سی‌ونهمین نشست ژاپن‌شناسی با موضوع تاریخچة کمک‌های رسمی توسعه
سی‌ونهمین نشست ژاپن‌شناسی با موضوع تاریخچة کمک‌های رسمی توسعه
سی‌ونهمین نشست از سلسله‌نشست‌های ژاپن‌شناسی دوشنبه‌های آخر ماه، با موضوع تاریخچة کمک‌های رسمی توسعه[1] در ژاپن با سخنرانی اوسامو تاناکا، مدیر دفتر همکاری‌های بین‌المللی ژاپن (جایکا)[2] در ایران، روز دوشنبه 27 آذر 1402 در تالار ملل دانشکدة مطالعات جهان دانشگاه تهران برگزار شد.
تاناکا، در ابتدا به شرح جایگاه جایکا به‌عنوان سازمانی دولتی و واسط دولت ژاپن برای پرداخت کمک‌های رسمی توسعه و سپس تاریخچة کمک‌های رسمی و اعطایی توسعه به ژاپن پرداخت. این کمک‌ها به‌منظور توسعة اقتصادی و بهبود رفاه عمومی به کشورهای درحال توسعه بر اساس میزان درآمد آن‌ها پرداخت می‌شود. هدف از این کمک‌ها توسعه است و نه تجارت. در همین راستا، وام‌هایی با نرخ بهرة پایین با بازة بلندمدت برای بازپرداخت یا وام‌های بلاعوض به کشورهای هدف اعطا می‌شود. این کمک‌های رسمی توسعه به‌صورت دوجانبه، مانند کمک‌های رسمی توسعه‌ای ژاپن به ایران یا چندجانبه به‌وسیلة سازمانی واسط، مانند سازمان ملل، به کشور هدف صورت می‌گیرد. اصل و ارزش تأکیدشده، تعامل مبتنی‌بر اعتماد است. از کمک‌های رسمی توسعه‌ای دولت ژاپن به ایران می‌توان به نخستین همکاری دولت ژاپن با ایران در قالب دورة آموزشی در حوزة کشاورزی در سال 1957م، کمک‌رسانی در زلزلة بم و پرداخت وام برای احداث نیروگاه مسجد سلیمان نام برد. نخستین دفتر جایکا در ایران در سال 1974م در تهران افتتاح شد. پس از وقفه‌ای در فعالیت‌های جایکا در ایران، مجددا از سال 2005م دفتر این سازمان در ایران فعالیت خود را از سر گرفت.
ژاپن پس از شکست در جنگ جهانی دوم که خسارات سنگینی برای جامعه و ارگان‌های نظامی، غیرنظامی، بهداشتی و اقتصادی ژاپن به‌دنبال داشت (تورم 17000 درصدی نسبت به سال‌های قبل از جنگ)، از سوی آمریکا و بانک جهانی کمک‌های رسمی توسعه دریافت کرد. دلیل آن نیز ناآرامی‌های منطقة شرق آسیا مانند قدرت‌گرفتن جمهوری خلق چین و جنگ در شبه‌جزیرة کره بود. ژاپن به میزان 1 میلیارد و 860 میلیون تومان که برابر است با 10 درصد بودجة فعلی دولت ژاپن، از ایالات متحدة آمریکا وام امداد اضطراری دریافت کرد. پنج سال پس از دریافت این وام‌ها، پروژه‌های بزرگی در ژاپن شکل گرفت. همچنین، بانک جهانی از 31 پروژة زیرساختی در ژاپن طی سال‌های 1935 تا 1966م با پرداخت 863 میلیون دلار حمایت مالی کرد. عمده سرمایه گذاری‌ها در صنایع فولاد، نیروگاه‌ها، قطارهای تندرو و بزرگراه‌ها صورت گرفت. در آغاز دهة 1950م و جنگ در شبه‌جزیرة کره، ایالات متحدة آمریکا، به‌عنوان حامی کرة جنوبی، از ژاپن انواع کمک‌های نظامی و غیرنظامی را درخواست کرد. این جنگ فرصت اقتصادی بزرگی را برای دولت ژاپن فراهم آورد که درآمدی به ارزش 1 میلیارد دلار به‌همراه داشت. ژاپن از سال 1950 تا 1973م توانست رشد اقتصادی سالانة 10 درصدی را تجربه کند. در سال 1968م، به دومین قدرت اقتصاد جهانی تبدیل شد. پس از آن، از سال 1973 تا 1990م، توسعة پایدار در ژاپن شکل گرفت. در نهایت، ژاپن از سال 1964م به عضویت سازمان توسعه و همکاری اقتصادی (اُ.ئی.سی.دی)[3]» درآمد.
