معرفی کتاب اقتصاد دیجیتال، تألیف دکتر عاملی و حاجی جعفری
بهطور قطع، اقتصاد دیجیتال بر بستر رقومی، شبکه‌ای، تعاملی، بازخوردی، غیرمرکزی و الگوریتمی جدید، علاوه‌بر ساختار و نظام‌های اقتصادی، هم در روش‌های فرایندی و تراکنش‌های مالی و اداری و هم در شکل خدمات اقتصادی، کار بدیعی است که متن درسی و کتاب راهنما برای آشنایی با اقتصاد دیجیتال منبعی مناسب تلقی می‌شود تا بستر دوفضایی‌شدة اقتصاد جدید را شرح دهد.
این کتاب محصول کار گسترده روی قلمرو جدیدی از اقتصاد است که امروز اقتصاد پنجم جهان محسوب می‌شود و به‌مرور زمان بسیاری از کسب‌وکارها، امور مالی و بانکی و تبادلات مالی به این فضا وارد خواهند شد. ظهور هم‌زمان صنعت ارتباطات، شکل‌گیری شرکت‌های چندملیتی، فضای مشترک ارتباطی بر بستر اینترنت، اتصال دیوایس‌ها به کالاها، انبارهای نگهداری کالاها، فروش و خدمات پس از فروش و اتصال دیوایس‌ها، همة پدیده‌های مرتبط با بازار و کسب‌وکار مثل فرایندها، ساختارها، نهادهای اقتصادی، اطلاعات و حتی آدم‌ها را دگرگون ساخته است؛ همچنین، تنوع و تشدید رقابت در بازارهای محلی، ملی و جهانی در کنار شکل‌گیری شبکه‌های توزیع‌شده در قالب بهطور مثال، اسنپ حمل‌ونقل، اسنپ غذا و پوشاک و انواع اسنپ‌های جدید مرتبط با اقتصاد زندگی، شبکه‌ای جدید را گسترده که اقتصادهای خرد گذشته را به چالش کشیده است. عدم‌درک اقتصاد و بازار جدید ممکن است به بحران‌های فراگیر بازارهای جدید منجر شود.
فهرست مطالب کتاب اقتصاد دیجیتال
سپاسنامه
مقدمه
بخش اول: تاریخچه، مفاهیم و مهارت‌های کلیدی
فصل اول: تاریخ اقتصاد دیجیتال
فصل دوم: مفاهیم کلیدی اقتصاد دیجیتال
فصل سوم: مهارت‌های اقتصاد دیجیتال
بخش دوم: موضوعات مهم اقتصاد دیجیتال
فصل چهارم: بهره‌وری مجازی و ظهور اقتصاد جدید
فصل پنجم: پروتکل‌ها و استانداردهای جهانی اقتصاد دیجیتال
فصل ششم: رویکردها و چالش‌های حقوقی اقتصاد دیجیتال
فصل هفتم: ایمنی و امنیت در بازار برخط
بخش سوم: ظرفیت‌های جدید در اقتصاد دیجیتال
فصل هشتم: رایانش ابری و آثار اقتصادی آن
فصل نهم: فناوری بلاک چین و ارز مجازی
فصل دهم: بازار کار اقتصاد دیجیتال
فصل یازدهم: بانکداری الکترونیک و روندهای آینده
بخش چهارم: ایران و اقتصاد دیجیتال
فصل دوازدهم: چالش‌های اقتصاد دیجیتال در ایران
فصل سیزدهم: کسب‌وکارهای دیجیتال ایرانی
فصل چهاردهم: اقتصاد مقاومتی دیجیتال
جمع‌بندی: نظام یکپارچة اقتصاد دیجیتال؛ سیاست‌ها، ساختارها و روندها
واژه‌نامة توصیفی
کتابنامه
کتاب اقتصاد دیجیتال با مقدمه شروع می‌شود. سپس، در قالب چهار بخش شامل چهارده فصل موضوع بررسی می‌شود و با نتیجه‌گیری نهایی به پایان می‌رسد. در مقدمه، طرح مسئله صورت گرفته و جایگاه اقتصاد دیجیتال تبیین شده است. در بخش اول، تاریخچه، مفاهیم و مهارت‌های کلیدی در سه فصل ارائه شده است. در بخش دوم، دربارة موضوعات مهم اقتصاد دیجیتال‌ـ مثل بهره‌وری مجازی، کار مجازی، پروتکل‌ها و استانداردهای جهانی اقتصاد دیجیتال همراه با رویکردها و چالش‌های حقوقی اقتصاد دیجیتال و موضوع مهم ایمنی و امنیت اقتصادی دیجیتال‌ـ در قالب فصول چهارم تا هفتم بحث کرده‌ایم.
