دکتر سنایی؛ همایش چندجانبه گرایی در سیاست خارجی ایران
[av_slideshow size=’featured_large’ animation=’slide’ autoplay=’false’ interval=’5′ control_layout=”]
[av_slide id=’7749′][/av_slide]
[/av_slideshow]
[av_textblock size=” font_color=” color=”]
در مراسم اختتامیة این نشست، دکتر مهدی سنایی، دانشیار گروه مطالعات روسیه، دانشکدة مطالعات جهان، دانشگاه تهران و سفیر جمهوری اسلامی ایران در روسیه، با عنوان «چندجانبه‌گرایی در عرصة بین‌الملل و جایگاه راهبرد شرقی» سخنرانی کرد. نظام بین‌الملل از سدة 17 تا نیمة سدة بیستم با هژمونی نسبی بریتانیا، چندقطبی بوده است. پس از پایان جنگ جهانی دوم، نظام دوقطبی برقرار شد. با فروپاشی شوروی این نظام برچیده شد و وقایعی مانند بحران کویت در سال 1991، بحران بوسنی از 1992 تا 1996، بحران کوزوو در 1999، جنگ افغانستان در 2001، جنگ دوم خلیج‌فارس در 2003، بحران لیبی در 2013 و بحران سوریه از 2012 تا کنون روی داده است. این بحران‌ها که تعداد اندکی از آن‌ها حل شده و بیشتر تشدید شده است در فضای بعد از دوقطبی روی داده است. از این دورة سی سالة گذشته و در حال گذار تعبیر به تک‌قطبی یا چندقطبی شده است. به بیان دکتر سنایی، نظم نوین و جهان تک‌قطبی محقق نشده و نه‌تنها نظم جدیدی شکل نگرفته است، بلکه مشکلات فراوانی برای جامعة جهانی داشته است. از بعد چندقطبی نیز سخن از برقراری نظمی نوین نیست اما برای مثال در عرصة اقتصادی آمریکا، چین و اتحادیة اروپا؛ در حوزة سیاسی تمامی پنج عضو شورای امنیت؛ و در حوزة نظامی، روسیه و آمریکا مطرح‌اند. چنانچه تا اندازه‌ای نظم نوین تک‌قطبی شکل گرفته یا درحال شکل‌گیری بود، بی‌تردید در سال 2008 با ورود بازیگری جدید و ممانعت از پلن اجرایی ایالات متحدة آمریکا توسط گرجستان پایان یافت و بدین ترتیب نظم نوین جهانی و نظریة پایان دنیای فوکویاما، همچنین نظریة برخورد تمدن‌ها زیر سؤال رفت. دکتر سنایی شرایط کنونی عرصة بین‌المللی را در حال گذار خواند و افزود قدرت‌های جدیدی در حال سربرآوردن‌اند و شکل سیالی پدید آمده است که تهدیدهایی را متوجه جامعة جهانی می‌کند، در عین حال فضایی را برای رشد بازیگران مستقل فراهم می‌آورد.
سفیر کشورمان در روسیه دلیل چندجانبه‌گرایی در فضای فعلی را چنین برشمرد: یک‌چندقطبی‌بودن عرصة بین‌الملل (نه چندقطبی کامل)؛ کاهش قدرت اقتصادی و نقش آمریکا در صحنة بازی‌های بین‌المللی در برابر افزایش قدرت چین (20 تریلیارد دلار ارزش تولید ناخالص ملی در برابر بالای 15 تریلیارد دلار چین که بنا به پیش‌بینی‌ها تا 2030 چین جلوتر از آمریکا و احتمالاً تا 2050 هند جلوتر از هر دو کشور خواهد بود)؛ کاهش فاصلة میان قدرت‌های کوچک و بزرگ (رشد کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای از جمله برزیل، آفریقای جنوبی، ایران، عربستان و ترکیه)؛ در نتیجة متغیرهای ذکر شده، چندسطحی‌شدن نظام بین‌الملل و خروج از تصمیم‌گیری‌های تک‌لایه‌ای و در محیط بسته (وجود تصمیم‌گیرندگان منطقه‌ای، فرامنطقه‌ای و ملی) و شبکه‌ای‌شدن آن (اهمیت ساختارها در برابر فرایندها)، در نتیجه موفقیت برخی نهادهای کوچک در انجام فرایندهای بزرگ در عرصة بین‌الملل با حتی یک تویت (نقش بسیار بالای فضای مجازی و ارتباطات که در موضوع خاشقچی بسیار عیان شد)؛ شکل‌گیری فرایندها از پایین به بالا به‌جای صرفاً از بالا به پایین. دکتر سنایی از حرکت رو به رشد هند در عین تناقض‌ها و محرومیت‌های خاص هند سخن گفت که بسیار مورد توجه افراد در عرصه‌های بین‌الملل واقع شده است.
