نشست تخصصی «بازی بزرگ اقتصادی؛ ایران و اتحادیة اقتصادی اوراسیا»

[av_textblock size=” font_color=” color=”]
نشست تخصصی «بازی بزرگ اقتصادی؛ ایران و اتحادیة اقتصادی اوراسیا» با حضور جمع زیادی از علاقه‌مندان به این موضوع و دانشجویان مطالعات منطقه‌ای و مطالعات روسیه در روز دوشنبه 27 آبان 1398 در تالار حنانة دانشکدة مطالعات جهان دانشگاه تهران برگزار شد.

در این نشست که به همت گروه مطالعات روسیه، آسیای میانه و قفقاز دانشکدة مطالعات جهان و انجمن علمی مطالعات جهان برگزار شد، چهار سخنران با اسامی زیر به سخنرانی پرداختند: دکتر بهرام ‌امیراحمدیان، استاد ژئوپلتیک و پژوهشگر ارشد حوزه‌های اقتصادی، بازرگانی و تجاری، دکتر خدایار براری، استادیار گروه مطالعات روسیة دانشگاه تهران، دکتر فرهاد پرند، رایزن بازرگانی سابق ایران در روسیه و مدرس دانشگاه و پژوهشگر ارشد در مرکز پژوهش‌های بازرگانی، و داوود میرزاخانی، رایزن اقتصادی سابق سفارت ایران در روسیه و دستیار وزیر نیرو در امور کمیسیون دائمی روابط اقتصادی و تجاری ایران و روسیه. ادارة این نشست را دکتر جهانگیر کرمی، دانشیار گروه مطالعات روسیة دانشکده برعهده داشت.

جمهوری اسلامی ایران با وجود قدرت و ظرفیت فراوان، در زمینة نهادگرایی منطقه‌ای و میان منطقه در فشار ساختاری بین‌المللی قرار دارد و هر گونه همکاری با نهادهای منطقه‌ای برای تقویت قدرت و ظرفیت‌های موجود بسیار راهگشا خواهد بود. از این‌رو، در سال‌های اخیر، دکتر مهدی سنایی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در فدراسیون روسیه، برنامه‌ای جدی برای ایجاد زیرساخت‌های نهادی و حقوقی لازم به‌منظور گسترش تعاملات کشورمان با منطقة گستردة اوراسیایی را در دستور کار خود قرار داده و خوشبختانه توانسته است گام‌های مهمی در این زمینه بردارد. توافقنامة تجاری با این اتحادیه نیز در این راستا بوده است.

موضوع محوری در این نشست بررسی ابعاد مهم این نهاد و اهمیت آن برای منافع اقتصادی و تجاری جمهوری اسلامی ایران در حوزة اوراسیا بود و سخنرانان کوشیدند تا فرصت‌ها و محدودیت‌های ایران را در پیوند با این نهاد منطقه‌ای بررسی کنند. هدف اصلی نشست آن بود که ضمن بیان دقیق منافع و مزایای همکاری‌های منطقه‌ای اوراسیایی ایران، محدودیت‌ها، مشکلات و آسیب‌های احتمالی نیز بررسی شود تا از این رهگذر بتوان مشاورة لازم را در اختیار دست‌اندرکاران کشور در نخستین تجربة همکاری‌های میان‌منطقه‌ای قرار دهد.
[/av_textblock]

[av_slideshow size=’extra_large’ animation=’slide’ autoplay=’true’ interval=’5′ control_layout=”]
[av_slide id=’9396′ slide_type=” video=’http://’ mobile_image=” video_ratio=’16:9′ video_controls=” video_mute=” video_loop=” video_autoplay=” title=” link_apply=” link=” link_target=”][/av_slide]

[/av_slideshow]