بخش سوم کتاب به موضوع ظرفیت‌های جدید اقتصاد دیجیتال در حوزة رایانش ابری، فناوری بلاک چین و ارزهای مجازی و رمز ارزها، بازار کار اقتصاد دیجیتال و بانکداری الکترونیک اختصاص دارد که در فصول هشتم تا یازدهم تحلیل و تبیین شده‌اند. در بخش چهارم که شامل فصول دوازدهم تا چهاردهم می‌شود، روی مباحث مرتبط با ایران و اقتصاد دیجیتال تمرکز شده و مباحثی همچون چالش‌های اقتصاد دیجیتال، کسب‌وکارهای دیجیتال و اقتصاد مقاومتی در اقتصاد دیجیتال ایران بررسی شده است. در نتیجه‌گیری پایانی تلاش کرده‌ایم تصویری از نظام یکپارچه اقتصادی دیجیتال‌ـ نه بهمنزلة اقتصاد جدا از اقتصاد آنالوگ، بلکه بهمنزلة نظام اقتصادی دوفضایی به‌هم‌پیوسته و یکپارچه‌ـ ارائه دهیم.
با توجه به تأثیر شناختی مفاهیم و ابتکارهای اعمال‌شده در ساختار و طبقه‌بندی آن‌ها، در بخش نخست کتاب حاضر با عنوان «تاریخچه، مفاهیم و مهارت‌های کلیدی» بر این موضوعات تمرکز می‌شود. در این بخش، سه فصل ارائه شده است که هر کدام بر یک جنبة مهم شناختی اقتصاد دیجیتال اختصاص دارد. در فصل اول «تاریخ اقتصاد دیجیتال»، به‌خصوص مواجهة معرفت‌شناختی با اقتصاد دیجیتال، بررسی می‌شود. در این فصل، اقتصاد دیجیتال را به‌عنوان انقلاب صنعتی چهارم تحلیل و بر روند تغییر در مفهوم عملیاتی اقتصاد دیجیتال تمرکز کرده‌ایم. همچنین، رویکردی مناسب را برای ارزیابی اقتصاد دیجیتال در شرایط جاری برگزیده‌ایم که به‌خصوص، بر ماهیت در حال انتقال اقتصاد دیجیتال و تغییر تمرکز از زیرساخت به دربرگیری دیجیتال توجه دارد.
در فصل دوم با عنوان «مفاهیم کلیدی اقتصاد دیجیتال»، مجموعة گسترده‌ای از مفاهیم به بحث گذاشته شده است، از جمله، اقتصاد اطلاعاتی، اقتصاد الکترونیکی، اقتصاد اینترنتی، اقتصاد شبکه‌ای، اقتصاد دیجیتال، اقتصاد مبتنی بر همکاری، اقتصاد وبی، اقتصاد اپ، اقتصاد پلتفرمی، اقتصاد اشتراکی و اقتصاد هوشمند. همان‌طور که در مباحث قبل اشاره شد، این تعاریف و طبقه‌بندی‌های درونی آن، یکی از مهم‌ترین پیشران‌های شناختی اقتصاد دیجیتال و زمینه‌ساز مواجهة خاص و سیاستگذاری تخصصی کشورها در مورد اقتصاد است.
