بیست‌ونهمین جلسة نشست کرسی یونسکو در فرهنگ و فضای مجازی
[av_textblock size=” font_color=” color=”]
برگزاری بیست‌ونهمین جلسة نشست کرسی یونسکو در فرهنگ و فضای مجازی
صیانت از محتوای فارسی در فضای مجازی
بیست‌وهشتمین نشست کرسی یونسکو در فرهنگ و فضای مجازی: دوفضایی‌شدن جهان با عنوان «صیانت از محتوای فارسی در فضای مجازی» با سخنرانی مهندس سید جمال هادیان طبایی‌زواره، رئیس مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت ارتباطات، در روز سه‌شنبه 1 بهمن 1398 در تالار ایران دانشکدة مطالعات جهان برگزار شد.
متن سخنرانی ایشان به نقل از سایت این کرسی به نشانی https://ucccdsw.ut.ac.ir/ در ادامه آمده است.
فارسی از کجا آمده؟
• زبان فارسی در طول قریب به سه هزاره به تفریق و تدریج شکل گرفته و به‌دست ما رسیده و در دورة اسلامی با فراز و فرودهایی پروریده شده است.
• در سده‌های ابتدایی، زبان فارسی ادامة زبان پهلوی بود و در میان عامة مردم به‌عنوان زبان سخن‌گفتن استفاده می‌شد و کمتر در تألیف و تصنیف متن‌های علمی کاربرد داشت.
• توسعة دانش در ایران از نیمة قرن دوم به‌تدریج آغاز شد. در این زمان زبان فارسی بیشتر برای سخن‌گفتن روزمره و تولید شعر و داستان به‌کار می‌رفت؛ یعنی، ادبیات فارسی به‌شکلی که ما امروز بدان می‌بالیم در آغاز راه خویش و زبان دوم جهان اسلام بود و زبان عربی تا چند قرن به‌عنوان زبان علم و زبان دیوانی کاربرد داشت.
در مسیر بر آن چه گذشته؟
• زبان فارسی به‌تدریج و در دورة اسلامی در کنار قرآن و معارف اسلامی از نظر ساختاری، رسم‌الخط و لغت غنی‌تر شد.
• در قرن سوم و چهارم، دانشمندان ایرانی پذیرفتند که متون علمی را هم به فارسی بنویسند. ابوریحان بیرونی (التفهیم)، بوعلی‌سینا (دانشنامة علایی)، و فخر رازی (جامع‌العلوم) برخی یافته‌های علمی خود را به فارسی نوشتند و این راه را برای دیگر دانشمندان باز کردند.
• با ظهور و بروز شاعرانی چون رودکی، فردوسی و کسایی مروزی و شروع ترجمة آثاری مثل کلیله و دمنه، زبان فارسی وارد عرصة جدیدی شد و بر سرعت غنای فارسی افزوده شد.
• آرایه‌های ادبی به‌تدریج در ساحت شعر و نثر شکل گرفت. ابتدا، آرایه‌هایی ساده‌تری چون تلمیح و کنایه و ارسال‌المثل و به‌تدریج سجع، جناس، تضاد، مراعات نظیر، واج‌آرایی و هم‌صدایی و تلاش برای غنای محتوایی و شکلی زبان شعر.
چگونه تغییر یافته؟
• ورود برخی واژه‌ها و ساخت‌های غیرفارسی از سرزمین‌های همجوار
• متروک‌شدن برخی واژه‌ها، ترکیب‌ها، مثل‌ها و کنایه‌ها در طول زمان و ورود واژه‌ها و ترکیب‌ها و ساخت‌های تازه
• ورود واژه‌های بیگانه و ساخت‌های نادرست (گرته‌برداری) در طول نهضت ترجمة آثار دیگر زبان‌ها به زبان فارسی و افزایش مراودات بین‌المللی در قرون اخیر.
• ورود واژه‌های پیشنهادی فرهنگستان از سال 1320 به بعد در طول سه دورة حیات فرهنگستان
• زبان فارسی همواره در حال تغییر و تحول بوده است و این به‌معنای استحاله‌شدن نیست، بلکه به‌معنای زنده‌بودن و پویایی زبان است.
