دکتر محمدجواد ظریف، همایش چندجانبه گرایی
[av_slideshow size=’featured_large’ animation=’slide’ autoplay=’false’ interval=’5′ control_layout=”]
[av_slide id=’7702′][/av_slide]
[/av_slideshow]
[av_textblock size=” font_color=” color=”]
دکتر محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجة جمهوری اسلامی ایران، در افتتاحیة همایش «چندجانبهگرایی در سیاست خارجی ایران؛ ظرفیتها و راهبردها» از اینکه در جمعی دانشگاهی و در خانة اصلی خود حضور دارد ابراز خشنودی و از دکتر عاملی تشکر کرد و به جامعة دانشگاهی و علمی کشور و شورای انقلاب فرهنگی حضور وی را بهعنوان دبیر شورای انقلاب فرهنگی تبریک گفت.
دکتر ظریف در مقدمة سخنان خود بهمناسبت چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی بیان داشت انقلاب ایران رابطة تنگاتنگی با سیاست خارجی داشت و اصل حکومت و زمامداری و سیاست خارجی را دو جنبة مهم انقلاب خواند. دکتر ظریف دلیل آن را نگرانی تاریخی مردم ایران از مداخلات خارجی در کشور عنوان کرد. از دوران قاجار تصمیمگیری امور داخلی کشور در سفارتخانههای دیگر کشورها گرفته میشد و صحنة سیاسی کشور آوردگاه سفارتخانهها بود. در حکومت پیشین نیز با قدری کنشگری مستقل، ایران در قالب نظامی دوقطبی تعریف میشد. وی با تأکید بر شعار «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» به بعد داخلی و خارجی استقلال اشاره کرد و بعد خارجی آن را پررنگ خواند. تفسیر دکتر ظریف از استقلال درونزابودن و اتکا به داخل بود، نه منفکشدن از دنیا. وی به نقل از لیندسی گراهام، سناتور آمریکا، که اخیراً اظهار داشته بود: «اگر از عربستان سعودی حمایت نکنیم، به فارسی صحبت خواهند کرد»، ترامپ و دولت او را بیان صریح آنچه دانست که سالها در دل دولتمردان آمریکایی بوده است و در تعریف کلمة «استقلال» گفت: «استقلال بهمعنای آن است که هیچ کس نتواند چنین سخنی دربارة ایران بیان دارد. ایران چهل سال است که بدون حمایت آمریکا و علیرغم فشارهای آمریکا به حیات خود ادامه داده است.» وی این برداشت از استقلال را بهمعنای درگیری با کسی یا دعوا با دنیا یا جداشدن از دنیا ندانست، بلکه آن را چنین معنا کرد: «ما قبولکردهایم و خواستهایم که برای ادامة حیات خود وابسته به دیگران نباشیم. این اصل مهم ممکن است در اجرا با اشتباههایی همراه بوده باشد، اما بر اصلبودن آن شبههای نیست.» ساختن چهرة امنیتی از ایران در دنیا، از جمله در حوزة هستهای، و تحریمکردن ایران همراه با مضیقة اقتصادی و موضوع فصل هفتم شورای امنیت، لازمة استقلال ایران نبوده است. لازمة استقلال ایران این بوده است که بتواند ادعا کند که علیرغم سختیها، ما میتوانیم بدون آمریکا و بدون غرب و حتی با فشار آنها سرپای خود بایستیم. وی در اقتصاد مقاومتی درونزایی و برونگرایی را در کنار هم دید.