[av_textblock size=” font_color=” color=”]
دکتر براری به «ابعاد سیاسی اتحادیة اقتصادی اوراسیا» و معرفی این اتحادیه پرداخت. وی اتحادیة اقتصادی اوراسیا را سازمانی بین‌المللی با هدف اقتصادی تعریف کرد؛ سازمانی که بین‌الدولی است و سند تأسیس آن در سال ۲۰۱۴ امضا شد. در بند چهارم توافقنامة این سازمان به چهار آزادی اشاره شده است: جابه‌جایی کالا، خدمات، سرمایه، و نیروی کار. در حال حاضر، پنج کشور عضو این اتحادیه هستند: بلاروس، روسیه و قزاقستان که مؤسس و مبتکر آن بودند و در ژانویه ۲۰۱۵ ارمنستان و ژوئن 2015 قرقیزستان بدان ملحق شدند. به گفته سرگی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، «۵۰ کشور درخواست برقراری روابط با این اتحادیه را داده‌اند.»

در ادامه، دکتر براری به بیان دیدگاه‌های موجود در ایران در خصوص پیوستن به این اتحادیه پرداخت. برخی موافق پیوستن به این اتحادیه‌اند و در نقطة مقابل، برخی نیز منافع ناشی از پیوستن به آن را ناچیز ارزیابی می‌کنند. اما طیف دولتی عمدتاً موافق پیوستن‌اند. وی خاطرنشان ساخت: زمانی برخی می‌گفتند که «راه ورود ایران به آسیای مرکزی و قفقاز از مسکو می‌گذرد»؛ یعنی معتقد بودند که باید ملاحظات روسیه را نیز در نظر گرفت. بر این اساس، برخی با این استدلال که اتحادیة اقتصادی اوراسیا طرحی روسی است، این سؤال را مطرح می‌کنند که «آیا حضور ایران در اتحادیه به معنای دنباله‌روی از سیاست‌های روسیه است؟»

اتحادیة اقتصادی اوراسیا ۵/۱۹ تا ۲۰ میلیون کیلومترمربع وسعت و ۱۸۲ میلیون نفر جمعیت دارد که ۱۴۶ میلیون نفر آن جمعیت روسیه است. روسیه موتور محرکة این اتحادیه به‌شمار می‌رود. از دهة 90 در راستای همگرایی منطقه‌ای، نخست در قالب سی‌آی‌اس ساختارهایی شکل گرفت. اما چون موفق نبود، روسیه به این نتیجه رسید که ساختارهای سنتی کارایی ندارد. در نتیجة سیاست‌های نهادگرایانة روسیه، اتحادیة گمرکی و سپس اتحادیة اقتصادی اوراسیا شکل گرفت. دکتر براری اتحادیة اقتصادی اوراسیا را از نظر ساختار شبیه اتحادیة اروپا دانست و به نقل از پوتین افزود: «اتحادیة اقتصادی اوراسیا حلقة واصل طرح «یک کمربند، یک راه» چین با اتحادیة اروپاست.» روسیه طرح ارز مشترک را مطرح کرد که با مخالفت قزاقستان و بلاروس همراه شد، چون این دو کشور برخلاف روسیه عمدتاً به‌دنبال منافع اقتصادی‌اند تا سیاسی. لوکاشنکو، رئیس‌جمهور بلاروس، دربارة احیای شوروی صراحتاً اظهار داشت که «این امر نه عقلانی است و نه ما تمایلی به این کار داریم.»

دکتر براری افزود: پوتین خواهان احیای شوروی نیست، اما در چارچوب اتحادیة اقتصادی اوراسیا بیشتر اهداف سیاسی را دنبال می‌کند. از نظر روسیه ساختار روابط بین‌الملل اکنون در مرحلة گذار از یک- چندقطبی به دو- چندقطبی است؛ اگر فعلاً ساختار بین‌الملل به شکل 1+X، یعنی یک ابرقدرت و چند قدرت بزرگ است، در صورتی که پیشرفت چین به همین شکل ادامه یابد و از نظر قدرت نظامی به پای آمریکا برسد، این ساختار به شکل 2+X تغییر خواهد کرد. البته، روس‌ها دیگر بیشتر از مفهوم چند «مرکز قدرت» به‌جای «چند قطب» استفاده می‌کنند.