در فصل سوم، به «مهارت‌های اقتصاد دیجیتال» پرداخته‌ایم. هدف از این فصل نشان‌دادن مهارت‌های ضروری برای ورود به بازار کار به‌عنوان یکی از عوامل مؤثر بر کاهش شکاف اقتصاد دیجیتال در جهان است. علی‌رغم فقدان معیارهای عمومی برای اقتصاد دیجیتال، داده‌های موجود اجازه می‌دهد تا به نتیجه‌گیری مناسب دست یابیم.
در فصل مهارت‌های اقتصاد دیجیتال، دربارة عرضه و تقاضای نیروی کار و شکل‌های جدید آن، چالش‌های عرضه و تقاضای نیروی کار، صلاحیت‌های جدید در بازار کار، بازمهندسی نظام آموزشی در جهت انطباق با بازار کار و بازتعریف رتبه‌بندی شغلی در بازار کار اقتصاد دیجیتال بحث شده است. همة این موارد به کاهش چالش‌ها و آمادگی بیشتر برای توسعة اقتصاد دیجیتال منجر می‌شود.
بخش دوم این کتاب، «موضوعات مهم اقتصاد دیجیتال» و از جمله مهم‌ترین آن‌ها را کاوش کرده‌ایم. این بخش متشکل از چهار فصل است. در ابتدای این بخش با عنوان «بهره‌وری مجازی و ظهور اقتصاد جدید» به تعریف بهره‌وری، شاخص‌ها و سطوح آن، نقش فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی در رشد بهره‌وری، رویکردهای نظری بهره‌وری و فناوری اطلاعات و ارتباطات، الگوهای رشد بهره‌وری، کار دوفضایی، الگوریتم‌ها، هوش مصنوعی، رباتیک و اینترنت اشیا پرداخته‌ایم و در نهایت نشان داده‌ایم که چگونه فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی، تقویت‌کننده و تسریع‌کنندة بهره‌وری‌اند.
فصل پنجم کتاب با عنوان «پروتکل‌ها و استانداردهای جهانی اقتصاد دیجیتال» به مجموعة مهمی از پروتکل‌ها و استانداردهای جهانی در حوزه‌های اینترنت اشیا، صیانت از داده‌ها، فناوری هوش مصنوعی و رباتیک، بلاکچین و پروتکل‌های رمز ارزها اختصاص دارد. با توجه به خلأهای موجود در محیط قانونی کشور در حوزة اقتصاد دیجیتال، توجه به این پروتکل‌ها اهمیت مضاعف دارد.
در فصل ششم، «رویکردها و چالش‌های حقوقی اقتصاد دیجیتال» بررسی شده است. در این فصل، به‌خصوص، بر رویکردهای قانونگذاری، مسائل مالی و بانکی، رقابت و انحصار، حقوق مصرف‌کننده، مسائل حقوقی روندهای نوین، چالش‌های حقوقی و قانونی اقتصاد اشتراکی، مسائل حقوقی اینترنت اشیا و اینترنت همة اشیا، چالش‌های قانونی داده‌ها، بزرگ‌داده‌ها و داده‌های باز و زیست‌بوم قانونی اقتصاد دیجیتال ایران تمرکز شده است و در نهایت ظرفیت‌ها و چالش‌های قوانین و مقررات اقتصادهای دیجیتال موضوع بحث بوده‌اند.
«ایمنی و امنیت در بازار برخط»، عنوان فصل هفتم کتاب است. در این فصل ابتدا، به تبیین مفهومی و گونه‌شناسی بازار برخط می‌پردازیم. سپس، ساختارها و فرایندهای ایمنی، پروتکل‌های امنیتی، نرم‌افزارهای ضدتقلب و استانداردهای جهانی ایمنی بازار برخط را بررسی می‌کنیم و بهطور مشخص، شش استاندارد تخصصی ایزو را تحلیل کرده‌ایم، شامل نظرات مصرف‌کنندة آنلاین، فناوری اطلاعات، پوشاک و پرو دیجیتال، تجزیه‌وتحلیل دیجیتال و تجزیه‌وتحلیل وب، خدمات مالی و مدیریت شمارة شناسایی شخصی و بانکداری و خدمات مالی تلفن همراه.
