دکتر محمدرضا سعیدآبادی: سواد رسانه‌ای و اینترنی در آینة ذهن انتقادی و روزنامه‌نگاری اخلاقی
[av_slideshow size=’featured_large’ animation=’slide’ autoplay=’false’ interval=’5′ control_layout=”]
[av_slide slide_type=’image’ id=’6804′ video=” mobile_image=” video_ratio=” title=” link_apply=” link=’lightbox’ link_target=”][/av_slide]
[/av_slideshow]
[av_textblock size=” font_color=” color=”]
سواد رسانه‌ای و اینترنی در آینة ذهن انتقادی و روزنامه‌نگاری اخلاقی
دکتر محمدرضا سعیدآبادی، دانشیار دانشکدة مطالعات جهان و دبیرکل سابق کمیسیون ملی یونسکو
- مقدمه
مدرسه‌ای در پنسیلوانیای آمریکا، اهداف مدرسة خود را چنین عنوان کرده است: «در این کالج با طرح سؤال‌های دقیق و درست و مواجهة دانش‌آموزان با دیدگاه‌های چند گانه و متنوع و تشویق و ترغیب آنان به داشتن ذهن انتقادی، دانش‌آموزان با بلوغ بیشتر به پیچیدگی‌های جهان پاسخ داده و درست را از نادرست بهتر تشخیص می‌دهند.»
در سال 1999 فقط در 7 ایالت آمریکا سواد رسانه‌ای در برنامه‌های درسی دانش‌آموزان قرار داشت، اما در سال 2002 به 50 ایالت رسید.
تفکر انتقادی عبارت است از «فرایند منظم ذهنی/ فکری فعال همراه با مهارت و مفهوم‌سازی/ کاربردی‌کردن/ تجزیه‌وتحلیل کردن/ سنتزکردن/ و سنجش اطلاعات به‌دست آمده یا تولید شده از طریق مشاهده/ تجربه/ تعقل و یا ارتباطات به‌منزلة راهنمایی برای دستیابی فرد به یقین و عمل.»
سواد رسانه‌ای نیز «توانایی فرد در استفاده از مهارت و فنون تفکر انتقادی در جهت تشخیص درست و نادرست محتوای اطلاعات و منبع اطلاعات یا رسانه» تعریف شده است.
در رساله‌ای دکتری با عنوان «Media literacy and critical thinking: is there a connection?» با روشی کمّی هم‌بستگی معناداری بین سواد رسانه‌ای و تفکر انتقادی به اثبات رسیده است.
در سال 1992 متوسط حجم تبادل اطلاعات روزانه در اینترنت 100 گیگابایت، در سال 1997 همان حجم در یک ساعت، و در سال 2002 همان حجم در یک ثانیه بوده است. در 2016 این رقم به 26600 گیگابایت در هر ثانیه رسید و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2021 به 105800 گیگابایت در هر ثانیه برسد.
در سال 2018، متوسط استفادة روزانة هر فرد از اخبار تلویزیون تقریباً برابر با استفادة هر فرد از اخبار اینترنت بوده است:
- در سال 2009 از طریق تلویزیون 188 دقیقه و از طریق اینترنت 48 دقیقه
- در سال 2015 از طریق تلویزیون 175 دقیقه و از طریق اینترنت 128 دقیقه
- در سال 2018 از طریق تلویزیون 164 دقیقه و از طریق اینترنت 158 دقیقه.
- تأثیرات حجم انبوه تبادل اطلاعات
تأثیرات حجم انبوه تبادل اطلاعات به‌طور خلاصه به شرح زیر است:
- فراوانی و انبوه اطلاعات منجر به فقر توجه شده است.
- به هر طریق ممکن، رقابت برای جلب توجه مخاطب و مصرف‌کننده مهم‌ترین و بارزترین موضوع زیست‌بوم اینترنتی است.
- هوش مصنوعی (artificial intelligence) به کار گرفته می‌شود.
- در زنجیرة عرضة اطلاعات بهینه‌سازی (optimization of supply chains) پدیدار می‌شود.
- پیش بینی استخراج محور از وقایع آینده (extrapolation-based predivtion of future events) به کار گرفته می‌شود.
