نگرش دوفضایی به سواد اینترنتی

[av_one_full first min_height=” vertical_alignment=” space=” custom_margin=” margin=’0px’ padding=’0px’ border=” border_color=” radius=’0px’ background_color=” src=” background_position=’top left’ background_repeat=’no-repeat’ animation=”]

[av_slideshow size=’featured’ animation=’slide’ autoplay=’false’ interval=’5′ control_layout=”]
[av_slide slide_type=’image’ id=’358′ video=” mobile_image=” video_ratio=” title=” link_apply=” link=’lightbox’ link_target=”][/av_slide]
[/av_slideshow]

[av_textblock size=” font_color=” color=”]
در چهارمین همایش انجمن علمی ارتباطات که روز سه شنبه 21 اردیبهشت ماه در تالار شهید مطهری دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد، دکتر سعیدرضا عاملی؛ رییس دانشکده مطالعات جهان به سخنرانی در زمینه “سواد و شناخت دوفضایی و ضرورت بحث پیرامون سواد اینترنتی” پرداخت.

در این همایش که با همکاری کرسی یونسکو در فرهنگ و فضای مجازی: دوفضای شدن جهان در روز جهانی ارتباطات تحت عنوان “سواد اینترنتی” برگزار شد، با دعوت از اساتید برجسته علوم ارتباطات انجام گرفت.

دکتر سعیدرضا عاملی؛ استاد گروه ارتباطات و مطالعات آمریکای شمالی دانشگاه تهران، در این همایش ضمن گرامی داشت روز ارتباطات از تلاش انجمن علمی ارتباطات قدردانی کرد. وی در سخنرانی خود با عنوان “سواد و شناخت دوفضایی و ضرورت بحث پیرامون سواد اینترنتی”، مهم‌ترین راهکار در مواجهه با مسئله اصلی در دنیای گسترده مجازی امروز که ظرف متنوع و متکثری دارد، را چگونگی استفاده درست از آن دانست و بیان داشت: چگونه می‌توان از دنیای مجازی امروز به نحوی استفاده کرد که هم بهینه باشد و هم امن و پاک تا کاربران بتوانند از آسیب‌های محیط‌های مجازی مصون بمانند؟

استاد گروه ارتباطات افزود: جهان واقعی امروز به جهان مجازی تبدیل شده و پا را فراتر از جغرافیای زندگی ما گذاشته است. روزانه حرکت ارتباطی ما شامل هزاران کیلومتر است و از این سوی جهان به آن سوی جهان روزانه حضور داریم و در معرض محتوای فرهنگ های قرار می گیریم که کاملا با فرهنگ ما در تضاد و تعارض هستند. این دوفضایی شدن، چالش‌ها و نگرانی‌ها، آسیب‌ها و نا امنی‌هایی را وارد عرصه زندگی ما کرده و البته فرصت های زیادی را نیز برای ما فراهم کرده است.

رئیس کرسی فرهنگ و فضای مجازی یونسکو یادآور شد: در دنیای واقعی عناصر مثبت و منفی نیز وجود دارد، محل‌های خوب و بد وجود دارد، شخصیت‌های خوب و بد هم وجود دارد به طبع آسیب‌هایی نیز در جامعه وجود دارد، و یکی از دلایل مهم در تمرکز روی آسیب های فضای مجازی، تراکم خیر و شر در آن و آسان بودن دسترسی به آسیب های دور و نزدیک است. سواد رسانه‌ای به این اشاره دارد که ما چه استفاده‌ای از این فضا داشته باشیم تا موجب رشد و تعالی ما شود.