چگونه به فضای مجازی آمد؟
• از بیش از دو دهه پیش و بدون آمادگی با سرعت پرت شدیم در فضای سایبری؛ یعنی تغییر و تحولاتی که چند دهه و گاه چند سده طول می‌کشید حالا به‌سرعت و در طول دو دهه انجام گرفت و ما از بسیاری از به‌روزسانی‌های ضروری جاماندیم.
• هنوز فرایند فرهنگ‌نویسی در زبان فارسی کامل نشده بود.
• هنوز فرهنگستان بر ساختارهای فکری و سازوکارهای سنجش زبان در میان توده‌ها مسلط نبود و هنوز هم نیست.
• هنوز تکلیفمان با حوزة ویرایش و نگارش و رسم‌الخط به‌طور دقیق مشخص نبود و هنوز هم نیست.
• در چنین شرایطی پرت شدیم در یک محیط لایتناهی در حالی که چنین فضایی را به‌خوبی نمی‌شناختیم، قواعد حضور و تنفس در آن را تدوین نکرده بودیم، برای آموزش عمومی گامی بر نداشته بودیم و چارچوب‌های نظارتی دقیق و واحدی هم نداشتیم.
کجا ایستاده؟
• بر اساس گزارش مارس سال ۲۰۱8 زبان فارسی دهمین زبان پرکاربرد در وبگاه‌هاست.
• در حال حاضر 1/8 درصد از تمام وبگاه‌های دنیا به زبان فارسی است که نسبت به سال 2011 بيش از سه برابر شده است.
• رشد زبان فارسی اکنون دو رتبه بالاتر از زبان ترکی و 6 رتبه بالاتر از زبان عربی است و محبوب‌ترین زبان منطقة غرب آسیا و خاورمیانه در شبکة جهانی وب محسوب می‌شود.
فضای مجازی برایش چه کرد؟
• عمومی و کاربردی‌شدن ادبیات فارسی
• بیرون‌آمدن شعر و نثر فاخر فارسی از کنج و کنار کتابخانه‌ها و پستوخانه‌ها
• گسترش آفرینش‌های ادبی (شعر و ترانه و نثر ادبی)
• بروز و ظهور گونه‌های نوین ادبی که تولید آن‌ها در غیرفضای سایبری ممکن نبود، چون وب‌نوشت‌ها، شعر دیجیتالی، داستان‌های مینی‌مالیستی، ابرداستان‌های تو در تو خطی داستانی است که آن با علایق مخاطب شکل می‌گیرد.
• سهل‌شدن جستجوی شعر و نثر فاخر فارسی و پدیدآورندگان آن
• آفرینش و انتشار کتاب‌های مکتوب، صوتی و تصویری دیجیتالی در فضای سایبر
• ارتباط و تبادل‌نظر سهل و سریع پدیدآورندگان، استادان و کارشناسان و اطلاع از تازه‌ترین پژوهش‌ها، مقالات و یافته‌های علمی، یادداشت‌ها و پایان‌نامه‌ها.
دشواریها در این فضا؟ مدیریتی و فنی
• ويژگي‌هاي خاص زبان فارسي موجب پيچيده‌شدن پردازش و ساير فعاليت‌هاي توسعه‌اي خط و زبان می‌شود.
• كمبود كمّي و كيفي داده‌ها، ابزارهاي پايه، محتواهاي زباني و استانداردها
• نبود يك متولي که همه یا اکثریت ذی‌نفعان در حوزة خط و زبان فارسي در فضاي مجازي بر صلاحیت آن اجتماع داشته باشند.
• کمبود منابع انسانی متخصص در حوزة زبان‌شناسی رایانشی (تنها سه دانشگاه تهران، شریف و شیراز با جذب سالیانه 24 دانشجو در کشور فعال هستند.)