دکتر ظریف پس از بیان این مقدمه، سخنان خود را بر محور همهجانبهگرایی و چندجانبهگرایی قرار داد. به بیان وی در همهجانبهگرایی دو مفهوم مهم نهفته است. یکی آنکه دنیا دیگر در یک منطقة جغرافیایی خلاصه نمیشود. وی به کتاب مشترک خود با دکتر سجادپور و دکتر مولایی با عنوان «دوران گذار روابط بینالملل در جهان پساغربی» در سال 1395 اشاره کرد و افزود: «جهان پساغربی به معنای آن نیست که غرب دیگر جایگاهی در جهان ندارد یا جهان ضدغربی شده است، بلکه به معنای آن است که جهان امروز از شرایطی که در قرون گذشته داشته و همة اتفاقات عالم که در غرب میافتاده یا غرب تصمیمگیرندة آن بوده است و منحصر به غرب بوده است، امروز خارج شده و جهان پساغربی شکل گرفته است.» و به کنفرانس مونیخ در سال 2017 اشاره کرد که عنوان «مدیریت جهان پساغربی» را برگزیده بود که نشان میدهد حرف ما شعار جهان سومی نیست، بلکه واقعیتی جهانی است. در چنین جهانی نگرش به شرق و نگرش به غرب معنا ندارد. در چنین جهانی باید به لحاظ مراکز قدرت و به لحاظ جغرافیایی و سیاسی نگرش همهجانبه داشت، چرا که مراکز و منابع قدرت متکثر و متحول شده است.
دکتر ظریف به تصمیم ترامپ دربارة ایران اشاره کرد و افزود: «اگر ترامپ در آینده همین تصمیم را دربارة مراودات بین چین و اروپا نیز اتخاذ کند، اروپا چه راهی در پیش خواهد گرفت؟ همچنین، آیا چین میتواند روابط خود را با اروپا با چوب آمریکا فراموش کند؟» وی ضمن تأکید بر قدرت و امکانات نظامی، تعیینکنندة آیندة جهان را دیگر توپ و تفنگ و سلاح هستهای ندانست، زیرا دیگر جهان دوقطبی خاتمه یافته است. ایران تنها زمانی توانسته است در سطح جهانی موفق عمل کند که قدرت میدانی و دیپلماسی در کنار هم همافزایی کرده است. هر گاه قدرت میدانی نداشتیم و تلاش دیپلماتیک کردهایم، با شکست همراه شدهایم و هر گاه قدرت میدانی داشتهایم، ولی تلاش دیپلماتیک نکردهایم، باز هم موفقیت کامل کسب نکردهایم.
دکتر ظریف با توجه به اشراف دکتر عاملی در حوزة ارتباطات، از پیشنهاد وی با عنوان «دیپلماسی علمی» در شورای عالی انقلاب فرهنگی استقبال کرد و افزود: «از زمانی که انواع دیپلماسی پیداکردیم، یعنی حاکمیتها انحصار ایجابی و سلبی روابط بینالمللی را، حتی در حوزة استفاده از زور بهصورت سازمانیافته، از دست دادهاند. سازمانها و نهادهای غیرحاکمیتی هم به عناصر امنیتسوز و هم امنیتساز تبدیل شدهاند. این بهمعنای آن است که برای حصول به موفقیت هم در حوزة جغرافیا و هم در حوزة ابزارها (علم، فرهنگ، دیپلماسی و جزآن) باید همهجانبهگرا بود.» دکتر ظریف بر ماهیت ماهوی این ابزارها نیز تأکید داشت که عامل انسانی، عامل توسعه و عامل پیشرفت میشود ولی در عین حال ابزار قدرت نیز هست. وی به ابزار قدرت در زمان دولت شوروی سابق اشاره کرد که در دهة شصت و هفتاد میلادی، ابزار مدارس یکی از ابزارهای مهم پیشبرد سیاستهای ضدکمونیستی ایالات متحدة آمریکا بود. همچنین، بر اولویتبندی در همهجانبهگرایی تأکید کرد و افزود: «امروز در کشور به این اجماع رسیدهایم که باید ابزارهای همهجانبهگر داشته باشیم، اما هنوز در صورت بروز تزاحم در حوزهها و ابزارها، بر سر اولویتبندی به اجماع نرسیدهایم. بیشتر دربارة مجموعة اولویتها سخن گفته میشود، نه اصل آن.» دکتر ظریف تأکید کرد: «از زمان قاجار تا به امروز در هیچ دولتی، به غیر از جمهوری اسلامی، سرزمین ایران دستنخورده باقی نمانده است. ایران، با اتکا بر تعالیم قرآن، نه بهدنبال سلطه است و نه سلطه را میپذیرد. جمهوری اسلامی از همان آغاز با این فهم همراه بود که سلطهطلبی در جهان کنونی ناممکن است، نه لزوماً نامطلوب. وقتی ترامپ اعلام میدارد که 7 تریلیون دلار هزینه کردهام ولی هیچ امری را پیش نبردهام، یعنی ناممکنبودن سلطهطلبی. پیام امام به گورباچف نشانة فهم پایان جهان دوقطبی، پیش از وقوع آن است. اروپا در تکامل تاریخی جامعة مدنی به این نتیجه رسید که حقوق بشر مهم است، اما برای ما درست است که ابزاری امنیتی است، ولی ارزش اخلاقی آن از زمان امام علی (ع) مطرح بوده است: النّاسُ صِنْفانِ إمّا أَخٌ لَكَ في الدِّيْنِ، أو نَظِيرٌ لَكَ في الخَلْقِ.»
