سخنرانی دکتر موسوی‌موحدی در دانشکدۀ مطالعات جهان
دکتر علی‌اکبر موسوی‌موحدی، استاد ممتاز دانشگاه تهران و عضو فرهنگستان علوم، در روز دوشنبه 23 آبان 1401، سخنران نشست «لذت پژوهش» در دانشکدۀ مطالعات جهان دانشگاه تهران بود.
معاونت علمی دانشکدۀ مطالعات جهان، با هدف ارتقای سطح دانش و مهارت‌های پژوهشی دانشجویان و پژوهشگران و مهمل بحث و گفتگو با اساتید، سلسله‌نشست‌هایی را، بنا به سنت پیشین خود، در روزهای دوشنبه از ساعت 13:30 تا 15:00 در تالار حنانۀ این دانشکده برگزار می‌کند.
به گفتۀ دکتر روح‌اله حسینی، معاون علمی دانشکده، مباحث مطرح در این سلسله‌نشست‌ها در دو محور کلی عرضه خواهد شد: یکی در قالب کلی نظریه‌ها و روش‌ها، و مکمل درس روش تحقیق، با رویکرد غالب میان‌رشته‌ای از زبان اساتید مجرب با طرح تازه‌ها و پرکاربردترین‌های خود با هدف کمک به دانشجویان در انجام‌دادن پژوهش؛ و دیگری، مباحثی از چشم‌اندازها و حوزه‌های مختلف و کلی و مکمل درس سمینار.
دکتر موسوی‌موحدی، سخنرانی خود را با تعریف پژوهش (research) آغاز کرد: «چیزی که دیگران، در هر نقطۀ جهان، نمی‌دانند، از زمینی و فرازمینی؛ ما با وجود خود و تحقیقات خود بدان دست‌یابیم.» و افزود: «در زندگی دانشگاهی، هر سؤالی جهانی است و به مسائل باید جامع و به‌تمامی امور پرداخت.»
این پژوهشگر برجسته، راهکار دستیابی به دست اول بودن پژوهش را در علوم تجربی ساده‌تر از علوم انسانی و اجتماعی عنوان کرد. همچنین، به اهمیت مجلات علمی سطوح بالا و با ضریب تأثیر بالای 60، در ترویج علم در علوم تجربی اشاره کرد که با سازوکار ساده‌تری می‌توان به فیلترهای تشخیصی نوآوری دست یافت تا در علوم انسانی و علوم اجتماعی.
دکتر موسوی‌موحدی پایان‌نامۀ دانشجویی را چنین تعریف کرد: «یافتن خلأ در متون علمی هر رشته و حرکت به‌سمت پرکردن این خلأ.» وی مهم‌ترین مسئلۀ پژوهش را «سؤال» دانست تا جواب آن؛ و آن را قدرت هر پژوهش خواند و گفت: «در سطح دنیا وقتی بخواهند مسئله‌ای را حل کنند، به سراغ بزرگ‌ترین دانشمندان آن حوزه می‌روند و به مباحثه می‌پردازند تا به سؤال برسند، نه جواب. در مسائل پژوهشی کشور، بسیاری از مواقع، سؤال مطرح نشده به فعالیت پژوهشی می‌پردازند. حتی مسائل داخلی را نیز در حوزۀ علوم انسانی و علوم اجتماعی باید به سطوح جهانی رساند و فرامحلی بررسی کرد.»
این استاد ممتاز لذت پژوهش را در حوزة علوم تجربی، «کشف دست اول» و در حوزۀ علوم انسانی و علوم عرفانی «مکاشفه» و در حوزۀ علوم اجتماعی بینابین عنوان کرد و افزود: «البته، الهامات در علوم تجربی نیز وجود دارد و علوم با هم در ارتباط هستند.» شاهد مثال وی کتاب ترمودینامیک اجتماعی در سال 1972 در دانشگاه کالیفرنیا و مباحث آنتروپی اقتصادی بود که مؤید تلفیق علوم است. همچنین، مؤید ارتباط میان مسائل اجتماعی و بیماری‌هاست؛ ازجمله درصد بالای ابتلا به چربی خون و اضافه‌وزن در افراد پرخور و درصد بالای ابتلا به دیابت در افراد دچار اضطراب. پزشکان دیابت را بیماری قند می‌دانند درحالی‌که منشأ آن، به‌خصوص دیابت نوع 2، فقط قند نیست، بلکه اضطراب است. حتی، آلزایمر دیابت نوع 3 شناخته می‌شود. دکتر موسوی‌موحدی جامعه‌ای را قدرتمند دانست که سلامت باشد و برای حفظ این سلامت، سلامت جسمی، روحی و روانی، اجتماعی و معنوی لازم است و عوامل بهداشتی و پزشکی در کنار مسائل اجتماعی و انسانی مطرح می‌شود.