رئیس همایش چندجانبه‌گرایی از تحول در عرصة ژئواستراتژی جهانی سخن گفت. در چند دهه در دوران جنگ سرد، قطب‌بندی شرق و غرب تعیین‌کنندة رویدادهای جهانی بود، اما به باور وی این تقاطع ژئوپلتیک، امروز در حوزة اوراسیا، خاورمیانه و آسیای جنوب‌شرقی است و با فروپاشی شوروی، مانع بر سر راه پیوند این پتانسیل‌ها برداشته شده است. لذا، نگاه ما به روابط ایران و روسیه و اهمیت آن در این چارچوب لازم است نگریسته شود که هم خود اهمیت حیاتی دارد و هم در شکل‌گیری تحولات جهانی مهم است و نقش ایران و روسیه بسیار بالاست. به باور دکتر سنایی، اروپا نیز به این واقعیت اذعان دارد، اما هنوز بر سر باقی‌ماندن در آن نقشة کلاسیک آمریکا و غرب یا سرمایه‌گذاری در این حوزة جدید در تردید است. جهانی‌شدن، مسئولیت‌های مشترک، شبکه‌های اجتماعی و منطقه‌گرایی، همگی نشان از چندجانبه‌شدن عرصة بین‌الملل است.
بخش دیگر سخنان دکتر سنایی به شاهراه‌‌های ارتباطی راهبردی، چه ترانزیت و چه انتقال انرژی اختصاص داشت که رقابت بر سر آن‌ها جدی است. ایران یکی از این شاهراه‌هاست: از شمال به جنوب؛ در بخش شرقی، افغانستان و پاکستان؛ در شرق خزر از طریق ترکمنستان و قزاقستان؛ و در غرب خزر. آسیای شرقی و آسیای جنوب شرقی بیشتر بهره‌بردار این خط‌اند.
دکتر سنایی در جمع‌بندی سخنان خود گفت، ضرورت اخذ راهبرد شرقی قوی حکایت از آن دارد که غرب محوریت خود را از دست داده است، اما همچنان نقش دارد. چندجانبه‌گرایی و سیاست فراگیر این ظرفیت را در خود دارد که تمامی اتکای ما به یک‌سو محدود نمی‌شود. حفظ توازن و افزایش ظرفیت و تنوع ما در روابط خارجی باعث افزایش قدرت گفتگوی ما با همة طرف‌ها، از جمله شرکا خواهد بود. در این خصوص موارد زیر برشمردنی است: تقویت روابط با هند، چین و روسیه و تقویت روابط با همسایگان و با سازمان‌هایی نظیر بریس، اکو و شانگ‌های که ایران عضو ناظر آن است و اتحادیة اقتصادی اوراسیا، شامل کشورهای روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، ارمنستان و روسیة سفید بلاروس که توافقنامة منطقة تجاری آزاد با آن در حال برقراری است. دکتر سنایی تأکید کرد تحولات چندلایه است و دشمن را نباید از آنچه هست بزرگ‌تر دید. از هشت خط لولة نفتی که از پیرامون ما عبور کرده است، هیچ یک از طریق ایران عبور نمی‌کند. گسترش خطوط راه‌آهن و خط لوله‌های نفتی از جمله اقداماتی است که لازم است اتخاذ شود و به‌اجرا درآید. چه از نگاه دانشگاهی و چه از نگاه اجرایی با عینک معاصر باید مسئلة چندجانبه‌گرایی نگریست. اصلاح روابط با کشورهای عربی در سیاست خارجی از جمله دیگر موارد مهم است. دکتر سنایی ضمن تأکید بر روابط چندجانبه‌گرایی، خبر از ارتقای رایزنی‌ها داد. تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی و منافع کشور ما ایجاب می‌کند که روابط خود را با روسیه تقویت کنیم. به این روابط به‌صورتی همه‌جانبه و فراگیر نگریسته شده و دربارة تمامی عناصر موجود در رابطه گفتگوهایی در حال شکل‌گیری است. سفرهای دوجانبه و شانزده بار ملاقات رئیس‌جمهور کشورمان در این پنج سال با پوتین یکی از موارد بیانگر ارتقای رایزنی‌هاست. پوتین سه بار به ایران آمده است که در تاریخ پانصد سالة ما بی‌سابقه بوده است. دکتر سنایی ضعف این روابط را در این دانست که دولتی است در حالی باید میان نهادها نیز شکل بگیرد. همچنین، خبر از افزایش گردشگران میان دو کشور داد که نسبت به پنج سال گذشته پانزده برابر شده است. اتحادیة همکاری‌های دانشگاهی در چارچوب دیپلماسی علمی مطرح‌شدة دکتر عاملی ایجاد شده است که یکی از جمله کارهای موفق بوده است. وی به نقل از دستیار اول پوتین که دو دوره نیز وزیر آموزش و پرورش روسیه بوده است افزود ایران دستاوردهای علمی و فناوری خوبی دارد. با توجه به اینکه هر دو کشور صادرکنندة انرژی هستند، تلاش بر این است که در تبادلات اقتصادی نیز گسترش روابط شکل‌گیرد.
[/av_textblock]
دیدگاهتان را بنویسید