کارگاه تخصصی مقدمه‌ای بر روش تحقیق برگزار شد.

[av_textblock size=” font_color=” color=”]
کارگاه تخصصی «مقدمه‌ای بر روش تحقیق» در روز شنبه 25 آبان 1398 در تالار ایران دانشکدة مطالعات جهان برگزار شد.

در این کارگاه که با همکاری کرسی یونسکو در فرهنگ و فضای مجازی: دوفضایی‌شدن جهان و مندلی (Mendeley) برگزار شد سه سخنران به تبیین فرایند روش تحقیق پرداختند.
[/av_textblock]

[av_slideshow size=’extra_large’ animation=’slide’ autoplay=’true’ interval=’5′ control_layout=”]
[av_slide id=’9386′][/av_slide]

[/av_slideshow]

[av_textblock size=” font_color=” color=”]
دکتر سعیدرضا عاملی، رئیس دانشکدة مطالعات جهان و رئیس کرسی یونسکو در فرهنگ و فضای مجازی: دوفضایی‌شدن جهان، با موضوع «روش‌های فلسفة رسانه» به سخنرانی پرداخت.

به بیان دکتر عاملی، پیش‌تر از روش‌های اثبات‌گرایی (پوزیتیویسم) و به تأسی از دانش تجربی، داده‌های کمّی در تحقیق استفاده می‌شد و کمتر روش‌های کیفی مطرح بود. روایی روش‌های کمّی ملاک اعتبار پژوهش محسوب می‌شد. هر چه پژوهش‌ها به جلو پیش رفت، بیشتر با تکثر پژوهش مواجه شدیم و افزود: «در فلسفة تحلیلی، فلسفه مضاف است و به بدنة دانش‌های مختلف متصل می‌شود- از جمله فلسفة ریاضی، فلسفة شیمی، فلسفة رسانه- و این عکس فلسفة قاره‌ای (Continental philosophy) است که به‌دنبال پاسخ‌های بزرگ در هستی‌شناسی است و از این منظر فلسفه‌های ریز اساساً فلسفه محسوب نمی‌شود. لذا، به‌نظر می‌رسد بازخوانی‌ای در روش تحقیق پدید آمده است که سبب شده روش نیز مضاف و به پدیده‌های مختلف متصل ‌شود و تنوع و تکثری از روش‌ها را پدید آید. به تناسب مسئله، روش تحقیق را انتخاب می‌کنیم.» دکتر عاملی به کتاب خود با عنوان روش تحقیق در مطالعات فرهنگی و رسانه اشاره کرد که در آن 40 روش تحقیق در حوزة مطالعات فرهنگی و رسانه معرفی شده است .

همچنین، در تحقیق به سه سطح اشاره کرد: روش تحقیق، روش جمع‌آوری اطلاعات، و روش تحلیل اطلاعات.

در سطح کلان سه روش تحقیق را برشمرد: کمّی، کیفی یا ترکیبی. در روش‌های ترکیبی یا هم‌زمان دو روش کمّی و کیفی به‌کار گرفته می‌شود، یا پیامدی و ترتیبی (sequential) است.

هر روش تحقیقی دارای روش‌های جمع‌آوری اطلاعات است و این دو از هم متمایز است. برای مثال، مصاحبه روش جمع‌آوری اطلاعات است، نه روش تحقیق.

پس از انتخاب روش جمع‌آوری اطلاعات، به روش تحلیل اطلاعات باید پرداخت. تحلیل محتوا (Content analyses) و تحلیل کیفی محتوا (Qualitative content analyses) دو مقولة متمایز از هم محسوب می‌شود. تحلیل محتوا (Content analyses) روش تحلیل کمّی و واژگانی است که نرم‌افزار نیز دارد.

دنبالة سخنان این استاد علوم اجتماعی و ارتباطات نگاه به تحقیق از منظر فلسفة تحقیق بود. صحبت از فلسفه در تحقیق صحبت از اپیستمولوژی است که دانشی درجة دوم محسوب می‌شود و با نگاه از بیرون به آن حوزة دانشی، سیر تطور آن علم را بررسی می‌کند. به‌طور کلی نگاه فلسفی، یعنی افق دید بلند داشتن و دریافت منطق ذاتی و دانشی پدیده‌ها؛ توجه به چگونگی هست‌هاست.