دکتر موسوی‌موحدی گفت: «امروز جهان علم به سمت علوم بین‌رشته‌ای و تلفیق علوم با هم در جهت حل مسائل بشری در حرکت است. اصطلاح‌های integrative knowledge، integrative science، integrative research مؤید هم‌گرایی رشته‌های مختلف در دنیای امروز است. من بر این باورم که علاوه‌بر مسائل تخصصی، باید مسائل را به‌طور عمومی نیز بررسی کرد. برای حل مسائل پیچیدة علمی محقق لازم است با مردم سخن بگوید با هدف عمومی‌کردن علم. مجله‌های مشهور Nature و Science ترویجی است تا علوم پیچیده به زبانی ساده برای عموم منتشر شود. اگر توانستیم پیچیدگی‌های بیماری دیابت را در جامعه و به زبان ساده مطرح کنیم، علوم دیابت بهتر شناخته می‌شود.» به نقل از اینشتین ادامه داد: «اگر علوم تجربی پیچیده را به زبان مردم مطرح کنید، تازه به علم خود پی برده‌اید. جامعه این گونه رشد خواهد کرد.»
این استاد برجسته دربارۀ لذت کشف بر ضرورت زیرساخت نیز تأکید داشت و گفت: «انسان شاد خواب شبانة خوبی نیز دارد. در بدن افراد شاد مولکولی به نام سروتونین در طول روز از مغز یا مغز دوم، یعنی گوارش، ترشح می‌شود. تغذیة خوب با روده‌ای شفاف تولید سروتونین را تسریع می‌کند. با پایان روز سروتونین به ملاتونین تبدیل می‌شود و رادیکال‌های آزاد و استرس‌های بدن را دفع می‌کند. این فرایند در طول خواب اتفاق می‌افتد. خواب یعنی 7 ساعت خواب در ساعات شب که خورشید در آسمان نیست و با نور آبی تجهیزات رسانه‌ای در تماس نباشیم. خواب خوب یکی از پایه‌های مهم سلامت است. خواب خوب یعنی خواب از ساعت 21 تا 4 بامداد. خواب دیرهنگام خارج از ساعت بیولوژیکی بدن است و برای بدن استراحت محسوب می‌شود، نه خواب و نتایج مثبت خواب را در پی ندارد.» دکتر موسوی‌موحدی پیشنهاد کرد دانشکدة مطالعات جهان دربارۀ کشورهایی که مردم آن خواب خوب دارند و عامل آن پژوهشی انجام دهد.
دکتر موسوی‌موحدی در پاسخ به پرسش دکتر محمد سمیعی، رئیس دانشکدۀ مطالعات جهان، درخصوص بی‌مهری جامعة علمی به علوم انسانی و کارکرد علوم انسانی در زندگی بشر گفت: «خداوند پس از خلقت انسان، آن را ستود و تنها مخلوقی است که حسب مراتب، دارای علم است. علوم انسانی از علوم تجربی جدا نیست. حتی در صورت بسیار ساده، برای ارسال مقاله‌ای در حوزة علوم تجربی به مجله‌ای بین‌المللی، ویراستاری زبانی خوب لازم است که در تخصص علوم انسانی است. در نگاهی تحلیلی نیز با وجود داده‌های کافی، ضرورت داشتن ضمیر تابناک برای تحلیل داده‌ها ضروری است که با علوم انسانی میسر می‌شود. از همین روست که دانشگاه هارواد کالج علم ندارد، بلکه کالج هنر و علم دارد. دانشگاه میشیگان کالج ادبیات و علم دارد. دانشگاه برکلی نیز کالج ادب و علم دارد. دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران نیز پیش‌تر دانشکدة علوم و ادبیات بوده است. در مسائل عالم و تکوین و هستی، هیچ چیز تخصصی وجود ندارد. خداوند در خلق خود از علوم فراگیر بهره برده است. در یک قطرة باران علوم متنوعی نهفته است. هیچ چیزی در طبیعت صرف تخصصی نیست. با نگاه ترکیبی است که دستاوردهای بزرگ کسب می‌شود. در کنار کسب تخصص، باید نگاه بین‌رشته‌ای داشت.»
