پنجمین نشست از سلسله‌نشست‌های ژاپن‌شناسی؛ زبان و ادبیات فارسی در ژاپن
پنجمین نشست از سلسله‌نشست‌های ژاپن‌شناسی، با موضوع زبان و ادبیات فارسی در ژاپن، در روز دوشنبه 28 مرداد 1398 با حضور دکتر ری هاتوری، دانش‌آموختة دکتری زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه تهران، در تالار ایران دانشکدة مطالعات جهان برگزار شد.
در ابتدای این نشست دکتر ناهید پوررستمی، معاون آموزشی، پژوهشی و تحصیلات تکمیلی دانشکده، و استادیار گروه مطالعات ژاپن، ضمن تبریک عید سعید غدیر، زبان را ابزاری برای برقراری ارتباط میان کشورها عنوان کرد. دکتر پوررستمی در معرفی سخنران، علاقة وی را به زبان فارسی از دوران دبیرستان و با تشویق معلم تاریخ او بیان داشت و بر نقش معلمان در سرنوشت و هدایت دانش‌آموزان و دانشجویان تأکید کرد. وی مدرک کارشناسی و کارشناسی‌ارشد خود را از دانشگاه مطالعات خارجی توکیو و دکتری زبان و ادبیات فارسی را از دانشگاه تهران گرفته است.
دکتر هاتوری سخنرانی خود را در سه بخش ایراد کرد. در بخش نخست به معرفی آثار و نویسندگانی پرداخت که در ژاپن دربارة زبان فارسی کار کرده‌اند. سپس، به آسیب‌شناسی ادبیات فارسی در ژاپن پرداخت. در خاتمه نیز راهکارهایی برای توسعة زبان فارسی در ژاپن مطرح کرد.
وی تاریخچة آموزش زبان‌های خارجی در ژاپن سال 1853 اعلام کرد که در سال 1897 دو آموزشگاه زبان‌های خارجی در ژاپن تأسیس شده بود که بعد از جنگ جهانی دوم و در سال 1949 به دانشگاه بدل شدند. قدمت آموزش زبان فارسی در شاخة زبان‌های هند و اروپایی در ژاپن به حدود 100 سال پیش بازمی‌گردد که به‌تدریج گسترش یافت. در سال 1980 رشتة مستقل زبان فارسی در دانشگاه اوساکا تأسیس گردید. دانشجویان این دانشگاه در دو سال اول به یادگیری دستور زبان فارسی و در سال سوم و چهارم با توجه به موضوع مورد علاقة خود در سیاست، اقتصاد، تاریخ و نظایر آن، به ادامة تحصیل می‌پردازند. لذا، در دو دانشگاه اوساکا، و زبان خارجة ژاپن بیشتر ایران‌شناسی تدریس می‌شود. سایر کلاس‌های فارسی در دانشگاه‌ها و دیگر مراکز آموزشی ژاپن به دو دسته تقسیم می‌شود؛ یکی با هدف آموزش خواندن و نوشتن مطالب علمی، و دیگری با هدف بررسی تاریخی و برقراری تعاملات سیاسی و بین‌المللی.
دکتر هاتوری ضمن معرفی مراکز و دانشگاه‌هایی که در ژاپن به مطالعة زبان و ادبیات فارسی می‌پردازند، از دو محقق برجسته در این حوزه نام برد: پروفسور تکسو کونایاکی و دکتر امیکو اوکادا. پروفسور کونایاکی متولد 1925 است که در دانشگاه مطالعات خارجی توکیو مترجمی زبان فارسی تدریس می‌کرد. از جمله تألیفات وی کتاب فرهنگ معاصر فارسی به ژاپنی، کتاب آموزش زبان فارسی و از جمله آثار ترجمه‌ای ایشان، قابوسنامه، دیوان حافظ، رباعیات عمر خیام، هفت‌پیکر نظامی، منطق‌الطیر عطار، چهارمقالة نظامی عروضی، گلستان و بوستان سعدی، شاهنامه و غزل‌های حافظ است.