دکتر عاملی در ادامه افزود: انسان موجودی است اجتماعی که به توسعه اجتماعی خود علاقه دارد و در این راستا هر سیاستی که به محدودیت اجتماعی بیانجامد محکوم به زوال خواهد بود. ممکن است انزوای اجتماعی، سرد شدن هویت‌ها، بحران هویتی و اعتراضات اجتماعی از آسیب‌های فضای مجازی باشد اما ما باید راه حل‌هایی داشته باشیم که ضمن رویکرد به این فضا آن آسیب‌ها را نیز کم‌تر کند. همچنین فضای مجازی در همه جا حاضر است و ارتباطات از طریق موبایل، اینترنت و غیره به نحوی در حال گسترش است و انسان در بستر این محیط حرکت می کند، و لذا باید توجه داشت زمانی که تراکم و تکثر فرهنگ‌ها بوجود می‌آید ما خودمان باید خود را مدیریت کنیم و شرایط فراهم شود که کاربران در محیط های جهانی نحوه استفاده خود را اصلاح کنند.

استاد گروه مطالعات آمریکای شمالی همچنین به این موضوع اشاره کرد که؛ چون ما در چنین فضایی هستیم پس باید سواد اینترنتی را بیاموزیم تا به توسعه و تعالی اجتماعی و تعالی دانش دست پیدا کنیم. وی افزود: مهم‌ترین سواد، شناخت ماهیت فضای مجازی است و چون ما بر این فضا اشراف نداریم و نمی دانیم در چه فضایی در حال سیر هستیم، کمی کار مشکل می‌شود.

استاد گروه ارتباطات در تعریف جهان مجازی گفت: جهان مجازی از محیطی متکثر، جهانی، غیر مرکزی، به هم پیوسته و دارای ماهیت متفاوت از جهان فیزیکی است. این محیط یک محیط ریاضی است چرا که این محیط یک محیط عددی و الگوریتمی است.

دکتر عاملی در بحث پیرامون “تکثر اینترنت”، چنین عنوان کرد: فضای مجازی متکثر شده است که منشأ تکثر اکوسیستم‌ها متفاوت و “محتوا” می‌شود. در محیط اینترنت، تکثر اکوسیستم بر اساس دین و ارزش ها، فرهنگ، جغرافیا و زبان و غیره شکل می گیرد. دامنه‌ اینترنت عمومی در حال محدود شدن است و امروز در محیط های تخصصی و ای پی محور، افراد خاصی می‌توانند وارد شوند و به اطلاعات بیشتر دسترسی پیدا کنند. همچنین ایشان افزودند: قلمروهای دسترسی به “همه اطلاعات” در فضای مجازی روز به روز محدودتر شده و به مرور بسته خواهند شد.

عضو شورای عالی فضای مجازی در بحث اینترنت همه چیزها عنوان کرد: اطلاعات، آدم‌ها، اشیاء و فرایندها موضوع اتصال به دیوایس ها هستند. و به صورت اتوماتیک انتقال داده می‌کنند سپس تراکنش اتوماتیک صورت می‌گیرد و این نشان می‌دهد دامنه اینترنت “دامنه هوشمندی فراگیر” است.

ایشان با رجوع به سخنان حضرت آیت الله خامنه ای که فرمودند: “جایی که امکان ریزش کوه وجود دارد نمی‌توان فکری برای مدیریت امکان ریزش کوه نکرد”. خاطر نشان کرد که هر جا که موضوع نگران کننده‌ای وجود داشته باشد جای نگرانی هم وجود دارد. ما با این تفکر می‌توانیم پیش برویم که کدام رویکرد به فضای مجازی موجب پیشرفت پایدار اسلامی ایرانی می‌شود و چه دانشی را اقتضاء می‌کند. و این امر با نگرش راهبردی که همزمان به ظرفیت های مثبت و چالش های منفی فضای مجازی توجه می کند، تحقق پیدا می‌کند. با توجه به این که استفاده از محیط‌های مجازی ممکن است آسیب‌هایی به دنبال داشته باشد که یکی از آنها بلوغ زودرس در کودکان و بروز رفتارهای خشن در آنان است باید توجه خاص به گروه های سنی آسیب پذیر داشت.

استاد عاملی گفت: رویکرد های آسیب گرای صرف به فضای مجازی، موجب توسعه استفاده آسیبی و از دست دادن فرصت‌های فضای مجازی می شود؛ در مقابل رویکرد راهبردی و همچنین با نگاهی فرهنگی و معطوف به بومی سازی، رویکرد دو فضایی ظرفیت های لازم برای استفاده فرهنگی و بهینه از این محیط را فراهم می سازد.

