برگزاری همایش الگوهای نظم منطقه ای در جهان پساداعش
[av_textblock size=’17’ font_color=” color=”]
همایش بین‌المللی الگوهای نظم منطقه‌ای در جهان پساداعش
انجمن ایرانی مطالعات جهان در همایش سالیانه و بین‌المللی خود با همکاری دانشکدة مطالعات جهان دانشگاه تهران و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، در 5 اسفند 1396 در دانشکدة مطالعات جهان همایش الگوهای نظم منطقه‌ای در جهان پساداعش را با حضور اندیشمندانی از فرانسه، ترکیه، عراق و سنگاپور برگزار کرد.
در مراسم افتتاحیة این همایش به‌ترتیب دکتر سعیدرضا عاملی، رئیس دانشکدة مطالعات جهان، دکتر جواد ظریف، وزیر امور خارجة کشورمان، دکتر رضا دهقانی، دبیر علمی همایش، دکتر عباس خامه‌یار، معاون بین‌الملل سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی سخنرانی داشتند.
دکتر عاملی، سخنران نخست نشست افتتاحیه، ضمن خیرمقدم به حضار و به میهمانان خارجی این همایش، همچنین به جناب آقای دکتر ظریف، مصادف‌شدن روز برگزاری این همایش را با روزی بارانی و آغازگر موسم بهاری به فال نیک انگاشتند. رئیس انجمن ایرانی مطالعات جهان در انتخاب موضوع نشست، اهمیت مهم‌ترین عنوان‌های سال را برای هر انجمن در برپایی همایش برشمرد و پدیدة داعش را مسئله‌ای مهم در سطح جهان اسلام و غیراسلام نامید. گرچه ظهور و موجودیت داعش از آوریل 2013 بوده است، جریانی است که ریشه‌های تاریخی جدی‌تری دارد. در واقع، جریان افراطی از زمان پیامبر (ص) شکل گرفته که گاه از ایشان عقب‌تر مانده و گاه پیش‌تر رفته است.
رئیس دانشکدة مطالعات جهان اظهار داشت، با اینکه با رشادت رزمندگان اسلام و تدبیر سردار سلیمانی از 30 آبان 1396 پایان داعش در سوریه و عراق اعلام شد، اندیشة داعشی هنوز خاتمه نیافته و در سراسر نقاط همچنان حمایت‌های بین‌المللی و بزرگ‌کردن آن با کلیدواژة «حکومت اسلامی» با پوشش خبری رسانه‌هایی همچون CNN و BBC به قوت خود باقی است و در صنعت رسانه به کدگذاری اشتغال دارند؛ این در حالی است که در جهان برای مثال، یهودیان اجازه نمی‌دهند antisemitism برای هیچ گروه، دین یا حرکت ضدانسانی همراه باشد. در اصل این رسانه‌ها با حرکت قوی و بازتولید خبر در رسانه‌ها، یکی را برابر با همه، داعش را برابر با اسلام، جامی‌اندازند و با ننگین‌کردن کل جهان اسلام با این کلیدواژه، حتی در جهان اسلام شکاف ایجاد می‌کنند.
این استاد علوم اجتماعی دانشگاه تهران عنوان کرد، با فعالیت‌های داعش بنیادگرایی بزرگ‌تر و قدرت‌مند‌تری در این سال‌ها شکل گرفته است که داعش در اصل محصول بنیادگرایی آمریکایی است. آمریکا که خود منطقه‌ای تسخیرشده است و اروپاییان با ورود به آمریکا، به کشتار و اخراج جمعی بومیان این سرزمین پرداختند، خود زاییدة افراطی‌گری تاریخی بوده و افراطی‌گرایی بیشتری را در قرون بعدی رقم زده است.
به باور دکتر عاملی، در دوران پساداعش، نظم منطقه‌ای باید بر پایة توازن قدرت تعریف شود و تساوی تمامی دولت‌ها در آن لحاظ گردد. اینکه هر چه قدرت داری حق داری، باعث شده است که آمریکا به خود حق دخالت در منطقه را قائل باشد.