بخش سوم این کتاب به «ظرفیت‌های جدید در اقتصاد دیجیتال»، از جمله موارد اشاره‌شدة قبل اختصاص دارد. در این بخش، در فصل هشتم، به «رایانش ابری و تأثیرگذاری اقتصادی آن» پرداخته‌ایم؛ مفهوم رایانش ابری، سیر تکاملی آن، ویژگی‌ها، مدل‌ها و کاربردهای مختلف آن در بنگاه‌های کوچک و متوسط، سازمان‌های عمومی و دولت بررسی و در نهایت، اهمیت و اثرگذاری آن در حوزة اقتصاد تحلیل شده است. سپس، در فصل نهم، «فناوری بلاکچین و ارز مجازی» را مطالعه کرده‌ایم که دو پدیدة مهم و تأثیرگذار بر نظام‌های اقتصادی محسوب می‌شوند، از جمله نظام اقتصادی کشور ایران، همچنین نظام پولی و بانکی. با توجه به پیچیده‌بودن فناوری بلاکچین، در طول این فصل تلاش شده است خواننده به زبان ساده با روش کار بلاکچین آشنا شود. همچنین، به کاربرد بلاکچین در قراردادهای هوشمند و آیندة این فناوری توجه شده است. درخصوص ارز مجازی نیز، پس از معرفی این ارز، به گونه‌شناسی ارزهای مجازی و مقایسة پول الکترونیک با ارز مجازی پرداخته‌ایم. سپس، بیت‌کوین به‌عنوان پیشروترین ارز مجازی تحلیل شده است.
در فصل دهم، «بازار کار اقتصاد دیجیتال» مورد نظر بوده که طی آن الگوهای جدید کار، مزایا و معایب مدل‌های جدید کار و روابط شغلی، پلتفرم‌های کار دیجیتال، توسعة کارآفرینی دیجیتال، مدل کسب‌وکار باز، اپلیکیشن‌های کسب‌وکار و توسعة استانداردهای انطباق در بازار دیجیتال بررسی شده است. این فصل، از نظر آشنایی با یکی از مهم‌ترین جنبه‌های توسعة اقتصاد دیجیتال در کشور ایران اهمیت دارد.
در فصل یازدهم، که آخرین فصل از بخش سوم کتاب است، «بانکداری الکترونیک و روندهای آینده» بررسی شده است. هدف از این فصل، صرفاً بازتاب بانکداری خصوصی نیست، بلکه مهم‌تر از آن، بیان تأثیر فناوری‌های نوظهور و مؤثر بر بانکداری، به‌خصوص فناوری بلاکچین و تأثیر آن بر نظام پولی و خزانه‌داری کشور است. این فصل متشکل از مباحثی درخصوص فناوری‌های اصلی مؤثر بر آیندة بانکداری الکترونیکی است، از جمله رایانش ابری، داده‌های بزرگ، هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی، اتوماسیون مبتنی بر فرایندهای رباتیک، فناوری‌های دفتر کل تسهیم‌شده و اینترنت اشیا. سپس، به نقش فناوری‌های مرکززدا بر آیندة بانکداری الکترونیکی، مدیریت نقدینگی و آیندة دفاتر کل در بانکداری تجاری پرداخته‌ایم.
فصل دوازدهم به «چالش‌های اقتصاد دیجیتال در ایران» اختصاص دارد. در این فصل ابتدا به مهم‌ترین چالش‌های اقتصاد ایران پرداخته‌ایم که تورم، رکود و رشد اقتصادی ناپایدار، اشتغال و معضل بیکاری، وابستگی اقتصادی به نفت و اقتصاد تک‌محصولی، عدم‌شفافیت و فساد اقتصادی و مدیریت اقتصادی ناکارآمد تحلیل شده است. سپس، دیجیتالی‌شدن اقتصاد و چالش‌های اقتصادی در ایران تبیین شده‌اند که ذیل آن اثر دولت الکترونیکی، خدمات و محتوای دیجیتال بر اقتصاد، داده‌های باز، بزرگ‌داده‌ها و مسئلة شفافیت اطلاعات در اقتصاد دیجیتال، اینترنت اشیا، اینترنت همة اشیا و خودکارسازی فرایندهای اقتصادی، هوشمندسازی و خودکارسازی، ضرورت توسعة توانمندی برای تغییر محیط کاری، مهارت‌های نرم و سخت در کاهش بیکاری و توسعة اشتغال دیجیتال به‌نحو کاربردی و راهبردی بررسی شده‌اند.