دکتر ظریف دربارة چندجانبهگرایی تأکید کرد امروز در دنیا همه بر این اصل توافق دارند که هیچ چالشی در دنیا را نمیتوان یکجانبه یا حتی دوجانبه حل کرد و سبب شده است که همهجانبهنگری شکلگیرد. چالشهای امروز جهانی است و راهکارهای آن نیز باید جهانی باشد. دکتر ظریف توافق میان دو ابرقدرت در جهان، وزیر امور خارجة روسیه و آمریکا، را مثال زد که بر سر آتشبس در سوریه به توافق رسیدند، اما مشکل حل نشد. اما، مذاکرات ایران و ترکیه و روسیه تا دو سال توانست آرامشی نسبی پدید آورد. درست مثل حل مشکلات محیطزیست که کشوری نمیتواند بهتنهای آن را حفظ کند، حفظ امنیت کشور به قیمت ناامنی دیگر کشورها شدنی نیست. دکتر ظریف امنیت را کالایی عمومی و جهانی نام برد، نه کالایی ملی. با اینکه ایران کشوری امن است، ناامنیهای پاکستان و سوءاستفادة گروههای تروریستی از آن سبب برهمزدن امنیت کشور امن ما میشود. ناامنی مرز نمیشناسد. دکتر ظریف آمریکا را مثال زد که پس از 11 سپتامبر، در کشور بزرگترین قدرت نظامی دنیا، از زمین و زمان میترسیدند. وی افزود: «در این باره ایران حرف برای گفتن دارد. اروپا حرفی برای گفتن در این باره ندارد. منطقة خاورمیانه را به انبار باروت تبدیل کردهاند. سال گذشته تنها 100 میلیارد دلار تسلیحات نظامی به شورای امنیت خلیج فارس فروختهاند. آمریکا سالانه 700 میلیارد دلار هزینة نظامی میکند. این در حالی است که ایران 16 میلیارد، چین 220 میلیارد، عربستان 67 میلیارد، روسیه زیر 60 میلیارد و امارات متحدة عربی 22 میلیارد هزینه میکند.» وزیر امور خارجة کشورمان، نخستین وظیفة دولت را حفظ امنیت برای شهروندان خود دانست که آمریکا با این همه هزینهکرد نظامی قادر به تأمین آن در مرکز کشور خود در واشنگتن نبود. راهکارهای یکجانبه ممکن است منافع کوتاهمدت داشته باشد، اما همه بر این امر متفقاند که در درازمدت، همین سیاستهای ترامپ در حوزة اقتصاد بعد از سال 2020 تأثیر سیاستهای یکجانبهگرایی خود را نشان خواهد داد. این نخستینبار نیست که آمریکا یکجانبهگرایی را دنبال میکند. گرچه همواره یک سیاست مهم آمریکا بوده است اما در دوران بوش پسر و ترامپ به اوج خود رسید. دکتر ظریف اقدام در ورشو را اعتراف بر همین اصل جهانی دانست که یکجانبهگرایی دیگر تأثیر ندارد و افزود: «آیا آمریکا در حمله به عراق و اعتلافی که صورت گرفت به کمک نظامی نیاز داشت؟ آمریکا در دور دوم حملة خود به عراق، برخی کشورها را جزو نیروی نظامی خود قرار داده بود که نهتنها کمکی به امنیت آمریکا نمیکردند، بلکه آمریکا بهناچار نیروهایی از خود را به حمایت از آنان اختصاص داده بود. این اقدامات از این رو بود که یکجانبهگرایی در عرصة بینالمللی کارایی و مشروعیت ندارد. در سال گذشته آمریکا چهار بار تلاش کرده است که همان اجماع جهانی دربارة عراق را دربارة ایران شکل دهد. خانم هیلی تلاش