روسیه در عین همکاری با چین، با غرب نیز همکاری دارد تا موازنه‌سازی کند و نقش روسیه در منطقه ضعیف نشود؛ هم موازنه‌سازی موضوعی و هم موازنه‌سازی جغرافیایی در سیاست خارجی. دیگر مواردی که دکتر براری ضمن پرداختن به نهادگرایی روسی بدان اشاره کرد عبارت بود از اتحادیة اقتصادی اوراسیا و طرح یک ‌کمربند، یک‌ راه؛ اتحادیه اقتصادی اوراسیا و کریدور شمال-جنوب؛ اتحادیه اقتصادی اوراسیا و مجمع کشورهای صادرکنندة گاز؛ اتحادیة اقتصادی اوراسیا و آ.سه.‌آن؛ اتحادیة اقتصادی اوراسیا و بریکس که طبق اظهارات پوتین در نشست اخیر بریکس در برزیل، روسیه با توجه به اینکه سال 2020 ریاست دوره‌ای بریکس را برعهده خواهد داشت، در صدد دعوت از اعضای سازمان‌های اقتصادی منطقه‌ای و قبل از همه، اتحادیة اقتصادی اوراسیا و سی‌آی‌اس به نشست بریکس است.

دکتر براری با اشاره به ظرفیت‌های روسیه و ایران، ادامه داد: روسیه با حمایت از پیوستن ایران به این اتحادیه، خواهان استفاده از ظرفیت‌های ایران است. در مقابل، ایران نیز خواهان استفاده از ظرفیت‌های روسیه است. وی در جمع‌بندی سخنان خود منافع سیاسی ناشی از پیوستن ایران به اتحادیة اقتصادی اوراسیا را، دست‌کم در چشم‌اندازی کوتاه‌مدت، پررنگ‌تر از منافع اقتصادی آن دانست و با توجه به تأکید ایران بر چندجانبه‌گرایی در سیاست خارجی و تقویت همکاری با کشورهای منطقه، حضور در این اتحادیه را فرصتی برای کشورمان ارزیابی کرد.
[/av_textblock]

[av_slideshow size=’extra_large’ animation=’slide’ autoplay=’true’ interval=’5′ control_layout=”]
[av_slide id=’9397′][/av_slide]
[/av_slideshow]

[av_textblock size=” font_color=” color=”]
دکتر امیراحمدیان «جایگاه ایران در اتحادیة اقتصادی اوراسیا» را بررسی کرد. وی به نقل از پوتین گفت: «آن کس که افسوس از بین رفتن اتحادیة شوروی را نخورد، قلب در سینه ندارد و آن کس که خواهان بازگشت آن نباشد، عقل در سر ندارد.» دکتر امیراحمدیان ضمن اشاره به اینکه موقعیت روسیه در سیستم جهانی در پنج سال گذشته به همراه روابط مهم بین‌المللی این کشور به‌طرز چشمگیری تغییر کرده است، این تغییر را بر هویت روسیه تأثیرگذار خواند، از جمله مرزهای این کشور را تغییر داده است؛ حس ملیت بازتعریف شده است و جهان‌بینی کاملاً متفاوت با سنت سه قرن گذشته ایجاد کرده است. به باور این استاد روس‌شناس درک آثار این تغییرات برای همة کسانی که نیاز به تعامل با روسیه دارند و بخش فزاینده‌ای از جامعة جهانی است، ضروری است.

به‌گفتة دکتر امیراحمدیان فدراسیون روسیه در طول 1250 سال یا حتی پیش از رسمی بودن آن، نه‌تنها نام خود بلکه هویت خود را بارها و بارها تغییر داده است، در حالی که ویژگی‌های اصلی را حفظ کرده است و مرزهای خود را سیار می‌داند. این روند احتمالاً در آینده نیز ادامه خواهد یافت.

