نشست بررسی و رونمایی از کتاب تاریخ مصور آمریکا در دانشکدة مطالعات جهان برگزار شد
[av_textblock size=” font_color=” color=”]
در روز یک‌شنبه 15 دی 1398، نشست بررسی و رونمایی از کتاب تاریخ مصور آمریکا نوشته دکتر فاطمه شفیعی سروستانی، در تالار حنانة دانشکدة مطالعات جهان برگزار شد.
سخنرانان این نشست عبارت بودند از دکتر سعیدرضا عاملی، رئیس دانشکدة مطالعات جهان، دکتر محمدکاظم سجادپور، استاد دانشکدة روابط بین‌الملل و رئیس مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه، دکتر محمد مرندی، مدیرگروه مطالعات آمریکای شمالی.
[/av_textblock]
[av_slideshow size=’featured_large’ animation=’slide’ autoplay=’true’ interval=’5′ control_layout=”]
[av_slide id=’9648′][/av_slide]
[/av_slideshow]
[av_textblock size=” font_color=” color=”]
دکتر فریبا افکاری، رئیس کتابخانة دانشکدة مطالعات جهان در ابتدای نشست، به معرفی اثر و مؤلف آن که از دانش‌آموختگان دکتری رشتة مطالعات آمریکای دانشکدة مطالعات جهان است پرداخت. پس از نمایش کلیپ کوتاه ناشر در معرفی این اثر سه مجلدی با عناوین مجزای سرزمین بدون‌مرز (1492 تا 1828 میلادی)، تولد یک ملت (از 1828 تا 1945 میلادی)، قرن آمریکایی (1945 تا 2018 میلادی)، با شمارگان 1100 جلد، توسط انتشارات سایان و انتشارات کتابستان، برای آشنایی بیشتر با ساختار کتاب به پیشگفتار مؤلف اشاره شد. به بیان دکتر افکاری، ساختار کتاب به وقایع تاریخی آمریکا می‌پردازد. وی در طبقه‌بندی کتاب‌ها در حوزة مطالعات آمریکا به موارد زیر اشاره کرد: کتاب‌هایی مثل زندگینامه‌ها و شخصیت‌پردازی‌ها از جمله چهره‌های سیاسی، کتاب‌های تألیفی در خصوص تاریخ مختصری از آمریکا، کتاب‌های آکادمیک در حوزة آمریکاشناسی، آثاری که ترجمة مورخان غربی در مورد موضوعی خاص یا برهة تاریخی خاصی است.
[/av_textblock]
[av_textblock size=” font_color=” color=”]
دکتر عاملی، سخنان خود را با یاد از سردار شهید سلیمانی آغاز کرد و افزود: «سردار شهید سلیمانی الگوواره‌های خوب‌زیستن و برای خدا زندگی‌کردن را به نمایش می‌گذارد. سردار سلیمانی سردار تأمین امنیت، سلامت و صلح برای جمهوری اسلامی ایران و منطقة غرب آسیا و جهان بود و در آینده مردم اروپا و آمریکا فهم دقیق‌تری از این سردار بزرگ پیدا خواهند کرد. ایشان نه‌تنها امنیت را برای جامعة مسلمانان تأمین کرد، بلکه امروز اروپا و آمریکا نیز برای از میان رفتن داعش و خطراتی که داعش در اروپا و آمریکا در حال ایجاد بود، وامدار سردار سلیمانی‌اند. متأسفانه، اروپا و آمریکا این بعد مبارزه با ظلم و اغتشاش و تروریسم را کمتر درک کرده‌اند. در آینده برای ترور این انسان بزرگ خود را ملامت خواهند کرد. سردار سلیمانی جنگی انسانی و الهی را ترسیم کرد که در جهان بی‌سابقه است. ایشان در تکنیک و روش جنگ خود به حداقل خسارت انسانی در جنگ و تأمین سلامت انسان‌ها توجه داشت. قبل از جنگ فلوجه در عراق- با وجود تسلط کامل بر منطقه و امکان مقابلة فراگیر- به دشمنان برای اصلاح خود و خسارت کمتر مهلت داد. اگر پای سخنان مردمان سوریه، یمن، لبنان و عراق بنشینیم، این سردار بزرگ الهی پای سخن این نسل در دوران غریبی و مظلومی نشست و شرایط تأمین سلامت آنان را فراهم آورد.»
رئیس دانشکدة مطالعات جهان، با این مقدمه، کتاب تاریخ مصور آمریکا را در مسیر فهم درست از جهان عنوان کرد. وی ایهام واژة «مصور» را در عنوان این کتاب چنین تبیین کرد: «با آنکه عکس و اینفوگرافی‌های کتاب چشمگیر است، مصور به‌معنای تصویری بودن صرف کتاب نیست، بلکه منظور تلاش مؤلف برای نزدیک‌شدن به واقعیت است. و مراد بیان و تحلیل روایی در بازنمود واقعیت از تصویر تاریخی آمریکاست.»