دشواریها در این فضا؟ محتوایی
• رعایت‌نشدن حقوق مالکیت معنوی و افزایش سرقت‌های ادبی
• مخلوط‌شدن سره و ناسره و تشخیص دشوار آثار فاخر از آثار عامی
• امکان تولید و انتشار سریع و انبوه آثار نازل
• حضور انبوه مدعیان شعر و شاعری و نقد ادبی
• نهادینه‌شدن سریع اشتباه‌های رسم‌الخطی، نگارشی و ویرایشی
• کاربرد فراوان اصطلاحات بیگانه
• حضور انبوه اکانت‌های فیک در شبکه‌های اجتماعی که به هیچ نمطی پایبند نیستند.
• کاربرد واژه‌ها، عبار‌ت‌ها، داستانک‌ها یا لطیفه‌های خارج از نزاکت به‌ویژه در شبکه‌های اجتماعی
باید نگران باشیم؟
• قطعاً باید نگران باشیم اما نباید در نگرانی غلو کنیم.
• زبان همواره در حال تغییر و تحول و تکامل است.
• به‌وجودآمدن گونه‌های تازه‌ای از زبان اسلنگ نشانة تغییر و تحول است نه بدعت و خسارت.
• باید آموزش‌های حداقلی صیانت از محتوای فارسی را در همة نهادهای آموزشی در نظر بگیریم.
فضای مجازی را نفی کنیم؟
• هرگز یک خیر کثیر را برای یک شر قلیل تعطیل نمی‌کنند بلکه باید برای رفع شر قلیل راه پیدا کرد.
• خدمات فراوان فضای مجازی به زبان و خط فارسی را هرگز نمی‌توان در برابر ملاحظات آن نادیده گرفت یا نفی کرد.
چه باید بکنیم؟ بخش فناوری و پردازش
• پردازش زبان به‌عنوان یک نیاز ملی با دو هدف ضرورت دارد:
1. حفظ و ارتقای خط و زبان در فضای مجازی
2. تولید، مدیریت و به‌کارگیری محتوا.
• فعال‌ترشدن نهادهای علمی و نظارتی برای توسعة سامانه‌های مفید و کاربردی
• توسعة موتورهای جست‌و‌جوی فارسی
• توسعة فرهنگ‌نامه‌ها در فضای مجازی
• توسعة سامانه‌های ترجمه
• توسعة سامانه‌های ویرایش
• توسعة سامانه‌های بازی‌آفرینی (گیمیفیکیشن) برای آموزش
• توسعة سامانه‌هاي نویسه‌خوان (OCR) و تشخیص دست‌نوشته
• توسعة سامانه‌های پرسش و پاسخ خودکار
• توسعة سامانه‌های تحلیلگر فضای مجازی
چه باید بکنیم؟ بخش محتوا
• راه‌اندازی نهضت تولید محتوا در فضای مجازی (مکتوب، صوت، وبسری، فیلم و بازی)
• فعال‌ترشدن نهادهای علمی و نظارتی چون فرهنگستان، دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها همراه با همگرایی و قبول مرجعیت واحد برای برنامه‌ریزی و اجرای آموزش‌های لازم
• تدوین شیوه‌نامه‌های ویرایشی و نگارشی اختصاصی برای ناشران الکترونیکی و رسانه‌ها
• تدوین قواعد حقوقی و مالکیت فکری در فضای مجازی همگام با دنیا
• آموزش‌های رسم‌الخط، ویرایش و نگارش برای همة اقشار با شیوه‌های نوین در حد لازم
• استانداردسازی حروف و رسم‌الخط برای استفاده در فضای مجازی و ابزارهای الکترونیکی
چگونه ازش صیانت کنیم؟
کوتاه‌نویسی: از ویژگی‌های فضای مجازی حضور کاربران عجول و کم‌حوصله است که بیشتر پی‌جوی محتوای گزیده و خلاصه هستند.
عجله‌نویسی: ویژگی فضای مجازی سرعت است و معمولاً کاربران سریع و سطحی می نویسند، می‌خوانند یا می‌بینند.
