سی‌وپنجمین ‌نشست ژاپن‌شناسی: “سن نو ریکیو” و شاگردانش: آیین چای در سده‌های میانه

سی‌وپنجمین ‌نشست ژاپن‌شناسی تحت عنوان “ “سن نو ریکیو” و شاگردانش: آیین چای در سده‌های میانه” روز دوشنبه 26 تیر 1402 با سخنرانی آقای تتسُورو سُومی‌دا _دانشجوی دکتری رشته تاریخ آسیای جنوب غربی، دانشکده ادبیات دانشگاه کیوتو_ در دانشکدۀ مطالعات جهان برگزار شد.

پس ازپخش ویدیو کوتاهی از فیلمی راجع به استاد چای سن ‌نو ‌ریکیو[1](1591-1522)، جناب آقای تتسُورو سُومی‌دا به شرح آن چه که در ادامه آمده‌است پرداختند.

مراسم چای (چانویو)[2] در ژاپن در سده‌‌های میانه در سه دوره سن‌گوکو[3] (1568-1467)، آزوچی‌مومویاما[4] (1603-1568) و ادو[5] (1868-1603) توسعه یافت. استاد چای، سن ‌نو‌ ریکیو باعث تحول بزرگی در این مراسم شد. در آن زمان مراسم چای رسم امیران نظامی و تجار بود که در این محافل به صحبت و مشورت با یکدیگر راجع به امور سیاسی می‌پرداختند. مراسم چای دراتاقی با عنوان چاشیتسو[6] به معنای اتاق چای برگزار می‌شود. ابزار و ظروف مورد استفاده مانند فنجان، قوری و کوزه در مراسم چای بسیار اهمیت دارند.  در دوره سن‌گوکو از ظروف وارداتی بسیار گران قیمت چینی (کارامونو)[7] و کره‌ای (کورای‌مونو)[8] که  می‌بوتسو[9] نامیده می‌شد در مراسم چای استفاده می‌شد. ظروف چینی متقارن و مجلل بودند، در مقابل ظروف کره‌ای به نسبت ظروف چینی ساده بودند. اودا نوبوناگا[10] از امیران نظامی بزرگ آن زمان  است که به جمع‌آوری ظروف چای (می‌بوتسوگاری)[11] می‌پرداخت و به عنوان جایزه به زیر دستان خود هدیه می‌داد. این نشان از اهمیت این ظروف چای دارد. در دوره آزوچی‌مومویاما، سن‌نو‌ریکیو خود به ساخت ظروف چای (ایمایاکی)[12] پرداخت که مورد استقبال نیز قرار گرفت. همچنین در دوره ادو شاگردان او تلاش کردند تا با پیروی از او  بر خلاقیت در مراسم چای بیفزایند. وی مشهورترین استاد چای ژاپنی است که وابی‌چا را به اوج کمال رساند. وابی نوعی حس زیبایی‌شناختی به معنای فقر است. در پیش از سن‌گوکو مفهوم زیبایی در هماهنگی و متقارن بودن دیده می‌شد اما در دوره سن‌گوکو مفهوم کشف زیبایی در نقص گسترش یافت که به آن وابی می‌گویند. در وابی‌چا ظروف چای ارزان قیمت ساخت ژاپن مورد استفاده قرار می‌گیرد. که در این عرصه ریکیو پیشتاز است. وی بیش از هر چیزی بر خلاقیت تاکید داشت. ظروف چای ریکیو مجلل نیست و نشان از سکوت و سیاهی دارد و نوعی احساس تنش را منتقل می‌کند.

ریکیو استاد مراسم چای امیر نظامی وقت ژاپن، اودا نوبوناگا  بود و پس از وی در دوران حکومت دیگر امیر نظامی ژاپن تویوتومی هیده‌یوشی[13] جایگاهش به رئیس اساتید چای ارتقاء یافت. از بالا پوش‌های هیده‌یوشی[14]  این طور به نظر می‌رسد که به زرق و برق و وسایل مجلل و پرشکوه علاقه داشته‌است. سن ‌نو‌ ریکیو به دستور هیده‌یوشی اتاق چایی با دیوارهایی زرین و فرش‌هایی قرمز رنگ و همچنین اتاق چایی ساده بی‌تکلف و دیوارهایی سیاه رنگ از دود نیز می‌سازد. به دستور هیده‌یوشی ریکیو مجبور به خودکشی (سپّوکو-هاراکیری)^[15] شد. شاید اختلاف نظر بین این دو منجر به صدور دستور به خودکشی شده‌است. هاراکیری عملی است که سامورایی‌ها برای بخشش گناهشان (سرپیچی از فرمان) انجام می‌دهند اما ریکیو سامورایی نبود. به همین خاطر همچنان مرگ وی پر رمز و راز است.

فوروتا اوری‌به[16] از شاگران ریکیو، در عین حال که یک امیر نظامی بود به عنوان استاد مراسم چای نیز شهرت داشت. او نیز مانند ریکیو به ساخت ظروف چای پرداخت. وی به  پیروی از ریکیو در ایجاد خلاقیت دست به ساخت ظروفی زد که ظاهری مخدوش داشت و بیننده را به خنده می‌آورد. فنجان مشهور اوریبه در اصل یک فنجان کره‌ای بوده و ابعاد بزرگی داشته ‌است که اوری‌به آن را شکسته و ابعاد آن را کوچکتر کرده و باز به هم متصل کرده است. ترک ایجاد شده در آن شکلی به مانند صلیب دارد. همچنین در پایین کوزه‌ای که اوریبه به آن عنوان «شاهکاری که هرگز دیده نخواهد شد» داده است، شکافی قرار دارد که اگر آب در آن ریخته شود به بیرون می‌ریزد. با این حال او این اثر را  ارزشمند می‌دانست. به دلیل نامشخصی به او نیز دستور به هاراکیری داده‌شد.

نشست با اهدا لوح و تقدیرنامه از طرف جناب آقای دکتر گل‌محمدی و سرکارخانم دکتر پوررستمی به آقای تتسُورو سُومی‌دا و گرفتن عکس یادگاری پایان یافت. / زهرا جلالی دانشجوی مطالعات ژاپن

[1] Sen no Rikyū

[2] Chanoyu

[3] Sengoku

[4] Azuchi–Momoyama

[5] Edo

[6] Chashitsu

[7] Karamono

[8] Koraimono

[9] Meibutsu

[10] Oda nobunaga

[11] Meibutsugari

[12] Imayaki

[13] Toyotomi Hideyoshi

[14] Jinbaori

[15] Seppuku- Harakiri

[16] Furuta Oribe