با توجه به رویکردهای مختلف در نگارش تاریخ- از جمله یک‌جانبه‌نگری، بازنمایی با توجه به دیدگاه‌های ایدئولوژیکی و جامع نبودن آن- در این کتاب تلاش خوبی شده است تا این تاریخ کوتاه و در عین حال گسترده بیان شود. این استاد مطالعات آمریکا ضمن انتقاد از اینکه در بررسی تاریخ آمریکا نگاه استثناگرایی آمریکایی بر مطالعات آمریکاشناسی غالب است و تاریخ آمریکا را از زمان کشف کریستوف کلمب بیان می‌دارند که انگلیسی‌ها وارد آمریکا شدند و سیزده منطقة مستعمرة خود را به‌دست می‌آوردند، افزود: «تاریخ آمریکا به 11هزار سال پیش بازمی‌گردد. تمدن آمریکایی و تمدن بومیان آمریکایی شکل‌گرفته در این دوران نادیده گرفته شده است. در این کتاب تلاش شده است این تصویر تا حدودی معرفی شود، گرچه تمرکز اثر بر 1442 تا 2016 به لحاظ روایت تاریخی ولی به‌لحاظ بیان موضوعات تا 2018 است.» دکتر عاملی آمریکا را کشوری با بیشترین بدهی خطاب کرد که میزان بدهی آن به روایتی 06/23 تریلیون دلار و به روایتی با بدهی بخش خصوصی و دولتی 70 تریلیون دلار است؛ بدهی آمریکا با توجه به تولید ناخالص ملی حدود 80 درصد است.
دکتر عاملی در باب مزیت‌های کتاب به سه نکتة کلیدی اشاره داشت. نخست آنکه این تاریخ مصور ظرفیت نگاه فراگیر به آمریکا را داراست و یکی از جامع‌ترین کتاب‌های فارسی برای انعکاس فراگیر تاریخ این کشور است. تألیف این کتاب پنج سال به‌طول انجامیده و مؤلف بیش از 4000 منبع را بررسی کرده است. این کتاب از این منظر صرف کتابی تاریخی نیست، بلکه موضوعی نیز هست، و به موضوعاتی از جمله شبه‌نظامی‌گرایی، میهن‌پرستی، سیر تکامل نخبگان آمریکا، بورس آمریکا، و نظام پارلمانی آمریکا پرداخته است؛ لذا کتاب ابعاد مختلف باستان‌شناسی، مردم‌شناسی، جامعه‌شناسی و روابط بین‌الملل را شامل می‌شود.
مزیت دوم کتاب تفسیر متن در زمینه است و افزود: «وقایع تاریخی مرجعیت‌ها و موضوعیت‌های خاصی می‌یابد. برای مثال، در مورد زندان‌های آمریکا چه در داخل و چه در خارج از آمریکا، و ترورها و جنگ‌های آمریکا پوشش دقیقی در کتاب شده است. تصویب استفاده از پهباد برای ترور که سردار را نیز با آن شهید کردند به 2002 و دوران بوش و بعد از حادثة 11 سپتامبر بازمی‌گردد که در این کتاب به آن اشاره شده است. در جنگ‌های پهبادی باعث کشتار بسیار در افغانستان، یمن، عراق و سوریه شده است.»
مزیت سوم توجه به سنت نگاه انتقادی به آمریکا در دنیاست. دکتر عاملی ضمن ابراز تأسف از شکل‌نگرفتن سنت اسلامی در نقد و بحث در خصوص فاصلة جامعة آمریکایی با جامعة اسلامی و دکترین‌های اسلامی، نگاه واقع‌گرایانة اثر را در بررسی تاریخ انتقادی آمریکا ستود. وی از دو رویکرد لیبرال و انتقادی در مطالعات آمریکا سخن گفت و اینکه در نقد یک نگاه به وضعیت موجود است و یک نگاه به وضعیت مطلوب، لذا جای نگاه سوم انتقادی به آمریکا که برگرفته از اندیشة اسلامی است، خالی است.
ادامة سخنان این استاد مطالعات آمریکا به دو موضوع آمریکاشناسی در ایران و آمریکاشناسی جدید اختصاص داشت.
در سنت آمریکاشناسی در ایران به مقالة خود در سال 1390 در مجلة مطالعات جهان، دورة 1 شمارة 1 با عنوان «قلمروهای آمریکاشناسی و رویکرد ایرانی به آمریکاشناسی: نگاه پارادایمی جدید» اشاره کرد. در این مقالة مروری در بررسی مطالعات آمریکاشناسی در ایران، به نخستین کتاب ثبت‌شده سفرنامة از تهران تا نیویورک نوشتة عبدالله بهرامی (1304)، تاریخ جمهوری متحدة آمریکا، نوشتة نجف‌قلی معزی (1306) و دیگر آثار ترجمه‌ای و تألیفی منتشرشده به فارسی در جدولی اشاره شده است. در مرور آثار منتشرشده دربارة آمریکا در ایران در قبل و پس از انقلاب، کتاب‌های پیش از انقلاب را عمدتاً تاریخ‌نگاری، دارای ابعاد اقتصادی یا روابط بین‌الملل و سفرنامه خواند. پس از انقلاب، ابعاد انتقادی در آثار پررنگ شده است و افزود: «در مسیر آمریکاشناسی باید توجه داشت که آمریکاشناسی در کشورهای راهبردی معطوف به منافع ملی است. برای مثال آمریکاشناسی روسیه عمدتاً ناظر بر بودجه، ارتش و قدرت‌های جایگزین آمریکاست.»
