دومین همایش صلح- افتتاحیه- دکتر عاملی
دکتر سعیدرضا عاملی، دبیرشورای انقلاب فرهنگی و استاد دانشگاه تهران، در افتتاحیة دومین همایش بین‌المللی صلح و حل منازعه در روز دوشنبه 3 آذر 1399، سخنران خود را با عنوان «صلح و جنگ سیستم و ضرورت حل ساختاری منازعات بین‌المللی» ایراد کرد. دکتر عاملی موضوع صلح و حل منازعه را موضوعی مهم و تاریخی خواند و ابراز امیدواری کرد این تلاش دانشگاه تهران و دانشکدة مطالعات جهان بتواند سازوکارهایی را برای توسعة صلح در جهان ایجاد کند. دکتر عاملی، تلاش برای صلح، به‌خصوص در حوزة دانشگاهی، را تلاشی ارزشمند خواند.
وی با اشاره به ابتلای بیش از 59 میلیون نفر به کووید 19 در جهان، و مرگ بیش از 1 میلیون 400 هزار نفر، هراس و اضطراب در سطح جهانی و شرایط سخت و ناگوار مردم جهان را یادآور شد و افزود: «یکی از عرصه‌های نگرانی و عدم‌امنیت مخاطرات مرتبط با سلامت است و یکی از جنبه‌های مهم صلح تأمین سلامت و امنیت برای جامعة بشری مهم است، هم نسبت به جنگ و هم نسبت به فقر و هم نسبت به اموری که منشأ بیماری‌های فراگیر و به‌مخاطره‌انداختن سلامت جامعة انسانی است.»
دکتر عاملی تأکید کرد صلح مبتنی بر پایة علم و دانش و آگاهی است و جنگ پدیده‌ای است مبتنی بر نفرت و نیرنگ و ادامه داد: «در واقع، دانش و حقیقت علم هرگز جامعه را به‌سمت جنگ، فقر، نابرابری و ظلم حرکت نمی‌دهد. آنچه جامعة انسانی را به سمت ناامنی، جنگ، نابرابری و ظلم می‌کشاند پدیدة نیرنگ، عصبیت و جهل است. انسان به‌جای استفاده از اندیشه در مسیر خلق نوآوری‌ها برای حل مسائل جهان و کاهش دردها و آلام جامعه بشری، دچار خودخواهی می‌شود که منشأ نیرنگ‌ها بر علیه جامعة بشری است.»
به گفتة این استاد ارتباطات و مطالعات امریکا، همه بر این معنا واقف‌اند که امروز جامعه به‌معنای کلیت جامعه یک کل به‌هم پیوست است که 8/7 میلیارد جمعیت جهان را شامل می‌شود و بشر از وضعیت حاکم بر جهان و جهل و عصبیت‌های قومی، نژادی، دینی، فردی و گروهی با منشأ خودخواهی و تکبرهای درونی و بروز جنگ، در رنج است.
دکتر عاملی با یادآوری اینکه قرن بیستم یکی از قرن‌های خونبار جنگ بود، کشتگان جنگ در این قرن را 22 برابر کشتگان جنگ در قرن هجدهم و 12 برابر کشتگان جنگ در قرن نوزدهم دانست و افزود: «عصبیت و جاهلیت با مدرن‌شدن و پیشرفت جهان کاهش نیافته است، بلکه افزایش داشته و ممکن است این مسیر همچنان ادامه بیابد. جهان ظرفیت جنگ بزرگ را بیش از قبل یافته و شمار سلاح‌های کشتار جمعی و شیمیایی افزایش یافته است. تنها در فاصلة سه روز، انفجاز دو بمب اتمی بر سر هیروشیما و ناکازاکی نزدیک به 220 هزار تا 300 هزار کشته برجای گذاشت. جهان امروز ظرفیت 12 هزار بمب هسته‌ای را داراست که 6 هزار بار بدتر از بمب اتمی هیروشیما و ناکازاکی است.»
دکتر عاملی «تئوری زمستان خاکستری» را طرح کرد مبنی بر اینکه اگر این بمب‌ها زیر ماشة عصبیتی قرارگیرد که به فکر جهان نباشد، همة جهان را دچار سرمای شدیدی خواهد کرد و دمای کرة زمین را به منفی 50 درجة سانتی‌گراد خواهد رساند و همه در این غبار عصبیت و جاهلیت کشته می‌شوند.