پس از شکست ژاپن در جنگ جهانی دوم، توسعه در این کشور تنها به‌دلیل کمک‌های رسمی توسعة دریافتی نبود، بلکه این مردم ژاپن بودند که آن را رقم زدند. پس باید دید که ملت ژاپن با چه پشتوانه‌ای توانست از این کمک‌ها بهترین بهره را ببرد. کشور ژاپن در دورة اِدو (1603- 1868م) تحت حکومت شوگون‌سالاری که مرزهایش به روی دنیا بسته بود و تنها ارتباط محدودی با چین و هلند داشت، توانسته بود ابزار توسعه را در کشور پایه‌گذاری کند. در دوران اِدو، مکتبخانه‌هایی با عنوان تِراکویا (مدارسی که زیر نظر معابد) برای آموزش عموم کودکان وجود داشت که از علل اصلی درصد بالای باسوادی در این دوره است.
با آغاز دوران مِی‌جی (1868- 1912م) تحت حکومت امپراتوری، گروه‌هایی از ژاپن به کشورهای غربی اعزام شدند تا علم و فناوری کسب کنند و به ژاپن انتقال دهند و این علوم را با اصول ژاپنی منطبق کردند (واکون یوسای: روح ژاپنی و دانش غربی). در دوران مِی‌جی، شعار «هیچ روستایی نباید بدون مدرسه باشد» و افزایش درصد باسوادی به بالای 90 درصد، ازجمله ابزاری بود که توانست به ژاپن پس از شکست در جنگ جهانی دوم در احیای کشور کمک کند.
به‌علاوه، از ارزش‌های فرهنگی که توسعه در ژاپن را هموار ساخت می‌توان به ارزش‌های اخلاقی مؤکد در فرهنگ ژاپنی (سخت‌کوشی، صبر و پس‌انداز) اشاره کرد که ریشه در تاریخ ژاپن دارد و تا امروز به حیات خود ادامه داده است. شعار نینومیا، اقتصاددانان بزرگ ژاپنی که مجسمة وی را در اغلب مدارس ژاپن می‌توان یافت، چنین است: «پس‌اندازهای کوچک به شرط تداوم تغییر ایجاد می‌کند.»
جالب‌توجه است که ژاپن از سال 1951م پس از امضای معاهدة سان‌فرانسیسکو ملزم به پرداخت خسارات جنگ به کشورهایی شد که به آنان آسیب زده بود. ژاپن نه‌فقط با کمک‌های مالی، بلکه با عرضة خدمات به فعالیت پرداخت؛ برای مثال، با فرستادن مهندسان ژاپنی برای برگزاری کارگاه آموزشی در کشور مربوط و انتقال فناوری برای جبران این خسارات.
در سال 1977م، نخست‌وزیر ژاپن اعلام کرد طی سه سال، بودجة کمک‌های رسمی را دو برابر خواهد کرد و تا سال 2000م، به‌جز سال 1992م، ژاپن جزو کشورهایی با بیشترین پرداختی‌های کمک‌های رسمی توسعه بود.
بر اساس منشور 2023م دولت ژاپن، هدف جایکا از کمک‌های رسمی توسعه به همکاری‌های رسمی توسعه تغییر پیدا کرده است. فلسفة کمک‌های رسمی توسعة ژاپن ایجاد خودیاری برای رهایی از وابستگی به کمک‌های بیرونی است. تلنگر آغازین با ژاپن خواهد بود، اما محقق‌کردن پروژه‌ها با خود کشور هدف برای حفظ شأن انسانی مردم همان کشور است.
تاناکا در پایان افزود: «نتایج پروژه‌های همکاری جایکا با ایران، مانند احیای دریاچة ارومیه و آلودگی هوای تهران در طولانی‌مدت روشن خواهد شد و برای دیدن آثار آن باید صبور بود.»
جلسه با پرسش‌و‌پاسخ شرکت‌کنندگان و اهدای لوح تقدیری از طرف دکتر ناهید پوررستمی، مدیرگروه مطالعات جنوب، شرق آسیا و اقیانوسیه، و دکتر علی گل‌محمدی، استادیار رشتة مطالعات ژاپن، به اوسامو تاناکا به پایان رسید.
فیلم این نشست در آدرس زیر در دسترس علاقه‌مندان است.
[1]. Official Development Assistance (ODA)
[2]. Japan International Cooperation Agency )JICA(
[3]. Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD)
دیدگاهتان را بنویسید