بیست‌وسومین نشست ژاپن‌شناسی: ژاپن و بحران اوکراین
بیست‌وسومین نشست ژاپن‌شناسی با عنوان «ژاپن و بحران اوکراین» در روز دوشنبه 26 اردیبهشت ۱۴۰1 با سخنرانی دکتر سیدعباس عراقچی، دبیر شورای راهبردی روابط خارجی، به‌طور مجازی برگزار شد.
تبعات بحران اوکراین و آنچه در اوکراین می‌گذرد در کشور ژاپن محور اصلی سخنان دکتر عراقچی در این نشست بود. وی در چارچوبی علمی و فارغ از بحث‌های سیاسی و بحث‌های مربوط به روابط دوجانبة ایران و ژاپن، و با روسیه و اوکراین و دیگر کشورهای درگیر در این ماجرا، به تبیین دیدگاه خود پرداخت.
به گفتة دکتر عراقچی، روابط ج.ا ایران هم با روسیه و هم با ژاپن روابطه‌ای کاملاً دوستانه و مبتنی‌بر احترام متقابل و منافع متقابل است؛ این روابط با روسیه عمق بیشتری دارد. وی روسیه را از دوستان نزدیک ج.ا. ایران خطاب کرد که در شرایط سخت و در شرایط سخت تحریمی در کنار ما بوده و همکاری‌های گسترده‌ای داشته است. در حوزة هسته‌ای و در موضوع برجام نیز شریک بوده و همکاری‌های اقتصادی، دفاعی و راهبردی میان این دو کشور برقرار بوده است.
دکتر عراقچی رابطة میان ایران و ژاپن را دارای سبقة تاریخی، و گرم و دوستانه بیان داشت و گفت: «عامل خارجی، و بیش از همه امریکا، گاه بر روابط قدری تأثیر داشته است. ژاپن متحد نزدیک امریکاست و طبیعی است که ملاحظات امریکا را در روابط خود با ایران در نظر بگیرد. هرزمانی‌که این عامل سوم دخالتی نداشته است، رابطة این دو کشور رابطه‌ای بدون مشکل و مبتنی بر منافع بوده است. ژاپن از خریداران اصلی نفت ایران است و ایران نیز از واردکنندگان صنایع، فناوری و نوآوری ژاپن بوده است.»
با این مقدمه، سفیر پیشین ایران در ژاپن به تبیین تأثیر بحران اوکراین بر سیاست‌های ژاپن در حال و آینده پرداخت و گفت: «تقریباً همة صاحب‌نظران روابط بین‌الملل معتقدند بعد از جنگ جهانی دوم، بحران اوکراین شاید تأثیرگذارترین واقعه بر ژئوپلتیک جهانی و بر نظم حاکم بر روابط بین‌الملل باشد. هیچ حادثه‌ای یا واقعه‌ای به‌اندازة این بحران این نظم جدید را متزلزل و دچار تغییر و تحول نکرده است و این تحولات همچنان ادامه دارد.»
ژاپن با غیرقابل‌قبول دانستن ورود نیروهای روسیه به اوکراین، موضع خود را در قبال بحران اوکراین اعلام داشت و به‌صراحت ذکر کرد که نباید اجازة استفاده از زور برای تغییر یک‌جانبة وضعیت موجود در هیچ منطقه‌ای داده شود؛ یعنی، در جایگاه موضعی اصولی، صرف‌نظر اینکه این تحول در اروپا در حال بروز است، نفس ایجاد تغییر در نظم موجود بین‌المللی و ژئوپلتیک جهانی با استفاده از زور امری نگران‌کننده برای ژاپن محسوب می‌شود. ژاپن به‌صراحت این امر را اعلام کرد و کیشیدا، نخست‌وزیر ژاپن، در سفر اخیر خود به لندن، این موضع و این نگرانی را بسیار صریح‌تر، چنین ابراز داشت: «اتفاقات اوکراین ممکن است در جنوب‌شرق آسیا نیز تکرار شود. در این منطقه چین روزبه‌روز از نظر نظامی تهاجمی‌تر می‌شود و تایوان را تهدید نظامی می‌کند. از این‌رو، باید همکاری خود را قوی‌تر کنیم.» نخست وزیر ژاپن پیش‌تر نیز ابراز داشته بود: «حملة روسیه پایه‌های نظم بین‌الملل را متزلزل می‌کند و هیچ تغییر یک‌جانبه‌ای در وضع موجود با توسل به زور نباید تحمیل شود. پیامدهای این وضعیت بر نظم بین‌الملل فقط محدود به اروپا نیست و در آسیا و حتی فراتر از آن نیز خواهد بود. ژاپن باید عزم خود را جزم کند که اجازه ندهد تغییر در ژئوپلتیک منطقه و در نظم موجود در منطقه با توسل به زور صورت بگیرد.»