ایشان در خاتمه از دکتر ظریف و از دکتر دهقانی و همکارانشان در برگزاری این همایش و تهیة مقالات ارزش‌مند آن تشکر کردند.
دکتر ظریف، سخنران دوم مراسم افتتاحیه، ضمن خیرمقدم به حضار و میهمانان از سایر کشورها، و تشکر از دکتر عاملی، با ذکر دو مقدمه به بیان نکات کلیدی خود پرداختند.
وزیر امور خارجة کشورمان در مقدمة نخست، بیان داشت: «نظم در منطقة آسیای غربی مستقل از نظم در جامعة بین‌المللی نیست. شرایط بین‌المللی شرایطی ویژه و دوران گذار است.» به بیان ایشان، دوران گذار در طول تاریخ همواره شرایط خاصی داشته است و در این دوران معمولاً تحولات عظیمی صورت می‌گیرد که به‌دلیل سیالی‌بودن جریانات بین‌المللی است. در دوران گذار به‌دلیل سیالی، تحولات جدیت و وسعت گسترده‌تری دارد. در این دوران محاسبات غلط باعث سقوط دولت‌ها و محاسبات درست باعث قدرت‌گرفتن دولت‌ها خواهد شد. در شرایط سیال، محاسبات بسیار مهم است و تمامی زوایای یک واقعیت باید به‌دقت بررسی شود.
دکتر ظریف، در مقدمة دوم خود بیان داشت که در این دوران گذار، اتفاق مهمی افتاده است: «در جهانی پساغربی زندگی می‌کنیم. این به این معنا نیست که غرب ازمیان‌رفته یا در حال ازمیان‌رفتن است؛ بلکه به این معناست که تحولات مهم در جامعة بین‌المللی دیگر در غرب رقم نمی‌خورد یا غرب در آن دیگر نقش کلیدی ندارد. امروز، ریشة تحولات در غرب و ایالات متحده نیست. جهان تغییر ماهوی کرده است.»
سپس، دکتر ظریف با ذکر این دو مقدمه وارد بحث پساداعش شد و گفت: «پساداعش تحولی است که در منطقه به شکست سرزمینی داعش انجامیده است، نه شکست داعش و این دو با هم فرق دارد. ادعای دروغین سرزمین و خلافت اسلامی نابود شده است اما تفکر داعشی، مبانی فکری داعش، منابع مالی داعش و ظرف پدیدآورندة داعش نابود نشده و منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای است.» ایشان افزود: «غربی‌ها با این تصور غلط که داعش گذشت، لحن تند و گزنده‌ای را در برابر جمهوری اسلامی ایران در پیش گرفته‌اند و بر این باورند که با ازمیان‌رفتن داعش، دیگر نیازی به مدارا با ایران ندارند.»
دکتر ظریف شرایط ایجادشدن داعش در منطقه را همچنان به‌قوت خود باقی خواند و از دو عامل خارجی و داخلی نام برد. به بیان ایشان، داعش زاییدة حملة آمریکا به عراق و ظلمی است که صهیونیست‌ها در منطقه رقم زده و عقده‌هایی ایجاد کردهاند که ناکارآمدی دولت‌ها در برآورد حق احترام متقابل برای مردم منطقه به آن دامن زده است. دیگر کشورهای منطقه نیز با نزدیکی به رژیم صهیونیستی این عقده‌ها را در مردم، به‌خصوص در جوانان منطقه، تشدید می‌کنند. اینکه دولت‌های منطقه نتوانسته‌اند این نیاز ملی و اصولی مردم خود را برآورده کنند، باعث شده است که عقدة متراکم تاریخی در جهان عرب شکل گیرد. دولت‌های منطقه، به‌خصوص عربستان سعودی، تلاش کردهاند که این عقدة انباشته را به سوی دشمن خارجی، شیعه، و ایران منحرف کنند.»