دبیر شورای انقلاب فرهنگی در بحث مطالعات که ناشی از ظهور فناوری‌های جدید و ملاحظات مطالعات ایرانی آمریکاست به مطالعات انتقادی آمریکای جدید اشاره کرد و پنج لایة مهم آمریکاشناسی جدید را از هم متمایز کرد: 1) آمریکای جنگ (راهبردها و راه‌های شناختی)، 2) آمریکای فناوری‌های جدید (ریشه در ارتش آمریکا؛ تجدید نگاه دنیا با مدیریت حکمرانی در فضای مجازی ملی)، 3) آمریکای نهادهای اقتصادی و مدیریت نهادی در جهان، 4) آمریکای علم و فناوری (جذب نخبگان جهان)، و 5) آمریکای برخاسته از دیگری‌هراسی. وی افزود: «آمریکا به‌دنبال اثبات عظمت خود در دنیاست تا میان خود و باقی جهان با ایجاد فاصله، فضای برتر خود را نشان دهد و اینکه طی کردن این فاصله برای رسیدن به آمریکا برای دیگران امکان‌پذیر نیست. آمریکا با 800 پایگاه نظامی در جهان، از همین نقطه آسیب‌پذیر و تهدیدی برای خود است. آمریکاییان در دیگری‌هراسی، روس‌هراسی، ژاپن‌هراسی و ایران‌هراسی درصدد اثبات خودشکوفایی آمریکایی‌اند.»
بیان دو ظرفیت آمریکا که می‌توان با آن ارتباطات گسترده برقرار کرد دیگر بخش سخنان این استاد آمریکاشناس بود: ظرفیت فرهنگ مخالفت (ارتباطات مردمی با آن عرصه‌ای که مخالف وضعیت موجود در جامعة آمریکاست)؛ و دانشگاه‌های علم و فناوری آمریکا (گرچه این حوزه معطوف به منابع آمریکا و در ارتباط با بنیة نظامی آمریکاست، می‌توان جایگاه قدرت‌مند ایران را به بروز رساند).
دکتر عاملی از دکتر شفیعی به‌دلیل کار پژوهشی ارزش‌مندی که انجام داده است و از ناشر کتاب که با تصویرسازی، اینفوگرافی و چیدمان شایستة متنی علمی سبب بروز اهمیت نگارش این کتاب شده است قدردانی کرد و خواستار انتشار نسخه‌های ارزان‌تر این اثر شد.
[/av_textblock]
[av_textblock size=” font_color=” color=”]
دکتر سجادپور، ضمن پربرکت خواندن زندگی سردار شهید سلیمانی و تشیع پربرکت وی که جان تازه‌ای به ایران بخشید، آن را زادة فداکاری، اخلاص، ایثار و روح شیعی‌گری سردار در گفتار و کردار دانست. وی از سه چیز خوب دربارة کتاب سخن گفت: احساس خوب، کتاب خوب، گام خوب. احساس خوب دکتر سجادپور از آن جهت بود که این کتاب ارزش‌مند تألیف یکی از دانش‌آموختگان دکتری دانشکدة مطالعات جهان در رشتة مطالعات آمریکاست و افزود: «چراغی را که دکتر عاملی، رئیس و بنیانگذار دانشکدة مطالعات جهان با تأسیس این دانشکده افروخته است، این سو و آن سو در حال افروخته‌شدن است. من به‌عنوان فردی که به سرنوشت علم و ایران، روابط بین‌الملل و زندگی بین‌المللی ایران علاقه‌مندم و آن را میسر نمی‌دانم جز با نگاه علمی به روابط بین‌الملل و به جهان، از دیدن این کتاب حس بسیار مثبتی داشتم.»
دکتر سجادپور کتاب را کتابی همه‌جانبه‌نگر و مستند خواند. با آنکه مبنای اصلی کار بر پایة تاریخ آمریکاست، وقایع‌نگاری نیست و موضوع‌محور و در زمرة آثار تحلیلی است و افزود: «کتاب مجموعه‌ای از تحقیقات مختلف و همه‌جانبه و قابل استفاده به‌عنوان منبع درسی است.» وی مطالب مربوط به ایران و آمریکا را نیز در این اثر در خور توجه دانست و افزود: «با خواندن این اثر تنها به درکی از آمریکا نمی‌رسیم، بلکه وقایع جهان و به‌طور خاص غرب و تحولات آن و روابط بین‌المللی قدرت‌های اکنون در حاشیة اروپا مثل اسپانیا و جز آن را بهتر درک می‌کنیم.» وی از جمله ارزش‌های این کتاب خوب را صرف‌نظر از محتوا، شکیل‌بودن آن به‌لحاظ رنگ، حروفچینی، جداول و نقشه‌ها دانست و افزود: «شکل بخشی از محتواست.» دکتر سجادپور ایران را جامعه‌ای در جهت رشد و بهترشدن خطاب کرد و این کتاب به‌لحاظ صنعت چاپ نشان‌دهندة تکان‌خوردگی جامعة ایران است.
دکتر سجادپور این اثر را گام خوبی در مطالعات آمریکاشناسی خواند و افزود: «آمریکاشناسی ضرورتی راهبردی برای ماست. وقایع اخیر نشان دادن آمریکاشناسی از جنبه‌های امنیتی و بقا و دوام و حفظ تمامیت ارضی حائز اهمیت است و نظام سیاسی کشور را در فهم بهتری از جامعه و سیاست آمریکا و همه‌جانبه‌نگر بودن شناخت ما از آمریکا قرار می‌دهد.» وی تاریخچة مطالعات آمریکا را در ایران مطالعات ایدئولوژیکی، عاطفی، احساسی و توریستی خواند که در پیش از انقلاب بیشتر به‌چشم می‌خورد. حتی رشتة آمریکاشناسی در دانشگاه شیراز در دهة 50 نیز چنین بود. کتابی نیز با عنوان حماسة هیزم‌شکن دربارة آبراهام لینکلن منتشر شد که همگی فاقد نگاه علمی بود و افزود: «ما امروز باید نگاه علمی به آمریکا داشته باشیم. به‌نظر من این کتاب گام مهمی است در آمریکاشناسی و زوایای مختلف آمریکا با نگاهی علمی بررسی می‌کند.»