دکتر سمیعی مبحث «فلسفة ذهن» را نیز مطرح کرد مبنی بر اینکه آیا انسان که موضوع کشف و الهام است، موجودی مادی است یا متافیزیک؟ آیا علم بعدی فرامادی دارد و حکمت را نیز شامل می‌شود یا منطق است؟ و گفت: «ما زمان را درک می‌کنیم چون ماهیتی فرازمانی داریم. اگر داخل زمان بودیم، قادر به درک زمان نمی‌بودیم. ثباتی از استمرار زمان داریم که حال و گذشته و آینده را برایمان معنادار می‌سازد.» دکتر موسوی‌موحدی در این خصوص پاسخ داد: «جسم، ذهن و روح ما همگی دارای اعتبار است و در کنار هم و با هم و متعاون کار می‌کند. بهشت نیز مادی و معنوی است و جسم دوباره به ما بازخواهد گشت.» وی خواندن کتاب Biology of Belief (زیست‌شناسی باورها) نوشتۀ لیپتون را توصیه کرد. در این کتاب بحث شده است که باورهای انسان فقط فکری نیست و اثر بیولوژیکی دارد.
دکتر موسوی‌موحدی در پاسخ به تعبیر «علوم انسانی اسلامی» گفت: «حضرت امیر می‌فرمایند: ‘علم لایتناهی است.’ مسائل اسلامی را باید با نگاه به علم بررسی کرد. دسترسی به علم قدرت بلند روحی، ضمیری و خیال می‌طلبد. قدرت حضرت حافظ در خیال اوست. پیغمبر اسلام نیز اسلام را چنین تعریف کرده است: ‘الإسلامُ یَعْلوا و لایُعْلی عَلَیه.’ اسلام در منتهای عالم است و چیزی به پای آن نمی‌رسد. اگر بتوانیم علوم خود را به این پایه برسانیم، به مفهوم اسلام رسیده‌ایم: العلمُ سلطان.»
در پاسخ به این پرسش نیز که چگونه می‌توان از سردرگمی در علوم رها شد گفت: «پژوهشگر در جستجوی مسائل علمی خود که باید بسیار عمیق وارد مباحث تخصصی خود شود، بسیار مطلوب است که در گردهمایی‌ها، کارگاه‌ها و دیدارها با اهل دانش گفتگو کند. با برداشت از علوم مختلف، در علم تخصصی خود بهتر می‌تواند به نتیجه برسد. باید همه‌چیز بدانیم تا بتوانیم یک چیز را بفهمیم. با کسب تجربه، کوشش، دیدارها و شرکت در مباحث می‌توان آوردۀ بسیاری کسب کرد. نیوتن می‌گوید: ‘آنچه من کشف کردم، الهام‌گرفته از کدام مقدس است.’»
در پاسخ به بیشترین لذت شخصی خود در کشف گفت: «نوشتن مقالۀ خوب مهم است، اما از آن مهم‌تر رسیدن به مرجعیت علمی است؛ یعنی، استناد به آن مقاله از طرف مراجع و مجلات معتبر. این مهم باعث بالندگی وجود می‌شود. کشف‌های دست اول نیز لذت خود را دارد.» دکتر موسوی‌موحدی عضویت در Research Gate را توصیه کرد.
در پاسخ به این مسئله که کشف در علم از جنس تولید و در مسیر تکامل است و حفظ بقای انسان و پایداری در زمان است و رسیدن به آن لذت در فرد را شکل می‌دهد، گفت: «تکامل پدیده‌ای است که موانعی در سر راه رسیدن به آن پدید می‌آید. موتور مقابله با آن را نیز خداوند عطا کرده است. به پیش می‌رود تا به مانع بعدی می‌رسد. لذا، در نگاه به پژوهش، روند تکامل و در جهت ارتقای امروز نسبت به دیروز باید به پژوهش نگریست. مسائل تکاملی راه‌های سخت را طی کرده‌‌اند. اسم این علم امروز زیست‌الگو (بیومتریک) و الهام زیستی است.