استاد دانشگاه تهران در بیان موضوع سواد اینترنتی گفت: سواد اینترنتی را از یک جهت می‌توان سواد نامید که در گذشته عبارت بود از؛ خواندن و نوشتن و توانایی استفاده از اطلاعات و امروزه سواد به موضوع یکپارچه تری تبدیل شده است. وی گفت: موضوع سواد رسانه‌ای به دهه‌های 60 برمی‌گردد و موضوع آن محتوایی است که می‌خواهیم مصرف و تولید کنیم. . اما موضوع سواد اینترنتی سوادی اعم از همه سوادها از جمله سواد رسانه ای و هر قدر تنوع اطلاعات بیشتر باشد اهمیت سواد اینترنتی نیز بیشتر می‌شود. و سواد اینترنتی بیشتر یعنی دانش و قدرت نقد اینترنتی بیشتر.

دکتر عاملی در تعریف دانش اینترنتی بیان داشت: دانش اینترنتی یک مفهوم مشکک و متدرج است مثل نور چرا که ما به نور شمع و نور خورشید هم نور می‌گوییم. در حالی که نور خود مراتب مختلفی دارد. و یک سطح کلی را نمی‌توان برای آن تعریف کرد. ایشان همچنین افزود : سواد اینترنتی فرد را از یک سو به حوزه سواد دانشی، سواد مهارتی، شناختی و تحلیل انتقادی منتقل می‌کند و از سوی دیگر دامنه سواد مجازی را به حوزه فرهنگی، سیاسی و اقتصادی گسترش می‌دهد.

مهم ترین مرتبه سواد اینترنتی از دیدگاه استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران این است که قدرت تشخیص و نقد کاربر را بالا ببریم. حساسیت‌های محیط را بتوان برای آن بالا برد. استاد ارتباطات عقیده دارد؛ امروز شاهد بحران اخلاقی در شبکه‌های اجتماعی هستیم و اصلاً مسائل شخصی افراد در این محیط مد نظر قرار نمی‌گیرد. باید فضایی ایجاد کنیم که بالغ‌تر و تواناتر از این فضاها بهره برد. باید توجه داشت که توسعه سواد مجازی و عقلانیت مجازی. بدون علم امکان ندارد و بدون آن نمی‌توان عقل را بارور نمود چرا که در تقویت سواد انتقادی تحلیلی فضای مجازی؛ پایه اول توسعه، “دانش” است. بر اساس پیمایش ملی سطح سواد و مهارت اینترنتی در ایران پایین است.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در ادامه سخنرانی خود، آمار و نمودارهایی را در رابطه با استفاده از شبکه های مجازی و سطح سواد اینترنتی در کشور ارائه داد. و در پایان افزود: نسل جدید گرفتار یک خواب نا آرام هستند که علت آن تکثر انتخاب‌ها و شکل نگرفتن قاعده‌ها هست. دکتر عاملی راه حل را تبدیل تهدیدهای فضای مجازی به فرصت دانست. و تأکید کرد که با فضای مجازی هم مسئله اقتصاد مقاومتی، هم دست یافتن به الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی و هم بازسازی نظام حکمرانی جمهوری اسلامی ایران بر مبنای مدل دوفضایی یکپارچه پیشرفت پایدار اسلامی ایرانی قابل اجراست. و نیز ایجاد اکوسیستم جدید با کمک اینترنت سالم و پاک نیازمند افزایش سواد، مهارت، معرفت و توان نقد تحلیلی دوفضایی است.

استاد عاملی در پایان از مفهوم جدیدی تحت عنوان سواد دو فضایی سخن گفت و بر مبنای مدلی این الگوی سواد را معرفی کرد. سواد دو فضایی بین ضرورت‌ها دانش در محیط فیزیکی زندگی و محیط مجازی قرار می‌گیرد و بر مبنایی اولویت محیطی دانش، مهارت، قدرت نقد تحلیلی را تصویر می‌کند.