پیشنهادهای دکتر سجادپور برای تکمیل کتاب به قرار زیر بود: اسامی اشخاص و مکان‌ها و موضوعات زیرنویس لاتین داشته باشد. مقالة تحلیلی و شعر بدان افزوده شود.
[/av_textblock]
[av_textblock size=” font_color=” color=”]
دکتر مرندی، نخست از دیدن موفقیت دانشجویان پیشین این دانشکده و فعالیت‌های آنان ابراز خرسندی کرد و افزود: «دیدن اینکه غربی‌ها سنت دیرینه‌ای در مطالعات دیگر کشورها دارند ولی این امر مهم در ایران عقبه‌ای ندارد، بسیار متأسف شدیم و به فکر راه‌اندازی آن در کشور افتادیم. هدف ما معرفی منصفانة آمریکا و غرب بود. نگاه ما به آمریکا انتقادی و در عین حال واقع‌بینانه است.» دکتر مرندی از نگاه غربزدة حاکم بر کشور ابراز تأسف کرد و مجامع دانشگاهی و علمی کشور را به خوداتکایی و اعتمادبه‌نفس فراخواند. دکتر مرندی به شهادت حاج قاسم سلیمانی اشاره کرد و اینکه از نزدیک شاهد ترس سوری‌ها از تکفیری‌ها بوده است در حالی که در همان ایام در داخل کشور تحت تأثیر رسانه‌های غربی، تصویر تکفیری‌ها حتی در میان دانشگاهیان آزادیخواه بود و افزود: «گفتمان غرب در داخل کشور چنان قوی است که تحت تأثیر فضای آن قرارمی‌گیریم. تلاش ما در دانشکده بر ایجاد گفتمانی جدید استوار بوده است. مراجع فکری ما نباید دیگران باشند و نباید غربی‌ها را برتر شمرد.» وی تلاش داخل کشور در تولید متون علمی، منصفانه و انتقادی چه در مورد خود و چه در مورد غربی‌ها، از جمله اثر دکتر شفیعی را ستود.
[/av_textblock]
[av_textblock size=” font_color=” color=”]
دکتر شفیعی‌سروستانی، در خاتمة سخنرانی اساتید متن زیر را قرائت کرد:
«می‌گویند آمریکا تاریخی ندارد که به آن مباهات کند یا عمر تاریخ آن از چندصد سال بیشتر نیست. این سخن اگرچه تاریخ این کشور را کوتاه می‌داند اما اغفالگر است زیرا انسان را از تفکر دربارة رویکردهایی که آمریکا را ساختند و بنیادهایی که آن کشور بر اساس آن شکل گرفت غافل می‌کند. برای بیان این مفهوم مثالی می‌آورم.
موقوفة اسمیتسونین به وصیت جیمز اسمیتسون انگلیسی که ثروتش را وقف گسترش علم کرد در سال 1846 در آمریکا تأسیس شد. اولین کلکسیونی که در آرشیو تحقیقی اسمیتسونین جاگرفت نتایج کار گروه اکتشافی آمریکا شامل هزاران نمونه از گونه‌های حیوانی، گیاهی، منابع زمینی، پرنده‌ها، آب‌ها و مصنوعات اقوام مختلف بود که از سال 1838 تا 1842 در سفرشان به سرتاسر آمریکا جمع کرده بودند. این مجموعه طی دوران بعد کامل‌تر شد. بعدها مأموران نظامی و غیرنظامی از جمله عاملان راه‌آهن قاره‌ای در سفرهایشان به غرب آمریکا، سرزمین مکزیک و سایر مناطق قارة آمریکای شمالی به جمع‌آوری مصنوعات بومیان و گونه‌های مختلف نواحی پرداختند و به انبوه مجموعه افزودند. ساخت بنایی برای موزه پیش از وقوع جنگ داخلی شروع شد اما بعد از آن ساختمان‌های ملیِ مربوط به موزه یکی‌یکی تأسیس شد و کار تأسیس موزه‌ها تا امروز هم ادامه دارد. جنگ داخلی آمریکا که تمام شد ملتِ تازه‌متولد‌شده فرصت یافت انبوه یادبودهای ملی را برای وقایع تاریخی و شخصیت‌های سیاسی‌اش از واشينگتن گرفته تا لینکلن بسازد و برای آن‌ها نقاشی بکشد. بعد از این، هر واقعه‌اي که رخ داد، چه مثبت بود و چه موجب روسیاهی ملت، همگی همانند اقلام طبیعیِ گروه اکتشافی آمریکا در موزه‌ها جای گرفت و بخشی از تاریخ شد. از بلاهایی که بر سر سیاه پوستان آمریکا رفت یا مصایبی که بر سر بومیان آمریکا آمد سیاه‌تر نبود اما آن نیز در موزة ملی آفریقایی‌تباران آمریکا یا موزة ملی سرخ‌پوستان ایالات متحده آمریکا جایی یافت و در تاریخ چندصد سالة این کشور تلمبار شد. تا حدی که 154 میلیون شیء تاریخی در 19 موزه، 21 کتابخانه و 9 مرکز تحقیقی اسمیتسونین جمع شد و سالی 30 میلیون بازدیدکننده دارد.