دربارة زیست‌شناسی فرگشتی و تقابل علوم انسانی و اجتماعی با علوم تجربی در غرب با توجه به نگاه ریچارد داوکینز نیز گفت: «یکی از مسائل مهم که پیشنهاد می‌کنم دانشکدة مطالعات جهان نیز به آن سمت پیش رود، مسئلة مدل‌سازی است؛ یعنی، هر یک از مسائل فکری را در حوزۀ داده‌های بزرگ مدل‌سازی انجام می‌دهند و الگوریتم آن مدل را می‌نویسند و بررسی می‌کنند و به برداشتی می‌رسند و بعد آن را در مسائل جهانی وارد می‌کنند. با طی مسیری مشخص، از داده‌های بسیار وسیع تکاملی برای داده‌های اجتماعی استفاده می‌شود. هر 20 دقیقه اطلاعات جهان دو برابر می‌شود. همة این اطلاعات، اطلاعات تولیدی بشر نیست. برخی تولیدی ماشینی و رایانه‌های پرسرعت است. نرم‌افزارهایی نیز برای این منظور و بازیابی اطلاعات و تولید جدید ساخته شده است. این مسیری است که غرب طی می‌کند. یادگیری ماشینی یکی از مهم‌ترین روش‌های آن است.»
در پاسخ به اینکه چرا دانشمندان گذشته به علوم میان‌رشته‌ای بیشتر تمایل داشته‌اند و در علوم مختلف صاحب‌نظر بوده‌اند؛ پیوند و مرز میان علوم میان‌رشته‌ای با تخصص‌ها در چیست گفت: «دانشمندان قدیم ایران، حکیم بوده‌اند و حکمت را در نظر داشته‌اند. در حکمت علوم بین‌رشته‌ای اهمیت دارد. آن‌ها علوم الهی، فلسفه، نجوم، منطق و ریاضیات را خوب می‌دانستند و بعد در مسیری تخصصی وارد می‌شدند. برای مثال، بوعلی‌سینا به تمامی کتاب‌های موجود در حوزۀ فلسفة در عصر خود اشراف داشته است. در دنیای امروز حجم داده‌ها آنقدر افزایش یافته است که دیگر کسی قادر به بیان این ادعا نیست و علوم شاخه‌شاخه شده و هر کسی به یک شاخه گرایش یافته است. جهت‌گیری جهانی مجدداً به سمت بین‌رشته‌ای‌ها چرخیده است و برای ارتقای کیفیت، رشته‌ها در کنار هم بررسی می‌شود. محصول علوم محض و تخصصی غالباً زیانبار است.»
مطرح شد: با وجود مراکز علمی و پژوهشی متنوع، نشاط جمعی وجود ندارد، شاید به این خاطر که نسبت پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌ها، با جامعه همسو نیست. دکتر موسوی‌موحدی در این خصوص گفت: «استاد دانشگاه خود را موظف می‌داند سوپروایزر باشد و با مغز دانشجو سروکار می‌یابد. حال آنکه قلب و روح دانشجو مهم‌تر از مغز اوست. آموزگاران باید به علم و معنا، هر دو، توجه داشته باشند. پیش‌ساز آموزش و پژوهش، پرورش است. این نگرش در کشورهای غربی دنبال می‌شود.»
ادارۀ این نشست را دکتر روح‌اله حسینی، معاون علمی دانشکده، برعهده داشت.
برای دریافت فیلم نشست به آدرس زیر مراجعه فرمایید.
[/av_textblock]
[av_slideshow size=’featured_large’ control_layout=’av-control-default’ conditional_play=” animation=’slide’ transition_speed=” autoplay=’false’ interval=’5′ lazy_loading=’disabled’ alb_description=” id=” custom_class=” av_uid=’av-lbj4z9m5′]
[av_slide id=’14069′][/av_slide]
[av_slide id=’14070′][/av_slide]
[av_slide id=’14071′][/av_slide]
[av_slide id=’14072′][/av_slide]
[av_slide id=’14073′][/av_slide]
[/av_slideshow]
دیدگاهتان را بنویسید