رنج جهان از فقر دیگر بخش سخنان این استاد علوم ارتباطات بود. امروز آمار فقر مطلق در جهان بیش از 800 میلیون نفر است. درآمد این افراد در روز تنها 1 دلار و 90 سنت است. وی افزود: «جهان آبستن فقر مطلق است. حتی پیش‌بینی می‌شود علی‌رغم رشد و پیشرفت‌ها، تا سال 2030، تعداد مبتلایان به فقر مطلق، به نیم میلیارد جمعیت جهان برسد.» دکتر عاملی فقر را رنجی بزرگ در جهان خواند، آن هم در شرایطی که ثروت‌های چندین میلیارد دلاری در جهان وجود دارد؛ میلیاردهایی که ظرفیت بزرگی از ثروت دنیا را به خود اختصاص دادهاند. 1 درصد جامعة جهانی بیش از 90 درصد سرمایة جهان را به خود اختصاص دادهاند و این‌ها ظرفیت‌های سازمان‌یافتة تبعیض، بی‌عدالتی، فاصلة اجتماعی و سلطة بر جهان است.
به باور وی، جهان عاری از جنگ، نفرت و فقر مستلزم آن است که نهادهای ظرفیت‌ساز برای جنگ، فقر و بلایای عمومی در جهان به‌جای حرکت به‌سمت نابرابری و ظلم و ظرفیت‌سازی برای جنگ، به سمت عدالت و جهان عاری از ظلم و تبعیض حرکت کنند. با وجود نهادهای بین‌المللیِ منشأ جنگ و نفرت، نمی‌توان انتظار داشت با برگزاری نشست و همایش‌ها، مسئلة جنگ حل شود و به حل منازعه‌ای اساسی دست نخواهیم یافت. ریشة حل منازعه در مواجهة سازمان‌یافته با عوامل جنگ و فقر، بلا و ناامنی در جهان است.
دکتر عاملی با اشاره به گروهک کوچکی در ایران با پشتیبانی امریکا و اسرائیل و عربستان افزود: «17 هزار تن از جوانان پاک ایرانی در مدت یک سال ترور شدند و پایة ترورهای چهار دهة اخیر کشورمان بوده‌اند. با وجود گروهک‌های تروریستی در جهان نمی‌توان انتظار صلح و آرامش برای جهان داشت.»
دبیر شورای انقلاب فرهنگی، با اشاره به اینکه رنج‌های ما محدود به فقر و جنگ نیست، ادامه داد: «شاید بیشتر از هر چیزی فرهنگ دورافتادة از خدا و انسان دورافتادة از خدا منشأ بلایای جامعة بشری است. امروز شاهدیم که در دنیای مدرن زندگی‌های منجر به طلاق رو به افزایش است. در امریکا، در سال 2019، نزدیک به 2 میلیون و 200 هزار مورد ازدواج و 800 هزار مورد طلاق صورت پذیرفته است؛ یعنی از هر 3 ازدواج، 1 مورد به طلاق کشیده شده است. جامعة طلاق در دنیا خانواده‌های تک‌سرپرست و مادران سرپرست فرزندان را افزایش داده است؛ فضایی که منجر به سبک زندگی‌ای می‌شود که ناآرامی و تألمات بشر را افزایش می‌دهد. ما دچار فرهنگی هستیم که منشأ ناامنی و بلایای اجتماعی در جهان است. برای رسیدن به صلح باید قدری پایه‌ای‌تر با مسائل مواجه شد.»
دکتر عاملی نکتة سخنان خود را در قالب مدل فهم چرایی نفرت و جنگ در جهان این طور بیان داشت که ساختار کلی جهان نیاز به بازنگری اساسی دارد. نخست باید به نگرش‌های نفرت و نگرش‌های منتهی به جنگ توجه داشت. اندیشة صلح منشأ به‌وجودآمدن صلح خواهد شد؛ و اندیشة نفرت و جنگ به جنگ و نفرت منجر خواهد شد. پایة اصلی جنگ و نفرت نیز بر ایدئولوژی جنگ استوار است. ایدئولوژی‌های نفرت سیاست‌های نفرت را رقم می‌زند. سرمایه‌گذاری‌ها روی صنعت جنگ در دنیا برخاسته از ایدئولوژی‌های نفرت و استثناگرایی در ذهنیت اجتماعی افراد و برخی دولت‌ها و گروه‌های کوچک در دنیاست.
