از 1 نفر سالمند به‌ازای 9 نفر نیروی کار در سال 1965م به 1 نفر سالمند به‌ازای 2 نیروی کار در سال 2024م رسیده است. کاهش جمعیت نیروی کار، ژاپن را با مشکل تأمین هزینه‌های بازنشستگی و افزایش سن بازنشستگی از 60 به 65 سال مواجه کرده است.
از ویژگی‌های فرهنگ کار در ژاپن می‌توان به کای‌زِن (بهبود مستمر)، ثبات و پرهیز از تغییرات ناگهانی برای پیش‌گیری از ریسک و دنبال‌کردن مسیری امن برای پیشرفت و توسعه اشاره کرد. برنامه‌ریزی در نظام مدیریتی ژاپن به دو شکلِ برنامة بلندمدت، به‌علاوة برنامه‌ریزی‌ها با اهداف کوتاه‌مدت (بازنگری شش ماهه) انجام مي‌شود كه در این فرایند تصمیم‌گیری، همة ذی‌نفعان نقش دارند.
استخدام در ژاپن پرهزینه است و در روندی طولانی انجام می‌گیرد. رقابت شدیدی بین شرکت‌ها برای استخدام بهترین افراد (دانش‌آموختگان) وجود دارد. دوره‌های کارورزی که موجب شناخت نیروهای کار از محیط کار و شناخت شرکت‌ها ازقابلیت آن‌ها مي‌شود، فرصت خوبی برای جذب نیروی جدید است. در شرکت‌های ژاپنی حقوق به شکل ماهانه بر اساس سنوات با پرداخت دو پاداش در سال صورت می‌گیرد. با نگاهی به روند تغییر مزد‌ها در ژاپن و سایر کشورها، متوجه افزایش ناچیز حقوق از دهة 1990 تا 2020م در ژاپن در مقایسه با کشورهایی چون آمریکا می‌شویم که علت اصلی آن پایین‌بودن سطح تورم در ژاپن است. برای نخستين‌بار در سال‌های اخیر، پایة حقوق 5 تا 10 درصد افزایش پیدا کرده است. تورم در ژاپن از سال 2008 تا سال 2023م در بالاترین سطح به 5/2 درصد رسیده است.
در بخش دوم نشست، مهندس پورخردمند به موضوع «حرکت بهرهوری در آسیا با محوریت ژاپن» و بررسی وضعیت ایران در بهرهوری پرداختند.
مهندس پورخردمند اظهار داشت كه جنگ جهانی دوم نقطة عطف قرن بیستم از منظر بهرهوری است. حرکت به‌سوی بهرهوری پس از جنگ جهانی دوم با طرح مارشال به کشورهای غربی آسیب‌دیده از جنگ برای بازسای اقتصاد از سوی دولت ایالت متحدة آمریکا آغاز شد. این طرح هفت سال پس از پایان جنگ جهانی در سال 1952م به ژاپن نیز معرفی شد. پس از دوره‌ای دو ساله تصمیم‌گیری دربارة نحوة چگونگی بهره‌مندی از این طرح مرکز بهرهوری ژاپن (JPC: Japan Productivity Center) در سال 1955م شکل گرفت که تا امروز به فعالیت خود ادامه داده است. مبنای طرح مارشال، آموزش گروهی اعزامی از ژاپن و فرستادن گروهی از کارشناسان آمریکایی برای آموزش بهرهوری بود. نخستين گروه اعزامی طرح مارشال به ژاپن در سال 1954م با حضور افرادی چون ویلیام اِدوارد دِمینگ بود که نقش تعيين‌کننده‌ای در کیفیت محصولات صنایع ژاپن داشت. بزرگ‌ترین جایزه در زمینة کیفیت در ژاپن جایزه‌ای تحت عنوان دِمینگ است که به صنایعي با بهترین عملکرد در بهرهوری اعطا می‌شود. این مرکز در بخش‌های متعددی مانند توسعة اقتصادی، اجتماعی و حتی انتخابات مجلس ژاپن (کارهای مطالعاتی و مشورتی) نیز نقش ایفا می‌کند. بنابه گفتة خود ژاپنی‌ها آنان تا پیش از این طرح با کنترل کیفیت آشنایی نداشتند. همچنین، حسابداری دوبل و مدیریت پروژه را نیز از غربی‌ها آموختند. سه اصل اساسی در سازمان بهرهوری ژاپن عبارت است از: 1. ایجاد تفاهم میان نمایندگان کارگر و کارفرما؛ کارگر و کارفرما هر دو باید باهم در بهرهوری مشارکت داشته باشند. 2. به نام بهرهوری نباید آسیبی به اشتغال وارد شود. 3. همه (کارگر و کارفرما) باید از منافع بهرهوری سود ببرند.
در غالب همکاری‌های ژاپن با کشورهای آسیای شرقی و جنوب شرقی، «سازمان بهرهوری آسیا» (APO: Asian Productivity Organization) به رهبری ژاپن در سال 1961م تشکیل شد و ایران در سال 1965م به این سازمان پیوست. اما تا سال 1993م هیچ‌گاه سازمان مستقلی با این عنوان در ایران شکل نگرفت. در سال 1993م، بخشی برای بهرهوری در وزارت صنایع سنگین تشکیل شد و در ادامه در سال 2000م «سازمان ملی بهرهوری ایران» آغاز به کار کرد. سازمان بهرهوری آسیا به بررسی و تحلیل بهرهوری در کشورهای عضو و تنظیم سالنامة بهرهوری می‌پردازد و دوره‌های علمی و آموزشی نیز برگزار می‌کند. بر اساس داده‌هایی که ایران خود به سازمان بهرهوری آسیا ارائه می‌دهد، در دهة هفتاد رشد بهرهوری ایران مساعد بوده است، اما بر اساس گزارش سال 2010م این سازمان عملکر پنجاه ساله در ایران منفی شده است. این نتیجه به این معناست که هر سال بدتر از نیروی کار استفاده کرده‌ایم. حرکت بهرهوری با محوریت ژاپن باعث رشد چشم‌گیر دیگر کشورهای عضو شده است. حتی در سال‌های بحران اقتصاد جهانی، برخی کشورهای عضو رشد اقتصادی چشمگیری داشته‌اند.
بهرهوری به‌دنبال استثمار کارگر و به‌خطرانداختن سرمایة سرمایه‌داران نیست، بلکه در خدمت آنان است و همه باید از ارتقای بهرهوری منتفع شوند.
چهلویکمین نشست دوشنبه‌های ژاپن‌شناسی، همچون همیشه با مدیریت دکتر ناهید پوررستمی، مدیرگروه مطالعات جنوب و شرق آسیا و اقیانوسیه، و با پرسش و پاسخ و اهدای لوح تقدیر به سخنرانان به پایان رسید.
برای مشاهدة فیلم این نشست، به آدرس زیر مراجعه فرمایید.
دیدگاهتان را بنویسید