عوامل مؤثر در تغییر روش تحقیق به گفتة دکتر عاملی عبارت است از:

1. توسعه و تخصصی‌شدن علم و ظهور موضوعات جدید، عامل مهمی در تحول در روش تحقیق بوده است.
2. توسعة تجربه‌های علمی و ناکارآمدشدن بسیاری از روش‌های علمی، مطالعات را در مسیر روشی دیگری قرار داد. با به بن‌بست رسیدن روش‌های تجربی، شبیه‌سازی هستی (biomimetic) مطرح شد. بنا به نظریة پوپر، خصیصة علم تجربی ابطال‌پذیر است. با ترویج شبیه‌سازی هستی، ابطال‌پذیری منسوخ شد تا به دانشی قطعی بتوان دست یافت. در کتاب رویکرد دوفضایی به علوم مباحث شبیه‌سازی هستی تبیین شده است.
3. نگاه پارادایمی و ایسم‌های بزرگ بر روش تحقیق تأثیر جدی داشته است. پارادایم زبان فهم است و دهه‌ها ممکن است زبان مشترک حفظ شود.
4. نظریه‌ها نیز بر روش تأثیر می‌گذارد. به تأسی از دکارت، روش تحقیق در درجة نخست تابع تحول در نظریه است.

دکتر عاملی از تمایز دو حوزة روشی سخن گفت: روش‌های عام مطالعات (از روش‌های بزرگ مثل اثبات‌گرایی، تفسیری، انتقادی و نظایر آن منشأ می‌گیرد)، و روش‌های خاص در هر حوزه از علوم (از جمله تحلیل محتوا، تحلیل گفتمان و نظایر آن). همچنین، از چهار حوزة روشی در بیان روش‌های کلی تحت تأثیر دانش یا فلسفة زمان سخن گفت که به ریزروش‌هایی تقسیم‌پذیر است:

– روش تحقیق اثبات‌گرایی (در قرن نوزدهم و تحت تأثیر اندیشه‌های کنت و دورکیم در علوم اجتماعی شکل گرفت. متأثر از مطالعات تجربی، آماری و پیمایشی با روایی 99 درصد است و نمونه‌گیری در آن اهمیت بسیار دارد. در این روش مطالعات عینی و قابل‌اندازه‌گیری در بررسی رفتارهای اجتماعی دنبال می‌شود. نقاط ضعف آن: فراموشی فرد؛ یعنی بسیاری از اموری که فرد از آن‌ها اثر گرفته و حاصل تجربة زیستة افراد است در مقام بیان از منبع اثر فراموش می‌شود؛ و عدم‌توجه به مراتب فهم.)

– روش تحقیق تفسیری (با اندیشه‌های وبر پاگرفت. رویکرد هرمنوتیکی و زمینة اجتماعی در آن اهمیت دارد. بیشتر بیان‌کردنی است تا عددی.)

– روش تحقیق انتقادی (از اندیشه‌های انتقادی مارکس به طبقة اجتماعی در نظام سرمایه‌‌داری شکل‌گرفت. با مطالعات تفسیری و با دانش زبان‌شناسی همراه است. هدف اصلی آن شناخت ساختارهای قدرت و توجه به فاصله‌هاست. مطالعات اثبات‌گرایی را در فهم جایگاه فرد و موقعیت اجتماعی فرد در جامعه ناکارآمد می‌دانند. رسانه را مهم‌ترین منبع کنترل اجتماعی می‌شناسند. برخلاف تفسیرگرایان معتقدند حتی معانی ابرازشده و فهم‌شده معانی‌ای است که به غلط ابراز می‌شود و محصول بازنمایی غلطی است که ممکن است منبع آن رسانه‌ها باشد.)

– روش تحقیق پسامدرن (ریشة آن به فلسفة اگزیستانسیالیسم و اندیشه‌های هایدگر، نیچه، سارتر و ویتگنشتاین بازمی‌گردد. رابطة خطی با مدرنیسم ندارد و به نوعی نفی مدرنیسم است. نهضت اعتراض نگرشی و روشی است. ورای اثبات‌گرایی، تفسیری و حتی انتقادی است. با تعمیم دانش مخالف است و اساساً تعمیم‌دادن فهم را امکان‌پذیر نمی‌داند، بلکه بر دانش در روندی تاریخی تأکید دارد. با دانش مختصر، فشرده و مطلق موافق نیست. معتقد است دانش صرفاً قدرت تفسیر است و نمی‌تواند به جزییات دست‌یابد.)

در پایان ایشان تأکید کرد که این چهار حوزة کلی روشی، به‌مثابة مباحث و نگرش کلان به روش است ولی زیرمجموعه‌های زیادی در این حوزه وجود دارد. امروزه، به‌تناسب مسئله و موضوع روش‌های خاص تعریف می‌شود و روش و تکنیک‌های جمع‌آوری اطلاعات در محیط مجازی، ظهور داده‌کاوی و نرم‌افزارهای تحلیل شبکه‌ای، تحلیل داده انقلاب‌های بزرگ در حوزة روش محسوب می‌شود.
[/av_textblock]

[av_slideshow size=’extra_large’ animation=’slide’ autoplay=’true’ interval=’5′ control_layout=”]
[av_slide id=’9387′][/av_slide]

[/av_slideshow]

[av_textblock size=” font_color=” color=”]
دکتر یونس شکرخواه، مدیرگروه مطالعات اروپا، مهم‌ترین ویژگی‌های پژوهش را برشمرد. به‌گفتة ایشان، روش‌ها عموماً گروگان صورت مسئله‌ است و اگر صورت مسئله درست طرح و فهم شود، نیمی از حل مسئله انجام شده است. ضریب تأثیر بر پایة روش و شیوة پژوهش مشخص می‌شود. دکتر شکرخواه به نقل از انشتین افزود: «راه‌حل‌ها درست مسیر مسئله است.»