«اين مثال را آوردم تا بگويم ممكن است عده‌ای آمریکای امروز را بی‌ریشه و محصول ریشه‌کنی اقوام بومی و سیاه‌پوست تصور کنند و دست از بررسی تاریخش بکشند اما از هنرش در روايت‌سازي غافل مي‌شوند. بد نیست از زوایای دیگر نیز به موضوع بنگریم. دیگر همه به‌خوبی می‌دانیم قارة آمریکا و جهان غیراروپایی، تحت لوای آیین و رسوم اکتشاف استعمار شد. آن‌ها به ناگاه در سرزمین‌ها ظاهر می‌شدند، خود را مالک خودبه‌خود آن‌جا اعلام می‌کردند و بنا به اعتقادات برترانگارانة نژادی و مذهبی‌شان تشریفات اکتشاف را به‌خوبی اجرا می‌کردند. اما استعمارگری آمریکايي فقط به معنای تصاحب زمین‌ها و تاراج منابع آن‌ها نبود، بلکه از برهه‌ای موفق شد تاریخ و روایت اقوام به‌زنجیر درآمده را نیز تصاحب کند. این کشور ريزبه‌ريز وقايع گذشته را جمع كرد و همة گروه‌ها و جوامع از زنان گرفته تا بومیان، سیاه‌پوستان و لاتینوها را با همة وقایع خوب و بدی که بر سر شان آورد جزئی از يك تاریخ به‌نام تاريخ ايالات متحده ساخت؛ مسیری که امتداد راه کاشفان مستعمره‌گر آمریکا بود. بومي امروز سخت بتواند ريشة خود را در موزه‌اي خارج از آمريكا بيابد يا سرباز وفادار جنوبي عناصر دوست‌داشتني جنوبي‌اش را بايد در موزه‌هاي جنگ داخلي پيدا كند.
«هدف از نوشتن کتاب تاریخ مصور امریکا چه بود؟
«آمریکا در ایران آن‌طور که هست شناخته نشده. برخی ویژگی‌های آن بنا به سلایق انواع طیف‌ها و گروه‌ها بیشتر مورد توجه قرار گرفته و برخی زوایای دیگر مورد غفلت واقع شده است. این‌چنین است که برخی را مفتون خود ساخته و برخی را به خشم و تقابل بي‌بازگشت در مقابلش برانگیخته است. تاریخ آمریکا کوتاه یا بلند در زندگی هر روزه و در تصمیم‌های مداوم داخل و خارج این کشور اثرگذار است؛ در توئیت‌های ترامپ قابل‌درک است و حتی در سخنرانی‌های روز استیضاح وی بر زبان خانم پلوسی جاری. تاریخ آمریکا در افکار و کردار مردم و در سیاست‌های سیاستمداران آن کشور زنده است؛ طوری که جابه‌جایی مجسمة یک ژنرال جنگ داخلی آمریکا در قرن بیست و یکم، مردم را به جنبش و زد‌و‌خورد وامی‌دارد. واقعه‌ای چون انقلاب آمریکا در سدة هجدهم همان‌قدر مهم است که لشکرکشی به عراق و افغانستان در قرن بیست‌و‌یکم. زيرا سیر و ترتیب وقایع گذشته كه حاصل اندیشه‌های حاکم بر هر دوره است به‌نوبة خود حوادث آینده را متأثر کرده و آمریکای امروز را ساخته است. برخی اندیشه‌ها و وقایع کلیدی چونان تخته‌سنگ‌های رودخانه دست‌نخورده مانده‌اند و سیلاب زمان و فراز و فرودهای تاریخ تکانشان نداده است. برای فهم و درک مسائل آمریکا لازم است تلاش کنیم تصوراتمان از آن کشور را به واقعیت نزدیک‌تر کنیم تا بیش از آنکه اسیر وهم و تبلیغات شویم آن کشور را همان‌گونه كه هست بشناسيم و این مهم وظیفة نهادهای دانشگاهی است که مسائل را در راستای فهم و اندیشة آزاد، فارغ از وهم و تبليغات بشناسند و واقعیت‌ها را منتقل کنند.
«با توجه به اين مهم هدف اصلي از نوشتن این کتاب شناخت و بررسی دوره‌های کلیدی تاریخ ایالات متحده است که طی آن مفاهیم و روایت‌هاي كليديِ هويت آمريكايي به چالش کشیده و بارها بازتعریف می‌شود. این موضوع از این جهت در تاریخ ایالات متحده اهمیت دارد که چالش بر سر روایت‌ها در عصر اینترنت و شبکه‌های اجتماعی همچنان ادامه دارد. مفاهيم هويتي كهن به فراخور زمانه و تحت تأثیر شرایط یا موقعیت‌های جدید تغییر می‌کند و در روايت‌هاي تازه به حياتش ادامه مي‌دهد. جملگی بر پدیده‌ای که با نام «ایالات متحده» می‌شناسیم اثرگذار بوده است و بخشی از هویت آمریکایی را مي‌سازد.
«تفکراتی که امریکا را ساختند هنوز پابرجاسن وکتاب تاریخ مصور آمریکا تلاش می‌کند مخاطبان تخصصی و عمومی را با طرز تفکر، هويت آمریکایی و روایتش آشنا کند زیرا جای اثری که تاریخ ایالات متحده را از ابتدا تا زمان حاضر به‌صورت فراگیر بیان کند، الگوهای اجتماعی، فرهنگی و سیاسی‌اش را همان‌طور که هست به‌عنوان یک پدیده بشناسد و آن را موضوعی قابل‌درک برای عموم و نیز علاقه‌مندان به حوزه‌های تخصصی‌تر نشان دهد خالی بود. چنانچه در انتها خواهم گفت در این کتاب تلاش کردم ضمن بيان تاریخ آمریکا، مدل مفهومي آن را بیابم، روند مکررش را بشناسم و چرخه‌های تاریخی آن را کشف کنم. سعي شد كه نثر كتاب براي دانشجويان و عموم مردم ساده باشد و در عين حال در چارچوب‌هاي علمي و حرفه‌اي جای گیرد که این امر نیز بدون یاری جناب دکتر عاملی ممکن نبود.