به باور دکتر امیراحمدیان، ایران با 2040 کیلومتر مرز دریایی در جنوب و 670 کیلومتر مرز دریایی در شمال، توانایی تبدیل‌شدن به کشوری دریایی را داراست و این ظرفیت مغفول مانده است. وی با تأکید بر گسترش روابط ایران با تمامی کشورها، تمرکز صرف به کشورهای منطقه را کافی ندانست.

وی با تأکید بر تولید ناخالص ملی، نرخ واردات و صادرات، موانع ارتباط زمینی، نقش کمرنگ ایران در توافقنامه‌های منطقه‌ای از جمله اکو، و ویژگی خاص ایران که نمی‌تواند متحد استراتژیک و ایدئولوژیک داشته باشد، الحاق به این اتحادیه را چندان راه‌حل مناسبی ندانست، بلکه توسعة پایدار، اتکا به نیروهای جوان کشور، ایجاد منطقة ژئوپولیتیکی مستقل و اتکا به اقتصاد داخلی، و تدوین برنامه‌های آمایش سرزمین را مناسب دانست.
[/av_textblock]

[av_slideshow size=’extra_large’ animation=’slide’ autoplay=’true’ interval=’5′ control_layout=”]
[av_slide id=’9398′][/av_slide]
[/av_slideshow]

[av_textblock size=” font_color=” color=”]
عنوان سخنرانی میرزاخانی، «الزامات پیاده‌سازی موافقنامة موقت تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه» بود. وی ضمن ابراز خرسندی از تداول واژة «اوراسیا» در متون سیاسی و اقتصادی کشور، ابراز امیدواری کرد پس از امضای این موافقنامه روابط برون‌مرزی اقتصادی ایران با تجربه‌ای ثمربخش همراه شود. میرزاخانی با اشاره به بحران اوکراین و تصمیم این کشور در الحاق به اتحادیة اقتصادی اوراسیا، با تشویق مالی پوتین، این حوزه را شایستة پژوهش‌های دانشگاهی جدی خواند. به بیان وی، پاشنة آشیل ایران در رابطه با توافقنامة موقت تجارت آزاد با اوراسیا بحث اجراست. مقدمات امضای این توافقنامه به سال 1394 بازمی‌گردد و در سال 1396 امضا شد. در سال 1398 در مجلس شورای اسلامی تصویب شد و اکنون 20 روز از مرحلة اجرایی‌سازی آن گذشته است. میرزاخانی ضمن بیان این مطلب که این توافقنامه نخستین تجربة ایران برای ورود به تجارت آزاد منطقه بوده است و با انتقاد از کاهلی و سستی در سطوح میانة اداری کشور و بخشی‌نگربودن و بین‌المللی‌نبودن نهادها و سازمان‌های کشور، از عدم‌برداشتن گام جدی در اجرایی‌کردن این توافقنامه ابراز تأسف کرد، به‌طوری که هیچ کالای جدی‌ای میان ایران و این اتحادیه رد و بدل نشده است و افزود: «ایران تنها کشوری است که پس از جنگ جهانی دوم و در شرایط شدیدترین تحریم‌های بین‌المللی موفق به امضای موافقنامة تجارت آزاد شده است و این فرصت را باید مغتنم شمرد و در حفظ و حراست از آن و مهم‌تر، اجرای آن کوشش جدی کرد.»

نظر به اینکه بخش‌های مختلف درگیر در توافقنامه، از جمله سازمان توسعه و تجارت، گمرک، استاندارد، قرنطینه، و وزارت کشور بر اساس فصول نه‌گانة متن موافقنامه عمل نمی‌کنند، کارگروه‌های مشترکی تأسیس شده است تا به طرف اوراسیایی معرفی شود. همچنین، دبیرخانة تجارت اقتصادی اوراسیا نیز باید راه‌اندازی شود. میرزاخانی با بیان این مطلب که اکنون 860 قلم کالا مشمول تعرفه شده است و تا سه سال باید تمامی کالاهای دو طرف مشمول تعرفه شود، همچنین یک سال پس از آغاز مرحلة اجرایی‌شدن موافقنامة موقت، باید مذاکرات برای دائمی‌کردن آن آغاز گردد، اقدام عاجل و تدبیرنگرانه به این امر را ضروری دانست تا فرصت پیش‌روی کشور برای ورود به تجارت آزاد در منطقه از میان نرود.
[/av_textblock]