مخاطب جوان با دیدگاه‌های فانتزی و انتزاعی: مخاطب انبوه فضای مجازی در روزگار ما 15 تا 25 سال است که مثل ما نمی‌اندیشد و چارچوب‌های سنتی را برنمی‌تابد.
کمرنگ‌شدن چارچوب‌های سنتی: نمی‌توانیم انتقال پیام، آموزش و اطلاع‌رسانی را به‌سیاق گذشته انجام دهیم.
استقبال از زبان عامیانه: تلاش برای کوتاه‌نویسی و تعجیل و مخاطبان آوانگارد سبب شده که زبان عامیانه و گاه اسلنگ وارد فضای مجازی شود و بیم آن رود که چنین واژه‌ها و ترکیب‌هایی به‌تدریج جزِی از ساختار زبان فارسی شود.
تدوین قواعد حقوق مالکیت فکری: هنوز قواعد دقیق مالکیت فکری برای آثار فضای مجازی تدوین و جاری نشده است.
تدوین قواعد رسانه‌های فضای مجازی: پرش پرسرعت از رسانه‌های سنتی چون روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها هنوز قواعد حرفه‌ای و اخلاقی برای رسانه‌های فعال در فضای مجازی اعم از وبگاه‌ها و کانال‌ها و گروه‌ها تدوین و لازم‌الاجرا نشده است.
فقر محتوای فارسی در فضای مجازی: امروز بر اساس آمار تنها حدود 1/8 وبگاه‌های فضای فارسی به زبان فارسی است و این یعنی سهم جمعیت فارسی‌زبان دنیا از فضای مجازی به همین اندازه است.
نداشتن برنامة صیانتی زبان فارسی برای همة گویش‌های این زبان در گسترة جغرافیایی زبان فارسی: خط و زبان فارسی محدود به ایران نیست و در بیش از 10 کشور دیگر تکلم می‌شود و در مجموع بیش از 120 میلیون گویشگر دارد.
راه‌حل‌های سریع
رعایت ترتیب ارکان جمله: نخستین اقدام برای بقای ساختار زبان فارسی است.
غلط‌های نگارشی: غلط‌های معمول به سهو یا به عمد (تخفیف نابجا، تغییر ساخت واژه‌ها)
پرهیز از کاربرد واژگان بیگانه: واژه‌های چون تایم، فوروارد، ریپلای، سیو، لفت، اد، جوین، استراتژی، تکنولوژی
کاربرد معادل‌های فارسی: یارانه، رایانه، بالگرد، هواپیما
گرته‌برداری‌ها، توسط، در ارتباط با یا در رابطه با، بحث را باز کردن، نقطه‌نظر، بدین وسیله، در این راستا، زیر سؤال بردن، تجربه کردن
درازنویسی: مورد تصویب قرار دادن، مورد موافقت قرار دادن، تصمیم اتخاذ کردن، به‌رشتة تحریر کشیدن، اقدام لازم را معمول داشتن
حشو: استادیوم ورزشی، اتوبوس مسافربری، ارکستر موسیقی، از قبل پیش‌بینی کردن، کتباً نوشتن، نقطه‌نظر واحد، اوج قله
رعایت اصول رسم‌الخط: پرمناقشه‌ترین بخش صیانت از خط فارسی است که تنوع نظرات در آن مانع از اجماع و کاربرد شیوة واحد است. جدانویسی و پیوسته‌نویسی، فاصله و نیم‌فاصله، نحوة نوشتن همزه و …
استفادة معقول از نشانه‌های سجاوندی: نقطه، نقطه‌ویرگول، ویرگول، دونقطه، پرانتز، گیومه و نشانه‌های برجسته‌سازی
زیبانویسی: استفاده از آرایه‌های ادبی به‌روزشده
[/av_textblock]
[av_slideshow size=’featured_large’ animation=’slide’ autoplay=’true’ interval=’5′ control_layout=”]
[av_slide id=’9744′][/av_slide]
[av_slide id=’9743′][/av_slide]
[av_slide id=’9745′][/av_slide]
[/av_slideshow]
دیدگاهتان را بنویسید