کارشناسی ارشد رشته مطالعات ایران:
مقدمه
با توجه به اينکه «مطالعات ايران» گرايشي در زيرمجموعه دوره کارشناسی ارشد مطالعات منطقه‌ای تعريف شده است، اهميت، هدف و ساختار اين دوره به‌طور کلی منطبق با مطالب مندرج در بازنگری برنامه رشته مطالعات منطقه‌ای (با ۱۳ گرايش) مصوب ۲۴/۷/۱۳۸۶ شورای برنامه‌ريزی آموزشی دانشگاه است.
با اين حال، چون حسب تبصره مندرج در مصوبه ايجاد رشته مطالعات منطقه‌ای توسط شورای گسترش آموزش عالی، گرايش مطالعات ايران به‌طور خاص برای دانشجويان غيرايرانی نيز اجرامی‌شود و چون مجوز اجرای اين گرايش از طريق ساز و کار جذب دانشجوی خارجی در دانشکده مطالعات جهان توسط شورای برنامه‌ريزی آموزشی دانشگاه مورخ ۲۸/۲/۱۳۹۰ صادر شده است، توصيف و تبيين دقيق اهميت و اهداف اين گرايش از منظر عرضه به مخاطبان خارجي ضروري است.
تعريف رشته مطالعات ایران:
در چند دهه اخير، به‌ويژه پس از پيروزي انقلاب اسلامی ايران، جريان شرق‌شناسی و ايران‌شناسی غربی بيش از پيش رنگ و بوی سياست به خود گرفته و از طريق ابزار رسانه‌ای، تصويری کاملاً مغاير با واقعيت را از ملت و کشور ايران ارائه کرده است. ناديده‌گرفتن پشتوانه کهن تاريخی و فرهنگ غنی ملت ايران در تصويرسازی مخدوش کنونی از ايران کاملاً محسوس است. ورود اين تصوير مجعول به محافل دانشگاهی و تبديل آن به سنتی علمی را جريان شرق‌شناسی غربی اقتضا می کند تا دانشگاه‌های کشور برای مقابله با اين جريان و زدودن تحريفات و ارائه تصوير دقيق و درست از ايران امروز وارد عرصة توليد علم و تربيت نيروي متخصص در حوزه مطالعات ايران معاصر شوند. با توجه به رشد سريع و هدف‌مند برنامه‌های مطالعات خاورميانه، مطالعات ايران و ايران‌شناسی در دانشگاه‌های جهان، بازنگری در برنامه درسي دوره کارشناسی ارشد مطالعات منطقه‌ای گرايش مطالعات ايران به گونه‌ای انجام گرفته که دانشجويان در طول تحصيل خود در اين رشته و با استفاده از منابع صحيح و دست اول با گستره‌ای از موضوعات اساسی مرتبط با ايران معاصر در زمينه‌های تاريخ، جغرافيا، سياست، فرهنگ، اقتصاد، ادبيات و هنر آشنا می شوند. اين مهم علاوه‌بر اينکه به دانشجويان اين فرصت را می دهد تا به کشف علاقه‌مندی های خود در يکی از اين زمينه‌ها بپردازند و احياناً آن را در مقطع دکتری به‌طور مبسوط تری ادامه دهند، مانع از ايجاد نگرش تک‌بعدی به ايران‌شناسی در ميان آنان می شود.
هدف دوره
هدف اصلی از عرضه اين گرايش به دانشجويان غيرايرانی، آموزش و تربيت نيروهاي متخصص و دارای اطلاعات به‌روز و قدرت تحليل از جامعه ايران معاصر است تا پس از خاتمه تحصيل ضمن ورود به عرصه‌های علمی و پژوهشی، رسانه‌ای يا ديپلماتيک در کشورهای خود بتوانند با استفاده از مبانی نظری رشته تحصيلی و نيز مشاهدات و تجربيات عينی خود از زندگی در جامعه ايران، تصويری مبتنی بر واقعيت از ايران معاصر برای افکار عمومی و نهادهای تصميم‌سازی در اقصی نقاط جهان به‌دست دهند و از اين طريق به‌عنوان سفيران فرهنگی ملت ايران به حفظ منافع کشور در عرصه بين‌المللي کمک کنند.
ضرورت و اهميت دوره
لزوم شناخت دقيق و مبتنی بر واقعيت از ايران معاصر براي کارشناسان حوزه ايران در کشورهاي مختلف ضرورتی حياتی و در بيشتر موارد آرزويی دست‌نيافتنی برای آنان محسوب می شود. کارشناسان حوزة ايران در سازمان‌ها و نهادهای مختلف علمی و اجرايی در کشورهای گوناگون اغلب از منابع دست دوم و عمدتاً توليدشده در غرب براي انجام وظايف خود استفاده می کنند و معمولاً به منابع دست اول و دقيق دسترسي مستقيم ندارند.