وزیر امور خارجة کشورمان از اقدام چند ماه گذشته و بسیار مهم آمریکا در منطقه یاد کرد که با برنامه‌ریزی به خارج‌کردن افراد داعش از منطقه پرداخته‌‌اند و آن را اقدامی خطرناک خواند، زیرا نیروهای داعشی از بین نرفته‌اند، ایدئولوژی داعشی و شبکه‌های داعش باقی است، و دلارهای نفتی حامی داعش پابرجاست. در اصل داعش در همة منطقه و در سراسر جهان پخش شده است و این خطر هر روز ممکن است از جای دیگری ظهور و بروز کند.
به بیان دکتر ظریف، نظم بعد از داعش وقتی آشکارتر می‌شود که داعش را منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ببینیم. امروز داعش با طالبان بر سر بمب‌گذاری رقابت در پیش گرفته است. آن‌ها با ایجاد رعب که زادة عقده‌های توده‌های اجتماعی است، رنگ‌وبوی فرقه‌ای به خود گرفته‌اند که خطر بیشتری برای منطقة ماست.
دکتر ظریف افزود: «باید به‌دنبال نظمی جدید بر پایة قدرت و هژمونی‌‌ای جدید بود و بر اساس آن نسخه‌ای ارائه کرد. نظم جدید نتیجه و برآیندی است از آنچه در منطقه انجام می‌دهیم. اگر بپذیریم که جهان پساغربی است و در رفتار هم آن را بپذیریم که ما کنشگریم، نه موضوع کنش، میتوانیم تأثیرگذار باشیم. حرکت‌های افراطی در منطقه از جمله بازی صدام، بازی طالبان و بازی داعش حرکت‌هایی بود که جمهوری اسلامی آن‌ها را برهم‌زد. روش عملیاتی در منطقه مبتنی بر خرید امنیت است و ما باید در این دام نیفتیم و طرح جدیدی رقم بزنیم. جمهوری اسلامی ایران خود باید طراح امنیت باشد و امنیت باید تغییرات ماهوی بیابد. بعد از جنگ سرد، آمریکایی‌ها تصور کردند که پیروز جنگ سردند و می‌توانند جهان جدیدی را پایه‌ریزی کنند و هزینه‌های زیادی هم کردند. در دهة 1990، جورج بوش پدر بود که نظم جدید جهانی را در سازمان ملل بر پایة جهانی تک‌قطبی طرح کرد. جمهوری اسلامی ایران در اولین طرح خود طرح مجمع گفتگو در خلیج فارس را دنبال می‌کند؛ چون اختلافات در این منطقه بسیار شدید است و جنگ‌ها همه در این منطقه یا متأثر از این منطقه است.»
دکتر ظریف از رویکرد اعتلاف‌سازی و حذف ایران از منطقه یادکرد. ایشان در خاتمه افزود: «116 میلیارد دلار در منطقه هزینه شده است. عربستان با هزینه‌کرد 68 میلیارد دلار در تسهیلات نظامی به جایگاه چهارمین کشور دنیا رسیده است. این در حالی است که ایران با کمترین هزینه‌کرد در تسهیلات امن‌ترین کشور منطقه محسوب می‌شود. حرکت از امنیت مبتنی بر حذف و اعتلاف به سمت امنیت شبکه‌ای و گفتمان امنیت‌سازی در منطقه برون‌رفت از معمای امنیتی منطقه خواهد بود. ما میتوانیم مبانی امنیتی در منطقه و برای فرزندانمان ایجاد کنیم. اینکه فکر کنیم واقع‌گراییم و براساس این تفکر بخواهیم مطابق الگوهای قبلی حرکت کنیم، جنگ را در منطقه همچون گذشته نهادینه کرده‌ایم و این تفکری است که باید از آن عبور کنیم.»
در خاتمة سخنرانی دکتر ظریف، دکتر عاملی با اعطای لوح و یادبود از این حامی معنوی و اندیشه‌‌ای دانشکدة مطالعات جهان و انجمن ایرانی مطالعات جهان تشکر و قدردانی کردند.