کرد به بهانة تظاهرات دیماه سال گذشته ما را به شورای امنیت بکشاند که این جلسه به جلسهای ضدآمریکایی بدل شد و همه از برجام حمایت کردند. بار دیگر در مورد یمن تلاش کردند که علیه ایران قطعنامه بگیرند که برای نخستینبار پس از پیروزی انقلاب روسیه در بحث هستهای حاضر به وتو نشد. بار سوم، ترامپ به شورای امنیت رفت. بار چهارم پمپئو، در جلسة عادی شورای امنیت، دربارة قطعنامة 2231 ، ضمیمة بی، باز هم با شکست همراه شد. تمامی اینها احیای اجماعی است که آمریکا از دست داده است. در نامة اول آمریکا برای اجلاس ورشو، اولین موضوع ایران عنوان شده بود که بعد نام آن را به خاورمیانه تغییر دادند.» دکتر ظریف با پاسداشت مقاومت مردم در برابر تحریمها و فشارهای آمریکا، وظیفة دولت منتخب مردم را کاهش فشار از روی مردم دانست و افزود همانطور که نمیتوانیم پشت توطئههای امپریالیسم و نظام سلطه پنهان شویم و ناکارآمدی خود را بر گردن آنان بیندازیم، نمیتوانیم پشت سر مقاومت مردم خود را پنهان کنیم و افزود: «بهعنوان کارگزاران این مردم، وظیفه داریم که فشار را از مردم کاهش دهیم و تمام تلاش خود را کردهایم. میزان موفقیت ما را مردم و مهمتر از آن خداوند قضاوت خواهند کرد.» دکتر ظریف بر این واقعیت اشاره کرد که آنچه آمریکا در برجام از دست داد شکستی راهبردی برای آنان بود، زیرا هم اسرائیل و هم تندروهای آمریکا به دنبال بحث هستهای نبودند؛ از این وحشت داشتند که این اجماع جهانی برای آنها نابود شود. تلاش چهاربارة آمریکا در شورای امنیت در مدت یکسال و در ورشو به لطف خدا و تلاش همکارانم با شکست همراه شد، ولی آمریکاییان همچنان به تلاش خود ادامه خواهند داد.» خاتمهبخش سخنان وزیر امور خارجة کشورمان این بود که چندجانبهگرایی اهمیت دارد، اما جایگزین قدرت نیست، بلکه تعدیلکنندة قدرت است و به کتاب مشترک خود با دکتر سجادپور با عنوان دیپلماسی چندجانبه اشاره کرد. چندجانبهگرایی معادلهای است میان قدرت و مشروعیت. در حوزة سیاست خارجی انقلاب اسلامی به اصل استقلال نیاز داریم. اصل درونزایی بهعنوان لازمة استقلال باید نگریسته شود نه بهمنزلة مشکلی که ایجاد شده است. وی ابعاد قدرت جمهوری اسلامی را متنوع نامید و به مذاکرات خود با کسینجر اشاره کرد. کسینجر معتقد بود ایران باید میان آرمان و دولت یکی را انتخاب کند. وزیر امور خارجة کشورمان در پاسخ گفت: «هر زمان آمریکا تصمیم گرفت میان آرمان و کشور یکی را انتخاب کند ایران نیز چنین خواهد کرد.» وی گفت در این منظومه قادر خواهیم بود که اولویتهای خود را تعیین کنیم و به معنای آن نیست که آرمان را فدای واقعیت یا واقعیت را فدای آرمان کنیم. همهجانبهنگری در حوزة جغرافیا، ابزارها و نگاه ایران باید حفظ شود. در این صورت است که میتوان در این دنیای پرآشوب سیاست خارجی موفقیتی داشت.
[/av_textblock]
دیدگاهتان را بنویسید