همين امر خود منجر به بازتوليد مکرر تصاوير مخدوش و تحريف‌شده نسبت به ايران و ايرانيان در سطح جهان شده است و آن‌ها را به‌تدريج در عرصه‌های علمی و سياست‌گذاری ديگر کشورها نهادينه مي‌کند. بخشي از اين مشکل ممکن است تحت تأثير اغراض و تبليغات سياسی ايجاد شده باشد، اما ريشة مهم‌تر آن اين است که محافل علمی و دانشگاهی ما براي توليد و به‌روزرسانی منابع علمی درباره ايران و توزيع آن در جهان اقدام شايانی انجام نداده‌اند.
به‌عبارت بهتر، علیرغم وجود تقاضای فراوان در اين حوزه، عرضه ما بسيار ضعيف بوده است و همين امر بهترين فرصت را براي توسعه و نشر تصاوير غرض‌مند و سياست‌زده غربي نسبت به کشورمان فراهم کرده است. اهميت و ضرورت برگزاری دوره مطالعات ايران برای مخاطبان غير ايرانی در واقع ناگفته پيداست و مشخص است که برگزاري اين دوره به شکل صحيح و با برنامه‌ريزی اصولي و استفاده از اساتيد توان‌مند کمک فراوانی به حفظ منافع کشور می‌کند و خلأ موجود در عرضة اطلاعات صحيح و دست اول در حوزه مطالعات ايران معاصر را تا حدودی مرتفع می‌سازد.
نقش و توانايي فارغ التحصيلان رشته مطالعات ایران
انتظار می رود فارغ‌التحصيلان اين دوره بتوانند از طريق ورود به بازار کار در حوزه‌هاي علمی و دانشگاهی، رسانه‌ای و يا سياسی- ديپلماتيک به‌عنوان نيروهای متخصص در مطالعات ايران بر روند جريانات علمی، رسانه‌ای يا سياست خارجی کشورهای خود در قبال ايران در بلندمدت تأثيرگذار باشند.
در حال حاضر، تقاضاي بازار کار براي جذب کارشناسان متخصص در امور ايران در کشورهای مختلف بسيار بالاست.
از اين‌رو، اميد مي‌رود تا فارغ‌التحصيلان غير ايراني دانشگاه تهران در اين رشته نيز بتوانند با کسب مسئوليت در مشاغل و سمت‌های مرتبط در اقصی نقاط جهان به شناسايي چهره دقيق جامعة ايران بر اساس واقعيات موجود کمک کنند.
طول دوره و شکل نظام رشته مطالعات ایران
طول اين دوره چهار نيم‌سال تحصيلي در نظر گرفته شده است که تا پنج نيم‌سال نيز تمدیدپذیر است.
تمديد دوره تحصيل تا ترم ششم به‌طور کلی امکان‌پذير نیست و در موارد استثنا تابع مقررات دانشگاه خواهد بود.
شکل نظام به صورت ترمي- واحدي است.
تعداد و نوع واحدهای درسی رشته مطالعات ایران
دانشجويان در اين دوره موظف به گذراندن ۳۲ واحد درسي به شرح زيرند:
الف) ۱۰ واحد دروس اصلي
ب) ۸ واحد دروس تخصصي
ج) ۸ واحد دروس اختياري
د) ۶ واحد پايان‌نامه (به فارسي يا انگليسي)
همچنين، حداکثر ۶ واحد دروس جبراني نيز براي دانشجويان رشتة مطالعات منطقه‌اي گرايش مطالعات ايران در نظر گرفته شده است که حسب تشخيص گروه مربوط ارائه خواهد شد.
شرايط پذيرش دانشجو در رشته مطالعات ایران
پذيرش دانشجويان خارجی در گرايش مطالعات ايران بر اساس ضوابط جذب دانشجوي خارجي امکان‌پذير است.
متقاضيان بايد حداقل مدرک کارشناسي از يکي از دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالي معتبر جهان داشته باشند
و تقاضاي خود را در مهلت تعيين‌شده به دانشگاه ارسال کنند. تقاضاي متقاضيان پس از بررسي و تصويب در گروه مربوط و از طريق دانشگاه جهت اخذ تأييد نهايي
به وزارت علوم، تحقيقات و فناوری ارسال مي‌شود. مجوز قطعي پذيرش و ثبت‌نام پس از طي مراحل قانوني از سوي آن وزارت صادر و به دانشگاه ابلاغ خواهد شد.