به گفتة وی در تحقیق نخست باید «مفهوم» (concept) به «طرح پژوهشی» (construct) بدل شود. سپس، به ‌داده‌های عملیاتی (operational data) تبدیل گردد که در نهایت باید به تعریف‌های دایره‌المعارفی و علمی برسد و افزود: «مهارت فرد در یک یا چند روش پژوهش، نباید در روند پژوهش تحمیل گردد، بلکه صورت مسئله باید مبنا قرارگیرد و تعیین‌کنندة روش پژوهش باشد و حتی چند روش را با هم ترکیب کرد.» دکتر شکرخواه در مرحلة داده‌های عملیاتی مشورت با صاحب‌نظران را ضروری دانست.

دکتر شکرخواه بر استفاده از ابزارهای رایانه‌ای در پژوهش، به‌خصوص در تنظیم منابع، تأکید کرد که ساده‌ترین آن را می‌توان در واژه‌پرداز word یافت.

به‌گفتة ایشان، هر محقق باید سه سطح را همواره در نظر داشته باشد: مقاله‌ها، کتاب‌ها و رساله‌های نگاشته‌شده در موضوع پژوهش (review of literature)، منابع الکترونیکی (به‌شرط ذکر تاریخ رویت، زیرا به‌سرعت تغییر داده می‌شود)، آغاز کار با نظریه‌های پشتیبان (theory directed) و ادامة کار در چارچوب آن (theory oriented) که ممکن است حتی به نظریة جدیدی نیز بینجامد.

دکتر شکرخواه با تأکید بر تفاوت میان فرضیه (hypnotizes) و پرسش‌های پژوهش، بهترین فرضیه را «اگر… پس» (if… then) معرفی کرد که منطق کار برنامه‌نویس‌های رایانه‌ای است.

نکتة مهم دیگری که دکتر شکرخواه بر آن تأکید کرد تمایز میان چارچوب مفهومی (conceptual frame work) و چارچوب نظری (theoretical frame work) است. در چارچوب نظری با اتکا بر نظریه حرکت می‌کنیم. چارچوب مفهومی کارکردن با چند متغیر خاص از مجموع متغیرهاست برای حصول به نتیجه و افزود: «چارچوب مفهومی نوعی بازی پارادایمی است با برخی متغیرها.»
[/av_textblock]

[av_slideshow size=’extra_large’ animation=’slide’ autoplay=’true’ interval=’5′ control_layout=”]
[av_slide id=’9388′ slide_type=” video=’http://’ mobile_image=” video_ratio=’16:9′ video_controls=” video_mute=” video_loop=” video_autoplay=” title=” link_apply=” link=” link_target=”][/av_slide]

[/av_slideshow]

[av_textblock size=” font_color=” color=”]
علیرضا صالحی‌نژاد، با موضوع «تکنیک‌های استفاده از ظرفیت‌های الکترونیکی در تحقیق» به تبیین بهره‌برداری بهینه از مندلی در تنظیم بانک منابع و مدیریت آن و ارجاع بدان پرداخت. صالحی‌نژاد چرخة شکل‌گیری پژوهش را شامل عناصر زیر خواند: نگاه جستجوگر و پژوهش‌محور، ایده‌پردازی، طرح پژوهش، جمع‌آوری مطالب، گردآوری داده، ذخیره‌سازی داده‌ها، تحلیل داده‌ها، بیان یافته‌ها، نگارش پژوهش، و در نهایت انتشار آن.

عمدة مباحث صالحی‌نژاد حول مدیریت منابع تحقیق و ارجاع درون‌متنی با بهره‌گیری از نرم‌افزارهای تخصصی بود که به‌طور خاص به معرفی نرم‌افزار مندلی (Mendeley) و ذکر امکانات آن پرداخت.
[/av_textblock]

[av_slideshow size=’extra_large’ animation=’slide’ autoplay=’true’ interval=’5′ control_layout=”]
[av_slide id=’9389′][/av_slide]
[av_slide id=’9390′][/av_slide]
[av_slide id=’9391′][/av_slide]
[av_slide id=’9392′][/av_slide]
[/av_slideshow]