در فصل سیزدهم به «کسب‌وکارهای دیجیتال ایرانی» پرداخته‌ایم. در این فصل ابتدا، کسب‌وکارهای دیجیتال ایرانی وضعیت‌شناسی و سپس، کسب‌وکارهای خرده‌فروشی آنلاین و فروشگاه‌های اینترنتی ایرانی، کسب‌وکارهای مبتنی بر حمل‌ونقل، کسب‌وکارهای حوزة مواد غذایی و رستوران‌ها و فین‌تک ایرانی بررسی شده‌اند. در ادامه، دربارة کسب‌وکارهای دیجیتال ایرانی از نگاه مسئله‌شناسی بحث کرده‌ایم که فهرستی منسجم، پرتعداد و کارآمد را دربر می‌گیرد. این فصل، راهکارهایی را برای زیست‌بوم کسب‌وکارهای دیجیتال ایرانی ارائه می‌کند که برای فعالان این حوزه یا علاقه‌مندان به آشنایی با کسب‌وکارهای دیجیتال و ارتباط آن با زمینه اجتماعی ایران راهگشا خواهد بود.
فصل چهاردهم به «اقتصاد دیجیتال مقاومتی» اختصاص دارد. در این فصل، ابتدا به اقتصاد مقاومتی از دیدگاه مقام معظم رهبری، همچنین از نگاه متخصصان و اندیشمندان پرداخته شده است. سپس، برنامه‌ها و راهبردهای اقتصاد مقاومتی دیجیتال تحلیل شده و در نهایت دربارة راهکارهای مقاوم‌سازی اقتصاد دیجیتال در ایران بحث شده است.
این کتاب با جمع‌بندی به پایان می‌رسد که در آن «نظام یکپارچه اقتصاد دیجیتال؛ سیاست‌ها، ساختارها و روندها» بحث شده است. یافته‌های ما نشان می‌دهد اقتصاد دیجیتال در مسیر دستیابی به رونق اقتصادی جایگاهی ویژه و رو به رشد دارد. همچنانکه نسبت رو به افزایش ارزش اقتصاد دیجیتال به کل اقتصاد در جهان، تعادل اقتصادی سنتی را دستخوش تحول جدی کرده است، وضعیت این تناسب نیز در نظام اقتصادی ایران تأثیر مهمی خواهد داشت. اگرچه اثبات این اثرگذاری از طریق مباحث اقتصاد کلان امکان‌پذیر است، به جایگاه عملی آن باید در کوچک‌ترین نهاد اقتصادی، یعنی خانواده، توجه کرد. بنابراین، بهره‌مندی خانوادة ایرانی از آوردة اقتصاد دیجیتال و درک اثر عینی آن بر بزرگ‌شدن اقتصاد خانواده، باید هدف اصلی اقتصاد دیجیتال یکپارچه و عدالت‌محور در کشور باشد.
کتاب اقتصاد دیجیتال برای دانشجویان رشتة ارتباطات در مقاطع کارشناسی و کارشناسی‌ارشد منبع اصلی درس «مطالعات فضای مجازی»، «جامعه‌شناسی سازمان‌های رسانه‌ای»، «رسانه‌های نوین» و «اقتصاد رسانه» هر کدام به ارزش ۲ واحد تدوین شده است.
کتاب اقتصاد دیجیتال تألیف دکتر سعیدرضا عاملی، استاد ارتباطات دانشگاه تهران، و مجتبی حاجی‌جعفری، پژوهشگر مرکز پژوهشی فضای مجازی، به‌همت سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) به بهای ۵۵ هزار تومان منتشر شد.
دیدگاهتان را بنویسید