دکتر دهقان، سخنران سوم مراسم اختتامیه، ضمن خیرمقدم به دکتر ظریف، حضار و میهمانان خارجی و تشکر از سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، به بیان روند شکل‌گیری همایش پرداخت. ایشان افزود: «دوسه هفته از فروپاشی داعش در عراق و سوریه توسط سردار سلیمانی نگذشته بود که دانشکدة مطالعات جهان و انجمن ایرانی مطالعات جهان تصمیم گرفت عصر پساداعش را بررسی کند. کمیتة اجرایی این همایش در کمتر از سه ماه ایجاد شد.» وی از استقبال خوب داخلی و خارجی از این همایش یاد کرد و افزود: «در کمتر از یک ماه 80 چکیده به دبیرخانة همایش ارسال و 50 مقاله واصل شد. از آنجا که این همایش یک‌روزه برگزار می‌شود، 22 سخنرانی در 6 نشست در دو سالن موازی عرضه خواهد شد. سایر مقالات ارزش‌مند این همایش که به دلیل محدودیت زمانی امکان عرضة آن در روز همایش فراهم نشد، در مجموعه مقالات این همایش به‌زودی منتشر خواهد شد.» دبیر علمی همایش، هدف از برگزاری این همایش را شکل‌گیری متون مناسب برای دوران پساداعش با رویکرد آینده‌نگرانه، به‌خصوص در شکل‌گیری الگوهای نظم در منطقه عنوان کرد.
دکتر خامه‌یار، سخنران آخر مراسم افتتاحیه، ضمن تشکر از دانشکدة مطالعات جهان، جناب آقای دکتر عاملی، و دکتر دهقان و همکارانشان، به بیان دو نکتة اساسی پرداخت. نکتة نخست آنکه داعش یک مصداق است. بیش از 100 گروه افراط‌گر در منطقه وجود دارد که به بروز دشمنی و خشونت در منطقه دامن می‌زنند. نکتة دوم آنکه آمریکا توماری 30 ساله برای برچیدن داعش در منطقه در دست داشت که جمهوری اسلامی ایران در سه سال آن را جمع کرد.» ایشان از استفاده از عبارت پساداعش ابراز نگرانی کرد و افزود: «نباید سخن از پساداعش داشت. داعش جغرافیای خود، سکوی پرش برای خلافت خودخواندة خود، و منابع میدانی خود را از دست داده است، اما فکر و اندیشة داعشی هنوز برقرار است و سخن از پساداعش زود است.»
معاون بین‌الملل سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در خصوص الگوهای نظم منطقه‌ای ابراز داشت: «این موضوع دارای پیشینه است و آن امکان‌سنجی نظم در منطقه است. نقد به همین نظم هم وارد است و تا زمانی که بازی‌های منطقه‌ای و به نیابت از این قدرت‌ها در منطقه وجود داشته باشد، الگوهای بی‌نظمی کلان بر منطقه حاکم است و در این بی‌نظمی ارائة الگوی نظم کار دشواری است. آرمان‌های مقدس نباید باعث شود که واقعیت‌های منطقه را نادیده بگیریم.»
دکتر خامه‌یار، هشت دسته‌بندی را طرح کردند. در مجموعة نخست، آمریکا، انگلیس و رژیم اشغالگر قدس پروژة ساس‌پیکوی 2 را پس از پروژة ناموفق ساس‌پیکوی 1 آمریکا در پیش گرفته‌اند. در طرح‌های آنان، هم به‌لحاظ راهبردی و هم آکادمیک، ایران هدف اصلی است. وی افزود: «تعریف جنگ‌های نسل چهارمی، از میان بردن ارتش‌های منطقه‌ای است. حتی در ترکیه که هم‌پیمان آمریکا بود، با کودتای نظامی نافرجام ترکیه همین هدف دنبال می‌شد. هر قدرت بالقوه‌ای در منطقه تهدیدی برای رژیم صهیونیستی محسوب می‌شود.»