وی ادامه داد: «وقتی یکی از رؤسای امریکا صحبت از این کرد که ما امریکاییان خیلی مستثنی‌تر از سایر ملت‌های جهان نیستیم، گیولیانی، شهردار سابق نیویورک، رئیس‌جمهور را نقد و ملامت کرد و ملت امریکا و سرزمین امریکا را سرزمین استثناهای بزرگ خواند.» دکتر عاملی با انتقاد از اینکه حتی تحمل شنیدن سخن صلح‌آمیز وجود ندارد، افزود: «واقعیت این است که انسان از آن منظر که انسان است با همه برابر است. همة انسان‌ها حق زندگی و حق برخورداری از کیفیت خوب زندگی را دارند.»
این استاد علوم ارتباطات و رسانه ادامه داد: «امروز که از فضای مجازی سخن می‌گوییم نزدیک به 30 درصد جمعیت جهان به اینترنت دسترسی ندارند و نمی‌توانند از این ظرفیت مهم استفاده کنند. فاصلة اجتماعی‌ای که در جهان واقعی وجود دارد فاصلة اجتماعی و محرومیت‌های تبعیض‌آمیز در دنیای مجازی را نیز به‌دنبال دارد.»
دکتر عاملی با تأکید بر نقش ایدئولوژی افزود: «با نگاه به ساختار اجتماعی، در درجة نخست باید نگران ایدئولوژی‌هایی باشیم که کشتن دیگران و رنج ایجادکردن برای ملت‌های دیگر برای آنان آسان است و نظام سرمایه‌داریی شکل می‌دهند که در آن عدة زیادی در فقر مطلق و عدة کمی در ثروت مطلق باشند. چنین فضایی دیگری‌سازی را پدید می‌آورد که منشأ دیگری‌هراسی و بازنمایی نفرت (hate representation) می‌شود و این در واقع عرصة رسانه‌ای تولید نفرت است.» به گفتة وی، «کار رسانه‌ها بازتولید و بازنمایی واقعیت‌هاست، اما همة واقعیت‌ها را بازنمایی نمی‌کنند. در بازنمایی‌های آنان ملت صلح و دوستی در جهان، ملت و جامعه‌ای هراسناک معرفی می‌شوند. در مورد ملیت‌های دیگر نیز در گذشته این امر اتفاق افتاده است، از جمله نسبت به ژاپن، روسیه و چین. در مورد پیروان ادیان نیز این بازنمایی هراسناک تحقق یافته است. امروز شاهدیم که اسلام‌هراسی فراگیری توسط رسانه‌ها بازتولید شده است.»
دکتر عاملی با اشاره به وقایع بعد از 11 سپتامبر که از مصادیق این نفرت‌برانگیزی بود گفت: «در بیشتر کشورهای اروپایی و در امریکا، به مساجد و مسلمانان متعددی حمله شد و تراژدی‌های بسیار تأسفباری رقم خورد. در انگلستان، در اتوبوس عده‌ای نوجوان، تحت تأثیر شرایط و فضای نفرت و رسانة نفرت‌برانگیز، به توهین به جوان عراقی مسلمان و تازه‌فارغ‌التحصیل‌شده‌ای از مقطع کارشناسی‌ارشد پرداختند و به وی حمله‌ور شدند. این جوان مسلمان بدون هیچ پاسخی از اتوبوس پیاده می‌شود و این گروه نوجوان در تعقیب وی، آنقدر با چوب بر سر او ضربه زدند که قطع‌نخاع شد و در عبارتی معنادار خطاب به دولت انگلستان گفت من آمده بودم در کشور شما تحصیل کنم ولی مرا معلول کردید.»