«به‌علاوه کتابی با سبك مصور كه آن كشور را همراه با نقشه، نمودار و روندنما معرفی کند وجود نداشت. ترکیب متن و تصوير می‌تواند تاریخ را از روایت‌های خشک فراتر ببرد. در این اثر تلاش شد مفاهیم جامعه، فرهنگ، و اقتصاد در هر دورة تاریخی در كنار سياست مورد توجه قرار گیرد و دو موضوع فرهنگ و جامعه پا‌به‌پای هم از ابتدا تا انتهای کتاب، دوران متعدد تاریخ این کشور را نقل كند. موضوع ساختار حکومتی ایالات متحده در زمان تأسیس نظام و بعد از نگارش قانون اساسی اهمیت دارد بنابراین بخش قابل‌توجهی از فصل چهارم در جلد اول را به خود اختصاص داد تا علاوه‌بر آشناکردن خواننده با فضاي تاریخی، وی را برای درک وقایع سیاسی بعدی آماده نماید. استفاده از اینفوگرافی‌های بزرگ و چند لایه از ویژگی‌های جالب توجه این بخش است.
پژوهش، نگارش و آماده‌سازی این اثر چهار سال طول کشیده است که دلیل عمدة آن مطالعة منابع پرشمار در مورد آمریکا، منابع تاریخی آن و موضوعات ریز و درشتش است. سعي شده اثر پیش رو مستند باشد و ادعایی بدون ارائة سند و منبع آورده نشود؛ تا حدی که ارجاعات سه جلد به 4000 می‌رسد. منابع مورداستفاده عبارت است از اسناد، روزنامه‌ها، مقالات علمی، کتب دانشگاهی و کتب درسی شناخته‌شده در زمینة تاریخ ایالات متحده. در مطالعة اسنادی به اسناد موجود در پایگاه آرشیو ملی ایالات متحده، اسناد کتابخانه‌های رؤسای جمهور، اسناد و یادداشت‌های سی.آی.ای و وزارت امور خارجه، گزارش‌ها و رونوشت جلسات استماع کنگره، و اسناد موجود در کتابخانه‌های شخصی افراد که به‌صورت الکترونیکی منتشر کرده‌اند مراجعه شده است.
«مدل مفهومی
«سیر تاریخی این کتاب سه‌جلدی وقایع را از ابتدای شکل‌گیری قارة آمریکا تا سال 2016 که دانلد ترامپ به ریاست‌جمهوری رسید به پیش می‌برد و نقطه‌عطف‌های مهم تاریخ این کشور را در کنار سایر موضوعات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بیان می‌کند اما شاید آنچه برای مخاطب دانشگاهی در جمع حاضر جالب توجه باشد مدل مفهومی‌ای است که ارائه می‌نماید. می‌خواستیم این اثر فراتر از یک روایت تاریخی، سیر وقایع کشور آمریکا را در چارچوب مدل «چرخه‌های تاریخی» توضیح دهد. مدل از چند بخش تشکیل شده که عبارت است از يك «بازیگران»ی که در سیر وقایع تاریخ ایالات متحده عمل می‌کنند؛ دو «حوزه‌های مفهومی» کلی که وقایع در آن‌ها رخ می‌دهد شامل جامعه، فرهنگ، سیاست و اقتصاد؛ و سه «روندها»یی که کنش این دو را توضیح می‌دهد و دست در دست هم موجب حرکت تاریخ در مسیر زمان می‌شود.
«بازیگران یا عوامل تاریخ‌ساز در تاریخ ایالات متحده عبارت است از جمعیت، نخبگان سیاسی و تجاری، گروه‌های صاحب نفوذ و رسانه. جمعیت این کشور ثابت و یک‌دست نیست بلکه ویژگی‌های نژادی، طبقاتی و جنسیتی به آن تنوع می‌دهد. طی بررسی‌های تاریخی مشخص می‌شود افراد و گروه‌ها حتی اگر از قدرت دور باشند و بازیگر بالفعل نباشند باز بر روندها تأثیرگذارند چون عناصر این مدل یعنی بازیگران، مفاهیم و روندها همگی در‌هم‌تنیده و مرتبطند و در تعامل با هم عمل می‌کنند. نخبگانِ نهادهای دولتی و نخبگان غیردولتی که در نظام مالی، صنعتی، تجاری، حقوقی و رسانه‌ای جای دارند، در طول تاریخ ایالات متحده تصمیم‌های مهمی گرفته و در مقاطع حساس مصالحه کرده‌اند. گروه‌های صاحب‌نفوذِ اجتماعی و مدنی و گروه‌های وابسته به نهادهای قدرت و تجارت بنا به نیاز حامیانشان در برهه‌های حساس فرهنگی و اجتماعی و در ارتباط دائمی خود با روندهای سیاسی موجود در نظام سیاسی آمریکا عملِ تاریخ‌ساز انجام می‌دهند. رسانه مسیر ارتباط سیاستمداران با مردم است، بر افکار عمومی تأثیر می‌گذارد و جریان فکری را هدایت می‌کند. رسانه تصمیم می‌گیرد صدای کدام گروه از جمعیت را انعکاس دهد و سیاست‌های مربوط به بخش‌های سیاسی را چطور جلوه دهد.