[av_slideshow size=’extra_large’ animation=’slide’ autoplay=’true’ interval=’5′ control_layout=”]
[av_slide id=’9399′][/av_slide]
[/av_slideshow]

[av_textblock size=” font_color=” color=”]
دکتر پرند نیز «پیامدهای تجارت ترجیحی با اوراسیا، فرصت و چالش‌ها»ی آن را بررسی کرد. وی از دو دیدگاه علمی و تجربی به تبیین موضوع پرداخت.

نخست از دیدگاه علمی به پایان‌نامه‌ای با عنوان «پیامدهای برقراری ترتیبات تجارت ترجیحی در اتحادیة اقتصادی اوراسیا بر تجارت غیرنفتی ایران» اشاره کرد. مباحث تعرفه‌ها و تأثیر تعرفه‌ها بر درآمد دولت و تراز تجاری، و بحث انحراف تجارت یا ایجاد آن در این پژوهش بررسی شده است. بر پایة این بررسی، این اتحادیه برای ایران 25 میلیون دلار ایجاد تجارت و 15 میلیون دلار انحراف تجارت خواهد داشت.

در خصوص شاخص‌های اقتصادی اتحادیة اوراسیا، بر منابع نفت و گاز ایران اشاره کرد و مهم‌ترین مورد برای ایران را بحث فناوری خواند که از طریق این اتحادیه چندان تأمین نخواهد شد. در بخش جمعیت و کالاهای همگن ایرانی این اتحادیه را بازار مناسبی برای ایران دانست.

دکتر پرند با اشاره به این مطلب که بیشترین سهم صادرات و واردات را در این اتحادیه روسیه داراست، حل و فصل مسائل و مشکلات را با روسیه برابر با کل اوراسیا عنوان کرد، که بهترین موقعیت همگرایی خواهد بود و زمینه را برای ورود ایران به بازارهای جهانی و سازمان تجارت جهانی فراهم خواهد کرد.

دکتر پرند به اعمال تحریم‌های آمریکا علیه روسیه اشاره کرد که در سال 2014 حجم واردات این کشور را تقلیل داد. اما در سال 2016 روسیه در قالب این اتحادیه بر شرایط تسلط یافت و در سال 2017 به رشد رسید.

وی صادرات مواد غذایی ایران به اوراسیا را دارای روند رو به رشد خطاب کرد که پیش از امضای این توافقنامه آغاز شده است و با انتقاد از ساختار غیرمتنوع تولید کشور، بر حفظ اقلام غذایی تولید داخلی تأکید کرد.

دکتر پرند مفاد تفاهمنامة اوراسیا را در سه بخش قوانین و مقررات، بخش اجرا و بخش قضایی برشمرد که در نه فصل تنظیم شده است و شباهت زیادی به کمیسیون اتحادیة اروپا دارد.

وی با اشاره به اینکه کاهش تعرفه چندان مؤثر نیست، مشکل عمده را در بخش تولید باکیفیت و رقابتی و فروش مستقیم، همچنین حفظ و استمرار آن دانست. همچنین، بر بازاریابی حرفه‌ای و افزایش تعداد شرکت‌های بزرگ تأکید داشت.

دکتر پرند وجود مناطق آزاد تجاری را بسیار مفید خواند که 70 منطقه را در اوراسیا شامل می‌شود و بر ارتباطات منطقة آزاد مغری با منطقة آزاد ارس، و منطقة آزاد ارمنستان با منطقة آزاد انزلی تأکید ویژه داشت. وی با بیان اینکه نقش منطقة آزاد بیشتر صادرات و ایجاد فرصت‌های تجاری است، از وضعیت مناطق آزاد کشور انتقاد کرد که بیشتر نقش وارداتی و گریز مالیاتی را داراست. به بیان وی، ایران موقعیت پولتیکی برجسته‌ای دارد و عدم استفاده از این موقعیت ضعف خود ماست. وی بر تقویت کریدور شمال و جنوب و تقویت چابهار، انزلی، لوتوس و شرکت‌های حمل‌ونقل هندی و بر موقعیت کشورهایی که میان ایران و اوراسیا قراردارند، ایجاد پارک‌های صنعتی مشترک با روسیه، و همگنی بالای کالاهای ایرانی با بازار تجارت اقتصادی، تأکید داشت.

