معرفی کتاب: آفریقا 3
آفریقا در سیاست بین‌الملل؛ از کارگزاران تا رقابت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی
مقدمه
ایران و آفریقا روابط تاریخی عمیقی دارند. قبل از استعمار اروپا، روابط ایران و آفریقا در درجة نخست، بر مبنای تجارت بود. در اوایل قرن نهم، مهاجران خلیج فارس در مناطق شهری در شرق آفریقا مستقر شدند و تجار ایرانی تا قرن 16 از شرق آفریقا دیدن می‌کردند. ردپای این حضور تاریخی را امروز هم می‌توان در حضور بسیاری از نوادگان ایرانی در آنجا یافت. پس از موج استقلال آفریقا در اواخر دهة 1950 و اوایل دهة 1960، روابط آفریقا با ایران شکل جدیدی گرفت. پس از رونق جهانی نفت در سال 1974، خزانة تهران مملو از پول نقد شد و ایران اعلام کرد از آن برای کمک به توسعة کشورهای آفریقایی هم استفاده خواهد کرد. این اعلام آشکار سبب شد هنگامی که مائوتسه تونگ یکی از حامیان کنگرة ملی نلسون ماندلا در آفریقا در سال 1976 درگذشت، رهبران جنبش آفریقای جنوبی بهسرعت برای کمک به ایران و لیبی مراجعه کردند.
اما، انقلاب ایران در سال 1979 نشان‌دهندة تغییر سیاست خارجی ایران، به‌ویژه دربارة آفریقا، بود. برای آفریقا، انقلاب ایران در عین تداوم، تغییر بود. زبان هم‌بستگی طرفدار جنوب‌ـ جنوب بدون تغییر بود، اما ابعاد جدیدی که در بسیاری از کشورهای آفریقایی طنین‌انداز شد، گفتمان اسلام شیعی بود. این گفتمان زمینة برخی تحولات سیاسی در این قاره را موجب شد. به‌طور مثال، عمر البشیر، رئیس‌جمهور سودان، بر اساس ایدئال‌های اسلامی انقلاب ایران کودتا کرد و قدرت را به‌دست گرفت. وقتی محمود احمدی‌نژاد در سال 2005 به‌عنوان رئیس‌جمهور ایران انتخاب شد، با گفتمان تهاجمی علیه غرب، روابط نزدیک‌تری بین ایران و آفریقا برقرار شد. در دوران احمدی‌نژاد، علاوه‌بر غرب، سیاست خارجی ایران از اولویت همسایگی نیز فاصله گرفت و با محوریت ایجاد جبهة ضدامپریالیستی نوین، به امریکای جنوبی و آفریقا نزدیک شد، اما به اذعان تحلیگران اقتصاد سیاسی این نزدیکی سیاسی، زمینة بهره‌برداری متمرکز ایران از فرصت‌های سرمایه‌گذارانه در این قاره را ایجاد نکرد. بعد از این تمرکز هشت ساله، با اولویت قرارگرفتن حل مسئلة هسته‌ای، مجدد آفریقا از اولویت سیاست خارجی ایران خارج شد. اکنون باید دید دولت سیزدهم چه نگاهی به قارة آفریقا در پیش خواهد گرفت. سرزمینی با فرصت‌های بسیار در حوزة سرمایه‌گذاری که البته بیش از هر چیز به سازماندهی بخش خصوصی قدرتمند با برنامه‌ای راهبردی و حمایت‌شده از سوی دولت نیازمند خواهد بود.
علی‌رغم این ارتباط تاریخی، در حوزة پژوهشی ایران خلأ‌های بسیاری در ارتباط با آفریقا وجود دارد. نه‌تنها در حوزه‌هایی مانند جرایم سازمان‌یافته در آفریقا، مهاجرت و پناهجویی، خشونت قومی‌ـ مذهبی، نظریه‌ها و تحول تاریخی روابط بین‌الملل آفریقا، تحولات نهادی مربوط به اتحادیة آفریقا، مسائل و زمینه‌های سیاست در روابط بین‌الملل آفریقا، حکمرانی جهانی و آفریقا، آفریقا و مشارکت‌های بین‌المللی متون چندانی وجود ندارد، بلکه در ارتباط با واکاوی تاریخ ایران و آفریقا، واکاوی چالش‌ها و فرصت‌های ایران در آفریقا و شکل و نوع روابط بین‌المللی ایران با آفریقا نیز اثری قابل‌توجهی در دسترس نیست. در این میان شاید به شکل مختصری بتوان از ادبیات مرتبط با توسعه نیافتگی، جهان سوم و روابط جنوب– جنوب نام برد که در برخی کتب حوزة توسعه، مطالعات منطقه‌ای و بین‌المللی ایران به آن اشارتی شده است.
در مجموعه حاضر تلاش شده برخی موضوعات محوری مانند حکمرانی، گونه‌شناسی احزاب، قدرت نرم و دیپلماسی، سیاست‌های نهادی و سازمانی منطقه‌ای در آفریقا، حل منازعه و مدیریت بحران‌های بین‌المللی، رقابت‌های حوزة کشت فراسرزمینی در آفریقا، سیاست‌های چین در حوزة انرژی‌های تجدیدپذیر آفریقا و جایگاه آفریقا در نظم و نظام بین‌المللی در حال گذار به‌گونه‌ای در کنار یکدیگر قرار بگیرد که چشم‌انداز روشنی از مسائل ملی و بین‌المللی آفریقا را در اختیار خوانندگان و علاقمندان به این حوزه قرار دهد.
فصل‌ها و نویسندگان آن در ادامه معرفی شده است.
تحول نگرش رهبران آفریقا در امر حکمرانی/ میثم میرزائی‌تبار
گونه‌شناسی احزاب سیاسی در شمال آفریقا (مطالعة تطبیقی: الجزایر و مغرب)/ مجید منهاجی
قدرت نرم و دیپلماسی فرهنگی؛ پارادایم سیاست‌گذاری موفق آفریقای جنوبی در دورة پساآپارتاید/ امیربهرام عرب‌احمدی
سیاست‌های نهادی و سازمانی قدرت‌های منطقه‌ای آفریقا با تأکید بر نهادها و رژیم‌های امنیتی/ حسین ابراهیم‌نیا
چشم‌انداز منازعة حاکمیت منطقة صحرای غربی در پرتو تعارض؛ رویکردهای حقوق و سیاست بین‌الملل/ عقیل اصغری ملاباشی
مدیریت بحران‌های آفریقا با تأکید بر تجربة مسئلة لیبی و تونس/ علی عباسی
تبیین رقابت‌های استراتژیک در حوزة کشت فراسرزمینی در آفریقا/ سیروس احمدی نوحدانی
سیاست‌های چین در حوزة انرژی‌های تجدیدپذیر آفریقا/ علی اسمعیلی‌اردکانی
آیندة جایگاه آفریقا در مناسبات در حال دگرگونی نظم و نظام بین‌الملل/ مجید رسولی، احمد بخشی
وبگاه مؤسسة مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران
https://tisri.org/?page=post&id=57qo3uh3
دیدگاهتان را بنویسید