مجموعة دوم، تجزیة قومی و مذهبی است. غرب به بازسازی جدی نیاز دارد. بنابراین، پروژة بالفور 2 برای تثبیت مرزهای گسسته‌شدة رژیم صهیونیستی و بازسازی و بازآفرینی شعار «از نیل تا فرات» در دست اجراست که پیامدهای بزرگی به‌دنبال خواهد داشت، از جمله میلیون‌ها آوارة فلسطینی.
مجموعة سوم، بازیگران بین‌المللی، آمریکا و روسیه، است. آمریکاییان پیش‌تر نیابتی می‌جنگیدند، اما امروز در منطقه حضور پررنگ دارند. رویکرد روسیه نیز شفاف نیست که آیا هنوز به‌دنبال ورود به آب‌های خلیج‌فارس و دریای مدیترانه است؟ آیا هم‌پیمان مهم کشورهای منطقه است؟ رویکرد آن با رژیم صهیونیستی چه خواهد بود؟
مجموعة چهارم، بازیگران منطقه‌ای سوریه، ترکیه، عراق، ایران، و عربستان است. ترکیه به‌دنبال آرمان نوعثمانیسم، خلافت دوباره و اسلام سیاسی سنی است. جابه‌جایی قدرت در عربستان و برخلاف سنت‌های سعودی‌ها و ادامة تنش‌زایی با ایران نیز از اهم موارد مربوط به عربستان است.
ایشان مجموعه‌های بعدی را چنین برشمردند: بازیگران ایجاد نظم یا بی‌نظمی و داعشی‌ها؛ ایران و هم‌پیمانان منطقه که ایده‌های ضداستکباری و ایدئولوژی خود با نظم تحلیلی جهانی را دنبال می‌کنند؛ میکروقدرت‌ها که نقش منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای دارند و بر ماکروقدرت‌ها اثر دارند، مثل حزب‌الله لبنان، انصارالله یمن، و مدافعان حرم در سوریه.
در حاشیة این همایش، دکتر ظریف با حضور در کتابخانة دانشکدة مطالعات جهان از 500 جلد کتاب اهدایی پروفسور میچی‌تارو تادا، نویسندة ژاپنی و استاد فقید دانشگاه کیوتوی ژاپن، رونمایی کرد. این مجموعة نفیس از سوی استاد محمد نقی‌زاده، بنیانگذار گروه ژاپن دانشکدة مطالعات جهان، و با همکاری سفارت ایران در ژاپن به دانشکدة مطالعات جهان تقدیم شده بود. دکتر ظریف دفتر یادبود دانشکده را نیز امضا کرد.
پس از مراسم افتتاحیه، سخنرانی‌ها به شرح فایل پیوست برگزار گردید.
در مراسم اختتامیه دکتر دهقان، به بیان آماری گزارش مختصری از این همایش داد. در این همایش 70 درصد مقالات به غرب آسیا و خاورمیانه اختصاص داشت که بیانگر چالش‌برانگیز بودن منطقه است؛ 20 درصد مقالات به نظریه‌ها و سناریوها و 10 درصد مقالات به آفریقا و آمریکا اختصاص داشت. مقالات چشم‌اندازی در الگوهای نظم در منطقه را ترسیم کردند و انجمن ایرانی مطالعات جهان در نظر دارد در سال آتی نیز این بحث را ادامه دهد، ضمن اینکه قفقاز و آسیای مرکزی نیز در مباحث وارد شود.
دبیر علمی همایش در خاتمه از تمامی سخنرانان و نویسندگان مقالات تشکر و قدردانی کرد. همچنین از دکتر عاملی که از برگزاری این همایش پشتیبانی کردند و از سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی که اقامت میهمانان خارجی را تقبل کردند بودند تشکر نمود.
[/av_textblock]
دیدگاهتان را بنویسید