به گفتة دکتر پرند امضای این تفاهمنامه به‌منزلة کاهش ریسک برای ورود به سازمان‌های بزرگ‌تر است، به‌شرط آنکه استراتژی و برنامه‌ریزی مناسب داشته باشیم و سازمان‌های ما همگن و چابک عمل کنند و موانع بانکی از میان برداشته شود.
[/av_textblock]

[av_slideshow size=’extra_large’ animation=’slide’ autoplay=’true’ interval=’5′ control_layout=”]
[av_slide id=’9400′][/av_slide]
[/av_slideshow]

[av_textblock size=” font_color=” color=”]
دکتر کرمی در جمع‌بندی این نشست گفت: «متأسفانه به‌دلیل سیاست آمریکایی انکار ایران در مناطق پیرامونی، کشورمان دچار نوعی انزوای نهادی منطقه‌ای شده است. همسایگان ما عضو چندین نهاد و سازمان منطقه‌ای هستند و قطعنامه‌ها و بیانیه‌های بسیاری بر علیه کشور به تصویب می‌رسانند. لذا، ایران تلاش دارد به این نهادها وارد شود. در سال 1991، پس از بحران خلیج فارس، ایران کوشید به عضویت شورای همکاری خلیج فارس در آید که به‌دلیل نارضایتی عربستان امکان عضویت نیافت و همچنان این در به روی ایران بسته مانده است. نزدیک به دو دهه از درخواست عضویت ایران به سازمان همکاری‌های شانگهای می‌گذرد، ولی همچنان عضو ناظر باقی مانده است، در حالی که کشورهای هند و پاکستان در مدت کوتاهی عضو این سازمان شده‌اند. بنابراین، ورود ایران به اتحادیة اقتصادی اوراسیا را باید از منظر کاهش انزوای نهادی ایران در منطقه دید. همچنین، دنیای امروز دنیای همگرایی اقتصادی منطقه‌ای است. اتحادیة اروپا، نفتا، آسه‌آن و ده‌ها نهاد منطقه‌ای، مناطق مختلف را تحت پوشش خود دارند و ایران نمی‌تواند نسبت به همگرایی منطقه‌ای و میان‌منطقه‌ای بی‌تفاوت باشد. از طرفی، در بحث همسایگی، گسترش همکاری با این کشورها چه به شکل دوجانبه و چه به شکل منطقه‌ای ضروری است و طبیعتاً همکاری نهادی روابط دوجانبه را نیز تقویت خواهد کرد.»

این نشست با پرسش حضار و پاسخ سخنرانان به کار خود خاتمه داد.
[/av_textblock]

[av_slideshow size=’extra_large’ animation=’slide’ autoplay=’true’ interval=’5′ control_layout=”]
[av_slide id=’9401′ slide_type=” video=’http://’ mobile_image=” video_ratio=’16:9′ video_controls=” video_mute=” video_loop=” video_autoplay=” title=” link_apply=” link=” link_target=”][/av_slide]
[av_slide id=’9402′ slide_type=” video=’http://’ mobile_image=” video_ratio=’16:9′ video_controls=” video_mute=” video_loop=” video_autoplay=” title=” link_apply=” link=” link_target=”][/av_slide]
[av_slide id=’9403′ slide_type=” video=’http://’ mobile_image=” video_ratio=’16:9′ video_controls=” video_mute=” video_loop=” video_autoplay=” title=” link_apply=” link=” link_target=”][/av_slide]
[av_slide id=’9404′][/av_slide]
[/av_slideshow]