«دومین عنصر از مدل حوزه‌هاي مفهومی تاریخ آمریکا عبارت است از جامعه، فرهنگ، اقتصاد و سیاست. حوزة جامعه، تار و پود گروه جمعیتی است که آن را به نام جامعة آمریکا می‌شناسیم. حوزة فرهنگ، الگوها و تعاملات مشترک میان اعضای جامعه و گروه‌های زیرمجموعه آن است. این الگوها از دین، زبان، ارزش‌ها، هنجارها و ریشه‌های جمعیتی ریشه می‌گیرد و بر سبک زندگی، ازدواج، موسیقی، آشپزی، نوع پوشش، سرگرمی و سایر جوانب زندگی فردی و اجتماعی ساکنان جامعه اثر می‌گذارد. حوزة اقتصاد، به میزان ثروت و منابع کشور و با الگوهای تولید و مصرف آن ارتباط دارد و حوزة سیاست، به معنای فعالیت‌های مربوط به ادارة کشور و نواحی است. این چهار حوزه بر زندگی فردی و اجتماعی ساکنان کشور مؤثر تست و آن را به تکاپو و کنش وامی‌دارد. حوزه‌هاي مفهومي هم مجزا نیست، بلکه به‌واسطة یکدیگر، بازیگران و روندها با هم پیوند دارد. مردم در جامعه در دسته‌های مختلف ملی، قومی، دینی، زبانی، جنسیتی، نسلی، طبقاتی، کاری و … جامی‌گیرند و هم‌زمان بخشی از جامعه و فرهنگند.
«سومین عنصر مدل مفهومی روندهاست. ساختار سیاسی ایالات متحده اگرچه ثابت است اما به فراخور زمان و نیاز حوزه‌های جامعه، اقتصاد، سیاست و فرهنگ تکامل تدریجی پیدا می‌کند. روندها شرایط را برای تداوم و تغییر فراهم می‌کند. کنش میان بازیگران و حوزه‌های مفهومی را ممکن می‌کند و عبارت است از نظام انتخاباتی؛ سیستم حزبی؛ نهادهای مدنی چون کلیسا و جوامع و گروه‌های موضوعی که حول موضوعات خاص همچون جلوگیری از مصرف الکل، دفاع از حق سقط جنین، حق رأی، حقوق مدنی زندانیان و جز آن شکل گرفته است؛ اعتراض، شورش و خشونت‌های مدنی؛ و در چند برهه جنگ و نزاع نيز از ديگر روندهاست.
«کنش بازیگران با هم، به‌وسیلة روندها و در بستر حوزه‌های جامعه، فرهنگ، سیاست و اقتصاد، چرخه‌های تاریخی چند‌سالة آمریکا را شکل می‌دهد. عملکرد گروه‌های اجتماعی طی روندهای ذکر شده، از نظام سیاسی و اجتماعی حاکم جدا نیست. بازیگران اجتماعی و فرهنگی طی تاریخ به‌دنبال بهبود وضع موجود، عضویت در ساختار سیاست و قدرت، اصلاح مسائل جامعه چون نژادپرستی، نابردباری دینی و قومی و رسیدن به وضعیت مطلوب اقتصادی اقدام می‌کنند. در آن سوی طیف ساختار سیاسی که از قضا محافظه‌کاری بالایی دارد اصلاحات سريع را به‌راحتی بر‌نمی‌تابد بلکه تغییرات تدریجی و قطره‌چکانی، آن هم درون ساختار موجود را تحمل می‌کند. سایر بازیگران و دسته‌های اجتماعی محافظه‌کار به تداوم روند تغییرات کند دامن می‌زنند و در صورتی که ارزش‌هایشان را در معرض تهدید ببینند با استفاده از روندها اقدام عملی می‌کنند. چنین می‌شود که نیروهای اطلاح‌طلب و محافظه‌کار در راه حفظ قدرت، رسيدن به وضعیت اقتصادی مطلوب، فرهنگ و تعریف ارزش‌ها بر اساس معیارهایشان وقایع تاریخ را رقم می‌زنند و چرخه‌های تاریخی را می‌سازند. چرخه‌های تاریخی زمان‌بندی نسلی دارد اما طی زمان سرعت چرخه‌ها و تغییرات اجتماعی در تاریخ این کشور سرعت گرفته است.
«چنانچه مدل نشان مي‌دهد آمریکا کشوری پرنوسان است که دلایل و نمودهای آن در کتاب بیان شده است. کشوری است با جمعیتی پیچیده و متنوع. تاریخ ایالات متحده، «کشمکش» مداوم گروه‌های اجتماعی بر سر تعریفِ هر کدام از وضع مطلوب است. در عین حال، تاریخ ایالات متحده «مقاومت» خواسته و ناخواستة گروه‌های جمعیتی است که هر یک رسيدن به هدف مطلوب خود را در پیش گرفته‌اند. مقاومت در برابر نظم موجود در تاریخ امریکا کم نیست و نمونه‌های آن در این کتاب فراوان است. اعتراض و راهپیمایی، تحصن، اعتصاب، تحریم و بایکوت، نافرمانی مدنی، اشغال ساختمان‌های دولتی، و تصاحب اموال دولت، مقاومت مسلحانه، و جز آن. تاریخ آمریکا همیشه دوره‌های اعتراضی را به خود دیده و نمونه‌های مقاومت سیاسی، دینی و اجتماعی در آن کم نیست. برای مثال، کوئیکرها و باپتیست‌های قبل از انقلاب آمریکا، مهاجران كارگر عصر مطلا، تحصن‌های دهة 1960 و جنبش‌های حقوق مدنی سیاه‌پوستان، بومیان، لاتینوها، مکزیکی‌تبارها، مخالفان وال‌استریت، تلاش زنان در راه حقوق برابر. علاوه‌بر این، مقاومت در برابر آمریکا فقط در داخل آن نیست بلکه از برهه‌ای که پا را از قاره‌اش فراتر نهاد مقاومت مردم سایر نواحی را نیز برانگیخت. از فیلیپینی‌ها در اواخر قرن نوزده گرفته تا اسلام‌گرایان امروز. اين‌ها همگي در كتاب آمده است.