- پیش بینی هم‌بستگی محوراز وقایع آینده (correlation-based prediction of future events) به کار گرفته می شود.
- کیفیت و درستی اطلاعات و اخبار بدون مسئولیت‌پذیری و کنترل سردبیری دچار مشکل می‌شود.
- اعتماد عمومی به اطلاعات و اخبار از بین می‌رود.
- حباب‌های محتوایی یا وضعیت انزوای ذهنی (content bubbles/ intellectual isolation) پدیدار می‌شود.
- اطلاعات اشتباه غیرعمدی (unintentional fakes/ misinformation) به‌راحتی انتشار می‌یابد.
- اطلاعات اشتباه عمدی برای دستکاری افکار عمومی (intentional fakes/ disinformation) انتشار می‌یابد.
تاریخ همواره شاهد اطلاعات نادرست بوده است. دلایل نگرانی امروز جامعة بشری از این دو مقوله که منجر به اهمیت سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی است به قرار زیر است:
- تولید و توزیع اطلاعات غلط (misinformation and disinformation) ارزان‌تر و سریع‌تر از گذشته است. تحقیقی در سال 2018 نشان داد که در 12 سال بررسی اطلاعات توییتر، 126000 اطلاعات و اخبار اشتباه 5/4 میلیون بار توسط 3 میلیون نفر نشر و بازنشر شده است. احتمال بازنشر اخبار نادرست 70 برابر بیشتر است و این اخبار غلط بیشتر در حوزة اخبار سیاسی است.
- هم‌بستگی میان پوشش و وسعت اخبار و کنترل کیفیت وجود ندارد. در عصر قبل از اینترنت فقط رسانه‌های بزرگ با امکانات وسیع امکان پوشش جهانی داشتند، اما در عصر اینترنت نشر اطلاعات با هر وضعیتی با پوشش وسیع امکان‌پذیر است.
- لینک بین محتوای اخبار و ابزارهای ارتباطی وجود ندارد. واسطه‌های اینترنتی بدون هیچ‌گونه مسولیتی برای آنچه انتقال می‌دهند فقط به‌دنبال ترافیک بیشتر و پول بیشترند.
- به‌جای در معرض اطلاعات متنوع قرار گرفتن، فقط اطلاعات متکثرو انبوه وجود دارد. پنجاه درصد استفاده‌کنندگان بر اولین گزینة نتایج جستجو کلیک می‌کنند، در حالی که فقط 7/0 درصد از مصرف‌کنندگان بر هفتمین گزینه کلیک می‌کنند.
- راه‌های پیش‌رو
راه‌های پیش‌رو و چگونگی برقراری تعادل میان آزادی بیان و حق دریافت اطلاعات درست به قرار زیر پیشنهاد می‌شود:
- ارتقای رفتار مسئولانه یا روزنامه‌نگاری اخلاقی برای تولید و انتقال اطلاعات به مخاطبان و استفاده‌کنندگان (Ethical journalism)
- اجرای سیاست رسانه‌ای فعالانه با هدف ارتقای تکثر رسانه‌ای و در معرض قراردادن مخاطبان با محتواها و اطلاعات متنوع (Pluralism and exposure)
- توانمندسازی استفاده‌کنندگان از رسانه‌ها و اطلاعات به تشخیص صحیح از طریق آموزش‌های سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی و تفکر انتقادی (MIL and Critical mind)
تجربة برنامه‌های سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی در 28 کشوراتحادیة اروپا نشان داد:
- یک‌سوم برنامه‌ها (305 برنامه) از 939 برنامه متعلق به جامعة مدنی است.
- 175 برنامه مربوط به سازمان‌ها و نهادهای عمومی است.
- 161 برنامه متعلق به دانشگاه‌هاست.
- بیشترین تأکید برنامه‌های سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی بر تفکر و مهارت‌های انتقادی است
برنامه‌هایی با محوریت گفتگوی بین فرهنگی برای تشخیص رادیکالیزم و بیان تنفرآمیز به‌ندرت دیده می‌شود.
[/av_textblock]
دیدگاهتان را بنویسید