اين برنامة درسی براي دوره مجازي رشتة مطالعات منطقه‌ای گرايش مطالعات ايران، ويژه دانشجويان خارجي نيز نافذ خواهد بود.
جدول 1- دروس جبرانی
| شمارة درس | نام درس | تعداد واحد | تعداد ساعت | پیش‌نیاز | ||
| نظری | عملی | نظری | عملی | |||
| 015-08-65 | زبان فارسی 1 | 2 | 32 | – | ||
| 016-08-65 | زبان فارسی 2 | 2 | 32 | زبان فارسی 1 | ||
| 019-08-65 | تاریخ عمومی ایران | 2 | 32 | – | ||
| 020-08-65 | اسلام و ایران | 2 | 32 | – | ||
| 026-08-65 | مردم‌شناسی و فرهنگ مردم ایران | 2 | 32 | – | ||
| 027-08-65 | تاریخ اقتصاد در ایران | 2 | 32 | – | ||
جدول 2- دروس اصلی
| شمارة درس | نام درس | تعداد واحد | تعداد ساعت | پیش‌نیاز | ||
| نظری | عملی | نظری | عملی | |||
| 004-08-65 | روش پژوهش | 2 | 1 | 48 | 32 | – |
| 005-08-65 | تحولات نظری در روابط بین‌الملل، جهانی‌شدن و منطقه‌گرایی | 2 | 32 | – | ||
| 006-08-65 | سیاست بین‌الملل | 2 | 32 | – | ||
| 021-08-65 | مبانی شیعه‌شناسی | 2 | 32 | – | ||
| 023-08-65 | انقلاب اسلامی ایران | 2 | 32 | – | ||
جدول 3- دروس تخصصی
| شمارة درس | نام درس | تعداد واحد | تعداد ساعت | پیش‌نیاز | ||
| نظری | عملی | نظری | عملی | |||
| 001-08-65 | سیاست و حکومت در ایران | 2 | 32 | – | ||
| 003-08-65 | تاریخ معاصر ایران | 2 | 32 | – | ||
| 011-08-65 | جامعه و فرهنگ در ایران | 2 | 32 | – | ||
| 014-08-65 | جغرافیای سیاسی ایران | 2 | 32 | – | ||
جدول 4- دروس اختیاری
| شمارة درس | نام درس | تعداد واحد | تعداد ساعت | پیش‌نیاز | ||
| نظری | عملی | نظری | عملی | |||
| 002-08-65 | ایران و قدرت‌های بزرگ | 2 | 32 | – | ||
| 010-08-65 | اقتصاد سیاسی ایران | 2 | 32 | – | ||
| 013-08-65 | ایران و کشورهای خاورمیانه | 2 | 32 | – | ||
| 022-08-65 | هنر و ادبیات معاصر در ایران | 2 | 32 | – | ||
| 024-08-65 | سمینار مطالعات ایران | 2 | 32 | – | ||
| 025-08-65 | نقش و تحول رسانه‌ها در ایران | 2 | 32 | – | ||
| 028-08-65 | زبان تخصصی (خواندن و درک متون علمی) | 2 | 2 | 32 | 64 | – |
| 029-08-65 | ایران و سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای | 2 | 32 | – | ||
| 030-08-65 | آشنایی با آداب و رسوم اقوام و گروه‌های زیرملی در ایران | 2 | 32 | – | ||
| 031-08-65 | اقتصاد انرژی و منابع طبیعی در ایران | 2 | 32 | – | ||
دکتری رشته مطالعات ایران:
اين دوره برای دانشجویان ایرانی و غیرایرانی طراحي شده است و رويکردي ميان‌رشته‌اي به مطالعات ايران دارد. دانشجويان مي‌توانند از ميان گرايش‌هاي «اجتماعي-فرهنگي» يا «سياسي-اقتصادي» براي تحصيل و نگارش رساله‌هاي خود يکي را انتخاب کنند. دورة دکتري در دانشگاه تهران چهار سال به‌طول مي‌انجامد و امکان افزايش مدت تحصيل تا پنج سال نيز وجود دارد. در دو سال نخست، دانشجويان نه درس را به زبان فارسي خواهند گذراند. دانشجويان، پس از قبولي در اين دروس و قبولي در آزمون جامع، بايد رسالة جامع دکتري خود را روي موضوع موردعلاقة خود دربارة مطالعات ايران بنويسند. نگارش رساله‌ها همراه با دو استاد راهنما از دانشگاه تهران انجام می‌شود و بايد با حضور تمامي داوران دفاع شود. تمامي دانشجويان دکتري بايد به زبان فارسي مسلط باشند و رسالة خود را به همين زبان بنويسند.