«تاريخ آمريكا را بايد شناخت چون در مناسبات هر روزه‌مان جا دارد و روزي نيست كه خبري از ما و آمريكا در رسانه‌ها نباشد. بی‌شک وقایع امروز ثمرات گذشته است، نه وقایعی اتفاقی. وقایع امروز به گذشته وصل می‌شود و گذشته به کتب تاریخ می‌رود. موضوعات بارها و بارها در تاریخ آمریکا تکرار می‌شود. می‌توان گفت سطرهای تاریخ آمریکا همین الان در حال نوشته‌شدن است. گذشته هیچ وقت نمی‌میرد حتی نمی‌گذرد.
«در آخر باید بگویم تاریخ مصور آمریکا گامی در جهت شناخت ایالات متحده است و قطعاً خالی از نقص و کمبود نیست. از شما اساتید، خوانندگان و منتقدان می‌خواهم نظرات و دیدگاه‌های خود را بیان فرمایید و به هرچه کامل‌تر شدن این اثر در چاپ‌های بعدی کمک کنید.
«تشکر
«خدا را شاکرم که توانستیم در کنار هم این کتاب را آمادة انتشار کنیم. حضور همة شما گرامیان را در مراسم معرفی و رونمایی کتاب تاریخ مصور آمریکا ارج می‌نهم و آن را فرصتی مناسب می‌دانم تا به رسم ادب از زحمات یکایک کسانی که در اجرای این کار گروهی سهیم بودند تشکر کنم. کتابی که حاصل یک کار جمعی است. این اثر توسط انتشارات سایان و انتشارات کتابستان به چاپ رسیده است. در اين مسير حامد کفاش، مدیر انتشارات سایان، پشتیبانی شایستة تقدیری در خريد منابع، مشاوره در مورد موضوعات و محتوا، آماده‌سازی اثر برای صفحه‌آرایی و ویراستاری محتوایی انجام داد و با راهنمایی‌های امیدبخشِ‌ِ خود بنده را در این کار یاری کرد. دکتر سعیدرضا عاملی، رئیس دانشکدة مطالعات جهان دانشگاه تهران، مشاور علمی اثر بود و با دلسوزی و موشکافی نکته‌ها و پیشنهادهای گره‌گشایی از ابتدا تا انتهای کار ارائه نمود. سایر اساتید محترم از جمله دکتر سیدمحمد مرندی، دکتر حسن حسینی، دکتر فؤاد ایزدی، دکتر محمدکاظم سجادپور، دکتر محمدباقر قهرمانی و دکتر سیدمحمد موسوی زحمات شایسته‌ای در مسیر آموزش و تحقیق در حوزة مطالعات آمریکا کشیدند و خود را وامدار آموزش‌هاي آنان مي‌دانم. از گروه هنری انتشارات سایان، به‌ویژه سلمان رئیس‌عبداللهی و سایر همکاران ایشان که نقشي ویژه در طراحی و صفحه‌آرایی اثر و آماده‌سازی جلد و قاب ایفا کردند سپاسگزارم. بهزاد فرجي در تهیة اینفوگرافی‌ها زحمت فراواني کشید. الهام شوشتری‌زاده در آماده‌سازی مطالب اينفوگرافی‌ها کمک‌های شایان و صبورانه‌ای نمود. از آقاي مهدي قانوني كه صحافي كتاب مديون هنر اوست نيز سپاسگزارم.
«شایسته است از پدر، مادر، خانواده و همة عزیزانم که با دعای خیر و حمایت‌های بی‌دریغشان در این مسیر پنج ساله ياري‌ام کردند تشکر کنم. از خانم دکتر قاسمی دوست بسیار همراه و دغدغه‌مندم بابت اجرای این مراسم بسیار سپاسگزارم. و تلاش و زحمت سایر دوستانم خانم‌ها دکتر کدخدایی دکتر خوارزمی را ارج می‌نهم. از خانم دکتر افکاری و سرکار خانم جلال‌زاده به‌خاطر همراهی‌شان که جلسة امروز را برگزار فرمودند تشکر می‌کنم.»
[/av_textblock]
[av_textblock size=” font_color=” color=”]
پس از تقدیر از کار ارزش‌مند دکتر شفیعی، این اثر در کتابخانة دانشکدة مطالعات جهان رونمایی شد.
[/av_textblock]
[av_slideshow size=’featured_large’ animation=’slide’ autoplay=’true’ interval=’5′ control_layout=”]
[av_slide id=’9652′][/av_slide]
[av_slide id=’9651′][/av_slide]
[av_slide id=’9650′][/av_slide]
[av_slide id=’9649′][/av_slide]
[av_slide id=’9647′][/av_slide]
[/av_slideshow]
دیدگاهتان را بنویسید