دکتر عاملی در تحلیل ساختار جنگ و ساختار مخالف با امنیت، به مفهوم «دیگری‌سازی» اشاره کرد و ادامه داد: «دیگری‌سازی پایة بسیاری از تقابل‌ها و نفرت‌هاست. بر پایة دیگری‌سازی است که در ساختار فکری و اجتماعی دیگری‌هراسی (xenophobia) به‌وجود می‌آید. دیگری‌هراسی آنقدر هراس را نسبت به دیگری که ممکن است 2 میلیارد جمعیت مسلمان در جهان باشد، افزایش می‌دهد که تمامی این جمعیت را در معرض خطر قرار می‌دهد. خطر برای دیگری اقلیت، خطر برای جامعة میزبان هم هست. امروز جهان متصل‌تر از گذشته است. جهان مجازی‌شده و جهان جهانی‌شدة امروز به‌مراتب متصل‌تر از جهان گذشته است و خطرزایی برای یک فرد به‌مثابة خطرزایی برای همگان است. خطرزایی برای جامعة اقلیت بزرگ حتماً خطرزایی برای جامعة اکثریت است. دیگری‌سازی‌ها پایة دیگری‌هراسی‌ها را به‌وجود می‌آورد. جداسازی‌ها به‌دنبال خود دیگری‌هراسی‌ها را به‌وجود می‌آورد. دیگری‌هراسی‌ها به تضاد و تقابل و جنگ می‌انجامد. در پرتو این فضای تقابل‌هاست که با آشفتگی اجتماعی مواجه می‌شویم. کیاست محصول این تقابل‌های ریشه‌دار در جامعة بشری است.»
دکتر عاملی با نگاه به جامعة امریکا که تحت تأثیر نگاه نژادپرستانة انتخاباتی دو جمعیت بزرگ بالای 70 میلیون در مقابل با هم قرار گرفته‌اند، ادامه داد: «کمتر دیده شده است که جمعیت‌های میلیونی حول محور نفرت در مقابل هم قرار بگیرند. این خطر بزرگ در هر جای دنیا خطری ناگوار است. چه در فضای ملی و چه در فضای بین‌المللی پسندیده نیست که ملت‌ها به نزاع با هم بپردازند. و پسندیده نیست که دیگران برای ما و ملت‌های مسلمان و ملت‌های غیرمسلمان فضای تقابل به‌وجود آورند.»
دکتر عاملی «صلح» و «جنگ» را مفاهیمی جهانی خواند و ورای ملیت، نژاد، قوم و ادیان دانست و صلح برای گروهی و نه برای گروهی دیگر را ناشی از تفکر ایدئولوژیک و خطرناک نفرت دانست.
همچنین، استفادة ابزاری از صلح را استفادة بسیار خطرناکی خواند و مصادیق آن را سخن‌گفتن از صلح و هم‌زمان تجهیز 6000 کلاهک هسته‌ای برای نابودی بشر، تخصیص نزدیک به 1 تریلیون دلار به صنعت جنگ، استفاده از صلح برای سلطة بیشتر، فراهم‌کردن ناامنی و استفادة اطلاعات برخی نهادهای بین‌المللی صلح با ورود به کشورها برای ایجاد ناامنی نام برد.
دکتر عاملی با تأکید بر بی‌معنابودن ضعیف‌بودن در مقابل قدرت‌های نظامی بزرگ جهان چنین ادامه داد: «در شرایطی که برخی کشورها به‌صورت سلطه‌آمیز ناامنی برای سایر ملت‌ها پدید می‌آورند، گریزی نیست مگر رفتن به‌سمت قدرتی که بازدارندة وقوع جنگ شود. در واقع، ظرفیت‌های بازدارندگی ظرفیت‌های ایجاد صلح است. اگر امروز جمهوری اسلامی ایران به‌سمت قدرت بازدارندگی حرکت می‌کند، برای ایجاد امنیت و صلح در منطقه و در جهان است و نه برای جنگ. برای این است که کسانی که به‌دنبال گرفتن همة جهان هستند کمی تأمل و احساس خطر کنند تا به سمت ایجاد ناامنی در منطقة غرب آسیا حرکت نکنند.» همچنین خاطر نشان کرد که بازدارندگی نباید به سطحی کشیده شود که به سمت سلاح‌های کشتار جمعی و بمب اتم برود و جمهوری اسلامی هرگز به این سمت حرکت نکرده و نخواهد کرد و مبنای اندیشة اسلامی چنین اجازه‌ای به ما نمی‌دهد.
دبیر شورای انقلاب فرهنگی در خاتمة سخنان خود ابزار امیدواری کرد: «به سمتی حرکت کنیم که شاهد صلح نظام‌مند و فراگیر در جهان باشیم. ما بر این باوریم که ملت‌های جهان به‌سمت عقلانیت و دردمندی با همة مظلومان جهان حرکت می‌کنند و عباد صالح خدا وارثان اصلی جهان خواهند بود. أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ.»
همچنین، ابراز امیدواری کرد که در دو روز همایش شاهد مقالات فاخر و راهگشایی برای رسیدن به حل منازعه در جهان و استقرار فضای تمدنی صلح‌آمیز باشیم.
دیدگاهتان را بنویسید