ژاپن تقریباً بلافاصله به جریان غرب علیه روسیه و به اعمال تحریم‌ها علیه روسیه در همراهی با مجموعه کشورهای غربی و به تحریم‌های گروه هفت علیه روسیه پیوست. همچنین، دارایی‌های چندین بانک و مؤسسة مالی، مقام‌ها و شخصیت‌های روسیه را در ژاپن مسدود و صادرات خودروی خود و پروازهای خود را به این کشور قطع کرد. تحریم‌های بانکی، تحریم سوییفت و تقریباً هر آنچه غربی‌ها علیه روسیه تحمیل کردند ژاپن هم همراهی کرد. حتی، تحریم‌هایی علیه بلاروس، به‌دلیل حمایت از روسیه، وضع کرد. بانک همکاری‌های بین‌المللی ژاپن نیز که در دو پروژة گازی ساخالین یک و دو سرمایه‌گذاری کرده بود، اعلام کرد در این سرمایه‌گذاری تجدیدنظر می‌کند. شرکت‌های دولتی و خصوصی ژاپن و مشارکت‌کننده در این پروژه با این اعلام مخالفت کردند زیرا بر این باور بودند که شرکت‌های چینی جایگزین آنان خواهند شد. با این حال ژاپن، در همین موضع به ادامة کار خود پرداخت.
طبق بند 9 قانون اساسی ژاپن، و به‌دنبال بمباران اتمی ژاپن به‌دست امریکا، ژاپن فقط می‌تواند نیروهای دفاعی داشته باشد و این نیروها اجازه ندارند از مرزهای ژاپن خارج شوند. به‌همین دلیل است که ژاپن همواره کشوری ضدجنگ شناخته می‌شود و سیاست ضدجنگ و صلح‌طلبانه دارد. به گفتة دکتر عراقچی: «علاوه‌بر تصریح این امر در قانون اساسی، در فرهنگ ژاپنی و در روحیات ژاپنی و نوع رویکرد ژاپنی‌ها به دنیا، صلح‌طلبی امری جاافتاده است. با این حال، تغییر در این رویکرد در ژاپنی‌ها در حال بروز است یا دست‌کم نشانه‌های آن بروز پیدا کرده است. بحران اوکراین موضع ضدجنگ ژاپن را نسبت به بحران‌های نظامی جهان به نوعی رویکرد جنگی تغییر داده است.» دکتر عراقچی به نگاه ضدجنگ مردم ژاپن تأکید داشت و افزود: «حتی یکی از شعارهای انتخاباتی آبه، نخست‌وزیر پیشین ژاپن، تغییر بند 9 قانون اساسی بود که به‌دلیل گرایش‌های داخلی در ژاپن در عمل موفق به تغییر آن نشد. امریکا خواهان این تغییر در قانون اساسی ژاپن بود، البته نه به‌صورت بنیادین؛ امریکا خواهان آن بود که نیروهای ژاپنی بتوانند در مأموریت‌های فرامرزی به کمک امریکا و ائتلاف‌های گاه‌و‌بی‌گاه برای حمله به این‌طرف و آن طرف باشد. برای این همکاری ژاپن به قانون خاص پارلمان نیاز دارد. ژاپن در ائتلاف امریکا علیه عراق، به‌اجبار مریکا مجبور شد شرکت کند و برای این کار اجازة ویژه گرفت ولی در حد یکی دو واحد لجستیکی خیلی کم‌اهمیت در عملیات علیه عراق مشارکت کرد و هیچ رویکرد جنگی خاصی اتخاذ نکرد.»
دکتر عراقچی با متفاوت‌بودن بحران اوکراین، و نگرانی ژاپن از تسری الگوی این بحران به شرق آسیا، بر تغییر سریع رویکردهای ژاپن تأکید داشت و افزود: «پارلمان ژاپن در اوایل مارس، تغییراتی در قوانین دفاعی و قوانین مربوط به صدور تسلیحات اعمال کرد و در همان زمان یک بوئینگ 767 پر از تجهیزات نظامی و به قول خودشان سلاح‌های غیرکشنده، به اوکراین ارسال کرد. بسیاری از رسانه‌ها و رسانه‌های غربی این حرکت را لحظه‌ای تعیین‌کننده در تاریخ ژاپن نام نهادند چراکه ژاپن را از کشوری صلح‌طلب سنتی دور کرد و به کشوری بدل ساخت که می‌تواند مواضع جنگی اتخاذ کند. این تغییر در رویکرد و در طرز فکر ژاپنی‌ها و در نوع نگرش و جهان‌بینی آن‌ها نسبت روابط بین‌الملل بعد از حادثة اوکراین کاملاً مشهود است و این تأثیر بسیار جدی بحران اوکراین است.»
ادارة این نشست را دکتر ناهید پوررستمی، استادیار رشتة مطالعات ژاپن دانشکدة مطالعات جهان و معاون آموزشی و پژوهشی این دانشکده بر عهده داشت.
فیلم کامل این نشست، در این آدرس در دسترس شماست.
دیدگاهتان را بنویسید