دکتر امیکو اوکادا، متولد 1932 است. وی نخستین ژاپنی‌ای بوده است که در دانشگاه تهران زبان و ادبیات فارسی خواند و مدرک دکتری گرفت. از جمله تألیفات وی عبارت است از کتاب معرفی فرهنگ اساطیر ایرانی، و کتاب فرهنگ ایرانی. از جمله آثار ترجمه‌ای وی نیز موارد زیر برشمردنی است: لیلی و مجنون، خسرو و شیرین، یوسف و زلیخای جامی، رباعیات عمر خیام. همچنین، آثار جمال‌زاده صادق هدایت و جلال‌آل‌احمد، و گزیدة شعرهای معاصر فارسی نیز توسط دیگر محققان ژاپنی ترجمه و منتشر شده است.
دکتر هاتوری در بخش دوم سخنرانی خود به آسیب‌شناسی آموزش زبان و ادبیات فارسی در ژاپن پرداخت. تخصصی‌نبودن آموزش ادبیات فارسی در ژاپن از جمله موارد مهم در این باره بود. در دو دانشگاه ژاپن نیز که رشتة زبان فارسی تدریس می‌شود، تدریس تخصصی ادبیات هدف نیست و بیشتر تربیت محقق در حوزة کشورهای فارسی‌زبان مورد نظر است. دانشجویان غالباً با زبان فارسی آشنایی چندانی ندارند و حوزة علاقة خود را نمی‌شناسند. متون درک مطلب و مفاهیم فارسی غالباً متونی کوتاه و روزنامه‌ای است. متون کهن نیز اگر تدریس شود با تأکید بر زمینة تاریخی آن است نه ادبیاتی آن.
دکتر هاتوری با تأکید بر این مطلب که عروض و قافیه، همچنین قرآن و حدیث در ادبیات فارسی و نثر و نظم کلاسیک برای درک متون فارسی اهمیت بسیاری دارد، از مشکلات خود در زمان تحصیل سخن گفت. وی به‌عنوان غیرمسلمانی از ژاپن که در ایران تحصیل کرده است، بر اهمیت آن و دشواری آن در تحصیل خود اشاره داشت، این در حالی است که سایر همکلاسی‌های وی در دوران تحصیل از کشورهای مسلمان بودند و به‌اندازة او با چنین مشکلی مواجه نبودند.
دکتر هاتوری در بخش سوم سخنرانی خود راهکارهایی را برای آموزش زبان فارسی در ژاپن برشمرد. وی آموزش زبان فارسی در ژاپن را در حال گسترش خواند ولی گسترش ادبیات فارسی را با مشکل خطاب کرد، چرا که دروس تخصصی ادبیات در این مراکز آموزش داده نمی‌شود و نیروهای ماهر در این زمینه وجود ندارد. معدود دانشجویانی با تلاش فردی سعی در یادگیری آن دارند که در جای خود مهم است. وی بر لزوم تهیة کتاب‌های آموزشی در مورد روش خواندن و درک مفاهیم متون ادبی فارسی، به‌خصوص شعر، تأکید داشت.
به گفتة وی در ژاپن انجمن علمی خاص ایران وجود نداشت و افراد بیشتر عضو انجمن‌های خاورمیانه می‌شدند. با تأسیس انجمن علمی زبان فارسی در ژاپن دسترسی دانشجویان به منابع و اطلاعات بیشتر شده است.
دکتر هاتوری از جمله جاذبه‌های ادبیات فارسی برای ژاپنی‌ها را اشعار رومی خواند که بیشتر آن برگردان از انگلیسی به ژاپنی است نه از فارسی. همچنین به کتاب‌های مصور ارسلان و بازی‌های رایانه‌ای آرش کمانگیر اشاره داشت که در میان ژاپنی‌ها طرفداران بسیاری یافته است.
وی ابراز امیدواری کرد که در سال‌های آتی ادبیات فارسی در ژاپن بیشتر معرفی شود و انعکاس بیشتری بیابد. خاتمه‌بخش سخنان دکتر هاتوری رباعی «ای دوست بیا تا غم فردا نخوریم» عمر خیام بود. این شعر نخستین شعر فارسی‌ای بود که دکتر هاتوری به فارسی آموخته بود.
دیدگاهتان را بنویسید